«Ο 16ος αιώνας στην
Βενετοκρατούμενη Κρήτη»
Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο - Ομιλία Κανάκη Γερωνυμάκη*
Κυρίες και κύριοι,
Η Κρήτη βρίσκεται γεωγραφικά σε πολύ στρατηγικό σημείο και
όλες οι χώρες που αποκτήσανε δύναμη στην περιοχή της Μεσογείου επεδίωξαν την
κατοχή της και δυστυχώς, πολλές τα καταφέρανε
και είχε την ατυχία η Κρήτη να διατελέσει υπό διάφορους καταχτητές.
Αχαιοί, Δωριείς, Ρωμαίοι, Άραβες, Ενετοί, Τούρκοι και τελευταία για λίγο οι
Γερμανοί, αυτοί που σε μικρό διάστημα κάνανε πολύ κακό.
Οι Άραβες «Σαρακηνοί» καταλάβανε την Κρήτη το 824 και την απελευθέρωσε ο τότε
στρατηγός και αργότερα αυτοκράτορας, Νικηφόρος Φωκάς το 961. Στα 137 χρόνια που διετέλεσε υπό κατοχή στον πιο βάρβαρο
δυνάστη επεκράτησε αναρχία, αταξία και για
να αποφύγουνε τις κακοποιήσεις και τις ταπεινώσεις, πολλοί
εξισλαμίστηκαν. Και μετά από ένα αιώνα από την απελευθέρωση, ο λαός δεν συνήλθε στα όρια του και το 1182 ο Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Αλέξιος Κομνηνός έστειλε 12
αρχοντόπουλα του Βυζαντίου στην Κρήτη υπό την ηγεσία του υιού του Ισαάκιου για
να επαναφέρουνε στη θέση του τον λαό της Κρήτης. Σε κάθε αρχοντόπουλο εχορηγήθη
τιμάριο, προνόμια και η υποχρέωση να εργαστεί για τον επιδιωκόμενο σκοπό.
Στην περιοχή των Σφακίων ήρθε τιμαριούχος το αρχοντόπουλο Μαρίνος Σκορδύλης με πολλούς δικούς
του. Το φέουδό του άρχιζε από Αγ. Ρουμέλη, Κουστογέρακο (που τότε το λέγανε
«Χριστογέρακο» και που το περιελάμβανε η επαρχία Σφακίων), εσυνέχιζε τις κορυφογραμμές της Μαδάρας, ότι
κλίνει προς νότο και από το Ασκύφου κατευθύνετο στην παραλία του Λιβυκού στη
θέση Ρουσωλιμιονάρι κοντά στα Νομικιανά, ή στης Φράγκισσας το Σπήλιο.
Στις επόμενες δεκαετίες από την έλευση των αρχοντόπουλων, το
1204 η Κρήτη έπεσε στα χέρια των
Ενετών και στα 465 χρόνια που διετέλεσε σε ενετική κατοχή έγιναν 27
επαναστάσεις όπου στις 8 ήτανε πρωταγωνιστές ή συμπρωταγωνιστές οι Σκορδύληδες
ή οι απόγονοί τους.
Στις αρχές του 16ου αιώνα ζούσε στο Κουστογέρακο ο άρχοντας Γεώργιος Καντανολέων «Λυσσογιώργης»,
απόγονος των Σκορδυλών. Αυτή την εποχή οι Ενετοί εφαρμόζανε σκληρές αυθαιρεσίες
εις βάρος των Κρητών φορολογικές και διοικητικές. Οι αγγαρείες για την κατασκευή φρουρίων μα
και στα κάτεργα ήτανε ανυπόφορες. Ειδικά στα κάτεργα, οι πιο πολλοί που
πήγαιναν δεν ξαναγύριζαν ζωντανοί. Από εκεί ετυμολογείται η λέξη «κατεργαρία»
διότι όσο μπορούσανε αποφεύγανε, μα και εργαζόντουσαν ανόρεξα. Σχετική είναι
και η φράση «κάθε κατεργάρης στον πάγκο του». Εξαιρούνταν όσοι ισχυρίζονταν
ότι κατάγονται από Βυζαντινές οικογένειες και θεωρούνταν «Αρχοντορωμαίοι».
Ένας Ενετός, Γενικός Προβλευτής γράφει στην έκθεση του
(νομίζω ο Μοτσενίγκο) ότι «από τα Σφακιά είναι γραμμένα στις «ορδινάτσες» 700
άντρες, μα κανείς δεν πηγαίνει στις αγγαρείες, διότι όλοι ισχυρίζονται ότι
είναι απόγονοι Βυζαντινών οικογενειών και θεωρούνται «Αρχοντορωμαίοι». Εκείνο
τον καιρό η αντίσταση των Κρητών σε βάρος του καταχτητού ήτανε περιορισμένη σε
ζωοκλοπές και λεηλασίες. Από το 1515
μέχρι το 1523 Κεραμειανοί και Σφακιανοί εδημιούργησαν κάποια επεισόδια.
Οι «βιλάνοι» και
πριν τη μάχη και κατά τη μάχη είχανε αξιόλογη παρουσία. «Βιλάνους λέγαμε αυτούς
που είχανε στα φέουδά τους μόνιμα οι Ενετοί και τους θεωρούσανε ιδιοκτησία τους»
μα η σκληρή ζωή που τους κάνανε τους οδηγούσε στην αντίσταση. Και ο Σπάρτακος,
από την σκληρή ζωή έγινε επαναστάτης από δούλος.
Μέσα σε αυτά τα δεδομένα ο Καντανολέων «Λυσσογιώργης»
αποφάσισε να ξεσηκώσει την Κρήτη σε επανάσταση και συνεργάστηκε στενά στην
προπαρασκευή με τους έτερους κλάδους των Σκορδυλών. Πατέρας και Κίντηδες, με
τους Αρχοντορωμαίους Μουσούρους, με τους Φωτεινούς κ.α. Και με αρχηγό τον
Λυσσογιώργη Καντανολέων έκαναν κατανομή αξιωμάτων και ευθυνών. Ο αρχηγός των
Πατέρων ήτανε αρχιγραμματέας. Ο αρχηγός των Φωτεινέων στρατιωτικός διοικητής, ο
αρχηγός των Μουσούρων «Καγκελάριος». Οι Κόντηδες ανέλαβαν τον δικαστικό τομέα.
Οι μάχες άρχισαν τον χειμώνα του 1527 στα Σφακιά, στο Σέλινο
και στην ορεινή Κυδωνία. Στον Αποκόρωνα εκινήθηκε δραστικά το χωριό Αλίκαμπος
όπου εκεί ήτανε οι Κόντηδες. Οι επαναστάτες υποχρέωναν τους Κρήτες για
συμμετοχή στην επανάσταση. Το Συμβούλιο των 10 στις 27 Απριλίου 1527 με έγγραφό
του ