Δικώνυμος ή Σερβερής Νικόλαος και η Ρίμα του.

Καταγόταν από τον Καλλικράτης Σφακίων και πρώτος από την οικογένεια του κατοίκησε στο Κάτω Βαλσαμόνερο. Ήταν οπλαρχηγός της εποχής εκείνης. Αγωνίστηκε με θάρρος ενάντια στους Τούρκους που δημιουργούσαν προβλήματα στους Χριστιανούς και προσπαθούσαν συνεχώς να τους υποβιβάσουν.

Είχε δημιουργήσει μπαϊράκι από τα Σφακιά, το οποίο έδρασε μαζί με τους Μπίρη, Αποστολάκη και άλλους αγωνιστές και έσφαξαν 11 τούρκους στα σφαγεία Ρεθύμνης ως αντίποινο για τον θάνατο Χριστιανών. Έτσι ονομάστηκε και <<Τουρκοφάγος>>. Χαρακτηριστικά αναφέρει ένα τετράστιχο:

<<Ο Μπίρης, ο Δικώνυμος κι ένα Γερανιωτάκι 

αυτοί εκάναν την τουρκία να στάζει το φαρμάκι>>

Σκαλιώτικα παλικάρια

Το χωριό Σκαλιά βρίσκεται μεταξύ των χωριών της Ζάκρου και Ζήρου .

Στην ιστορία οι κάτοικοι του χωριού Σκαλιά έχουν μείνει, για την αντιστασιακή τους δράση κατά το 18ο αιώνα κατά του Τουρκικού ζυγού, αλλά και για το μαρτυρικό τους θάνατο.

Το τραγικό τέλος στους Σκαλιώτες το δίνει ο προδότης παπάς του χωριού της Ζήρου.

Οι σφαγές του Λασιθίου το 1897 ήταν μια σφαγή των Μουσουλμάνων πολιτών το 1897 στο νομό Λασίθιου της ανατολικής Κρήτης. Πάνω από 850 ή περίπου 1.000 άτομα δολοφονήθηκαν.

Αι Σφαγαί Σητείας 1897

Οπού το αίμα ταλλουνού χύνει και δε δειλίαται
Και των παιδιών του θα χυθεί και μη παραπονάται,
Θεού βουλή εγίνηκε, θεού δικαιοσύνη’
εί δε κ’ εγίνη άδικο, Εκείνος θα το κρίνει,

Πρόκειται για μικρό σε μέγεθος βιβλίο και στην ουσία του είναι η δημοσίευση ενός ποιήματος από άγνωστο συγγραφέα, με μόνα γνωστά στοιχεία του το μονόγραμμά του Χ.Χ. και την πληροφορία ότι ο ποιητής ήταν από τη Σητεία. Τα στοιχεία αυτά λαμβάνουμε από τον τίτλο, όμως το όνομα του ποιητή μας το ομολογεί μετά από αρκετό καιρό ο Εμμανουήλ Αγγελάκις στο δεύτερο τόμο των Σητειακών όπου αναφέρει την αποστολή όλων των στοιχείων για την επανάσταση στον Νικόλαο Παπαδάκη.

Η σφαγή 851 Μουσουλμάνων από Χριστιανούς στη Σητεία 1897

Η μαρτυρία του Βρετανού Πρόξενου της Κρήτης.

Σητεία 1897: Η σφαγή 851 Μουσουλμάνων από Χριστιανούς.

Το Φεβρουάριο του 1897 οι φήμες άρχισαν να κυκλοφορούν για ένα ξέσπασμα βίας στη Σητεία. Σαν αποτέλεσμα, στις 18 Φεβρουαρίου ένας ισχυρισμός της σφαγής 300 μουσουλμάνων τέθηκε στη Βουλή των Κοινοτήτων, μαζί με τη φήμη ότι έξι χριστιανοί ρίχτηκαν ζωντανοί σε έναν φούρνο αρτοποιείου στα Χανιά [1]. Ο Βρετανός πρόξενος στην Κρήτη, ο Sir AlfredBiliotti, επιβεβαίωσε πως κάτι τέτοιο συνέβη αλλά τότε, το Φεβρουάριο του 1897, δεν ήταν σε θέση να παρέχει οποιεσδήποτε λεπτομέρειες.

Θοδωρής Ξενάκης ή Μαυροθοδωρής

Η πολεμική ελεγεία της ζωής του φοβερού Τουρκομάχου Θοδωρή Ξενάκη ή Μαυροθοδωρή.

Ακόμη δεν ευρέθηκε στην Κρήτη παλληκάρι,
ωσάν τον Μαυροθοδωρή στην δύναμη και χάρη.
είχε μαζί του κι’ έπερνε πεντέξε παληκάρια,
πούσαν από τον Μπρόσνερο αμέρωτα λιοντάρια,
τον ξάδελφό του Θοδωρή, τον Κώστα τον Ξενάκη,
τον Γιάνναρη τον Μάστορα, Στρατή τον Χαλκιαδάκη.

Ο Ξενοθοδωρής ή Μαύρος (Μαυράκης) Θεόδωρος ή Μαυροθοδωρής (επειδή ήταν μελαχροινός) ή Ξενάκης Θεόδωρος ή Θόδωρος ο Μπροσνερίτης, γεννήθηκε το 1795 και μεγάλωσε στον Εμπρόσνερο Αποκορώνου Χανίων Κρήτης. Η οικογένεια τού παππού του, Θεοδώρου Ξενάκη, κατάγεται από την οικογένεια των Πατακών της Ίμπρου Σφακίων, που έχουν κλάδο της ρίζας των στην αρχαιοτάτη βυζαντινή οικογένεια των Σκορδύλιδων.

Τα μετόχια στην Κρήτη

Η  ιδιότυπη  μορφή  των  μετοχιών  αναγνωρίζεται  στην Κρήτη  με διαφορετική ονομασία και διαφορετική έκταση από την περίοδο της Βυζαντινής  αυτοκρατορίας  και  έπειτα.  Αυτό  συμβαίνει  γιατί η εκμετάλλευση της γης δεν έπαψε ποτέ να απασχολεί τον εκάστοτε κατακτητή, καθώς μέσω αυτής του δινόταν η δυνατότητα διάρθρωσης των κοινωνικών τάξεων και κατανομής συγκεκριμένων αρμοδιοτήτων.

Μανούσου Ρ Κούνδουρου ιστορικά αρχεία.

Παραπομπές σε ιστορικά αρχεία του Μανούσου Ρ. Κούνδουρου:

Επαναστατική Συνέλευση στις Αρχάνες ,το ψήφισμα για την αποδοχή της αυτονομίας της Κρήτης,12 Αυγούστου 1897.

Του Αλέκου A. Ανδρικάκη

Την ίδια ημέρα μετά την αποχώρηση του Βενιζέλου και των οπαδών του από τις Αρχάνες, η Επαναστατική Συνέλευση προχωρεί σε ψήφισμα για την αποδοχή της αυτονομίας. Και την επομένη καθαιρεί τον πρόεδρο. Το ψήφισμα αποδοχής της αυτονομίας, με ημερομηνία 12 Αυγούστου 1897, στέλνεται στους ναυάρχους των Μεγάλων Δυνάμεων, αλλά ακριβώς επειδή στην ημερήσια διάταξη δεν υπήρχε σχετικό θέμα, ούτε η συμμετοχή της πλειοψηφίας των πληρεξουσίων, δεν θα ληφθεί υπόψη και θα αντικατασταθεί με το ψήφισμα της Συνέλευσης του Μελιδονίου, στις 16 Οκτωβρίου, το οποίο θα εκλέξει πρόεδρο τον Ι.Κ. Σφακιανάκη.

Επαναστατική Συνέλευση Αρχανών , η απόφαση για την καθαίρεση του Βενιζέλου.

Η απόφαση της Επαναστατικής Συνέλευσης των Αρχανώνγια την καθαίρεση του Βενιζέλου.

(Ιστορικό Μουσείο Κρήτης © Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών)

Μια μέρα μετά τα θλιβερά γεγονότα και ενώ ο Βενιζέλος είχε αποχωρήσει με τους φίλους του, πληρεξουσίους των δυτικών επαρχιών της Κρήτης, από τις Αρχάνες, τα εναπομείναντα μέλη της Γενικής Επαναστατικής Συνέλευσης συνεδρίασαν και αποφάσισαν την καθαίρεσή του από το αξίωμα. Η συνεδρίαση έγινε υπό την προεδρία του εκ των αντιπροέδρων της Συνέλευσης γιατρού Σάββα Σαββάκη από τον Άγιο Βασίλειο Ρεθύμνου, και στην απόφαση αναφέρεται ότι ο Βενιζέλος κηρύσσεται έκπτωτος επειδή «ηρνήθη υπηρεσίαν και απεχώρησεν της έδρας της Συνελεύσεως άνευ ευλόγου αφορμής και άνευ προηγουμένης επί τούτω αποφάσεως». Δηλαδή δεν αναγνωρίζει και δεν καταγράφει τα βίαια γεγονότα και θεωρεί αναίτια την αποχώρηση του Βενιζέλου.

Επαναστατική Συνέλευση Αρχανών 12 Αυγούστου 1897 η απόπειρα δολοφονίας κατά του Βενιζελου.

Οι σφοδρές αντιπαραθέσεις στην Επαναστατική Συνέλευση για το χρόνο και τους όρους αποδοχής της αυτονομίας. 
Του Αλέκου A. Ανδρικάκη

Συγκλονιστικά γεγονότα, τα οποία θα μπορούσαν να αλλάξουν, προς το χειρότερο, κάθε εξέλιξη στο Κρητικό ζήτημα, εξελίχθηκαν στις Αρχάνες στις 11 και 12 Αυγούστου του 1897. Σε μια πολύ κρίσιμη, μάλιστα, περίοδο κατά την οποία η Ελλάδα είχε χάσει τον πόλεμο με την Τουρκία, εκκρεμούσε η ελληνοτουρκική συνθήκη ειρήνης, και οι Κρήτες δεν είχαν σ’ εκείνη τη φάση τη δυνατότητα να αξιώσουν την ένωση. Στην Επαναστατική Συνέλευση των Αρχανών, όπου είχε αποφασιστεί να ρυθμιστούν θέματα που αφορούσαν στην εσωτερική ασφάλεια του νησιού, χωρίς να συζητηθεί το πολιτικό πρόβλημα και η αποδοχή της αυτονομίας την οποία πρότειναν οι προστάτιδες δυνάμεις με όρους όμως που δεν έπαιρναν υπόψη τις θέσεις των Κρητών, πρόεδρος εξελέγη ο Ελευθέριος Βενιζέλος και κινδύνευσε ακόμη και η ζωή του ιδίου και των συνεργατών του, όταν πληρεξούσιοι αλλά και κάτοικοι των Αρχανών απαίτησαν να ληφθεί απόφαση αποδοχής της αυτονομίας και εκείνος το αρνήθηκε

Επαναστατικές Συνελεύσεις των Κρητών .

Οι Γενικές  Επαναστατικές Συνελεύσεις των Κρητών στους Αρμένους Χανίων, στις Αρχάνες Ηρακλείου και στο Μελιδόνι Μυλοποτάμου , όπου οι πρόκριτοι απεφάσισαν να δεχτούν την αυτονομία της Κρήτης.

Γενική συνέλευση των Κρητών 1822 ή Α' Συνέλευση των Αρμένων,

Το Νοέμβρη του 1821 ήλθε στην Κρήτη ο Μιχαήλ Αφεντούλης, απεσταλμένος του Δημ. Υψηλάντη, με το τίτλο '' Γενικός Έπαρχος και Αρχιστράτηγος Κρήτης '', ο οποίος συγκάλεσε γενική συνέλευση στους Αρμένους Χανίων το Μάη του 1822 όπου ψηφίστηκε το '' Σχέδιο Προσωρινής Διοικήσεως της νήσου Κρήτης'' και  η Κρήτη διαιρέθηκε σε τέσσερα διαμερίσματα.

Kandiye. Η όψη της τουρκοκρατούμενης πολιτείας του Χάνδακα.

Τα αποτυπώματα της πολιορκίας του Χάνδακα και οι συνέπειες της κατάκτησής του.
Του Δημήτρη Σάββα

Το έτος 1669 ήταν μοιραίο για τον Χάνδακα «την Ενετική Candia», η πολιτεία του Μεγάλου Κάστρου παραδόθηκε από τους Βενετούς στους Τούρκους, αφού πρώτα γνώρισε την πιο μακροχρόνια πολιορκία που αναφέρει η Ευρωπαϊκή Ιστορία. Μετά την πτώση της οι κατακτητές θεωρούν ιερή την πόλη, αφού κατακτήθηκε με ιερό πόλεμο.

ΡΟΔΑΝΘΗ Η ΚΡΙΤΣΩΤΟΠΟΥΛΑ

Η ιστορία της Ροδάνθης (Κριτσωτοπούλας) κόρη του ΠΡΩΤΟΠΑΠΑ της Κριτσάς.

Στα απίστευτα ιστορικά γεγονότα που διαδραματίστηκαν με τους Τούρκους κατακτητές της Κρήτης,την περίοδο 1817-1823,έπαιξε σημαντικό πρωτεύοντα ρόλο η κόρη του πρωτόπαπα της Κριτσάς "Ροδάνθη".

"Ειν οί πλεξούδες πού χενε μια κορασοπούλα,

Ροδάνθη τη βαπτίσανε κι είναι Κριτσωτοπούλα".

Οι γονείς της κατασφάχτηκαν από τους Τούρκους και η Ροδάνθη αναγκάστηκε εκ των πραγμάτων να σκληρύνει τον χαρακτήρα της, πολέμησε με λύσσα την Τουρκιά.
Οι αγώνες και τα κατορθώματά της για τη λευτεριά έγιναν τραγούδι και θρύλος. Η περιπετειώδης ζωή της συγκίνησε και θα συγκινεί σειρές γενεών. Είναι η ηρωική μορφή της γυναίκας που αρνήθηκε τις χαρές της ζωής και έγινε η σκληρή εκδικήτρια της τουρκικής τυραννίας στη Κρήτη.

Δυστυχώς μερικές λεπτομέρειες δεν διασώθηκαν. Παράδοση μόνο με ζωηρές διηγήσεις αποθανάτισε το έργο της.

ΜΑΧΗ ΕΙΣ ΚΡΙΤΣΑΝ (Ζαμπελιου και Κριτοβουλιδου)

Aπόσπασμα από την Ιστορία των Επαναστάσεων της Κρήτης συμπληρωθείσα υπό Ιωάννου Δ.Κονδυλάκη .

ΜΑΧΗ ΕΙΣ ΚΡΙΤΣΑΝ (Κεφάλαιον ΙΖ)

Η Κριτσά είναι χωρίον μεγάλο ,περιέχον 700 περίπου οικογενείας, κείμενον εις την υπώρεια των Λασιθιωτών ορέων, και περί αυτό εσυναθροίζοντο Έλληνες εξ όλων σχεδόν των ανατολικών επαρχιών, δια να αντικρούσωσι την εξολοθρευτικήν του Αιγυπτίου αρχηγού ορμήν.

Μάχες στο Λασίθι (1823)

Το χρονικό των μαχών που έγιναν στις τοποθεσίες "Κουρκουνάς", "Σταυρωμένος" και " Κουτάραντος" το Γενάρη του 1823.

Οι αρχηγοί των επαναστατών πληροφορήθηκαν ότι ο στρατάρχης των αιγυπτιακών δυνάμεων στην Κρήτη Χασάν πασάς ,προερχόμενος από τη Βιάννο έφθασε από την κοιλάδα Μύρτου στην Ιεράπετρα με 16.000 στρατό, σφάζοντας λεηλατώντας και πυρπολώντας τα πάντα με σκοπό να επιτεθεί και κατά της επαρχίας Μεραμβέλλου. Οι αρχηγοί συγκεντρώθηκαν στην Κριτσά όπου υπήρχαν οχυρές θέσεις για να αντιμετωπίσουν τον εχθρό.

Επί Τουρκοκρατίας ο δρόμος επικοινωνίας μεταξύ Ιεράπετρας και Σητείας περνούσε από τον κάμπο της Κριτσάς. Από εκεί έπρεπε να περάσει ο Χασάν πασάς για να καταλάβει την επαρχία Μεραμβέλλου. Οι επαναστάτες πού συγκεντρώθηκαν στην Κριτσά μαζί με τους ντόπιους ήσαν 3.000 περίπου.

Τι απέγιναν οι Τουρκοκρήτες;

Μετά την οριστική εκδίωξη του τουρκικού στρατού από την Κρήτη,(1898) εγκατέλειπε μαζί του το νησί και ένας μεγάλος αριθμός από Κρήτες μουσουλμάνους.

Πολλές συζητήσεις είχαν προηγηθεί μεταξύ των ενδιαφερομένων και των Δυνάμεων για τον τόπο μεταφοράς και εγκατάστασης των Τουρκοκρητών.

Περί Τουρκοκρητικών κι άλλων πολιτικών δαιμονίων.

Σε όλη την κρίσιμη περίοδο για το Κρητικό Ζήτημα από την επιβολή του Χάρτη της Χαλέπας (1868-1889) οι Κρητικοί βρέθηκαν διαιρεμένοι σε δύο

πολιτικά κόμματα, τους Συντηρητικούς και τους Φιλελεύθερους, με αντίστοιχους αρχηγούς τον Ι. Κούνδουρο και τον νεαρό δικηγόρο Ελευθέριο Βενιζέλο.

"Ευρωπαιστές" θεωρήθηκαν οι Κρήτες που ονειρεύονταν μια οικονομική ανάπτυξη βασισμένη σε δανεισμό ευρωπαϊκών κεφαλαίων τα οποία ήδη εκδήλωναν το ενδιαφέρον τους.

Γετίμ Αλής (Το τραγούδι του Γετίμ Αλή)

(Περιώνυμοι Κρήτες Μουσουλμάνοι)

Ο Αλί Γετίμ  ήταν ένας τρομερός Τουρκοκρητικός γενίτσαρος, από το χωριό Κυριάννα . 

Αυτός κρατούσε κάτω απ’ τον ζυγό του, όλη σχεδόν την επαρχία του Ρεθύμνου. Αρκετές παραλλαγές των κρητικών δημοτικών τραγουδιών αναφέρουν με σχετικές λεπτομέρειες, τόσο τον Αλί Γετίμ, όσο και τα έργα του.

Γλυμίδ΄Αλίς (Του Γλυμίδη το τραγούδι)

(Περιώνυμοι Κρήτες Μουσουλμάνοι)

Ο ονομαστός Τουρκοκρητικός Αλί Γλυμίδης (ή Γλυμιδάκης), με αφορμή την εξόντωση από τους Κρητικούς επαναστάτες του Αλί Γετίμ, ενός κτηνώδη Τουρκοκρητικού (oι τουρκοκρητικοί Γετίμ Αλής και ο Γλυμίδης Αλής, αναφέρονται ως «θηρία εξαγριωμένα») , παρουσιάστηκε σε μεγάλη συγκέντρωση Τουρκοκρητικών του Ρεθύμνου και ορκίστηκε εκδίκηση. Ορκίστηκε ακόμη, ότι θα φέρει οπωσδήποτε στο Ρέθυμνο τα κεφάλια του Δεληγιαννάκη και των άλλων Ελλήνων οπλαρχηγών. Σύντομα, αφού συγκέντρωσε ένα στρατιωτικό σώμα 2.000 επίλεκτων
Τουρκοκρητικών, εξόρμησε για να συναντήσει τους Έλληνες.

Αλί Τσαούσης

(Περιώνυμοι Κρήτες Μουσουλμάνοι)

Τουρκοκρητικός πολεμιστής

O Αλί Τσαούσης από το Σέλινο, ήταν ένας πλούσιος τσιφλικάς και μόλις εξερράγη η Επανάσταση του 1821, ανέλαβε με τους ομόθρησκους του τουρκοκρητικούς τον Καούρη και τον Βεδούρη, να κάνουν αντεπανάσταση στην δυτική Κρήτη.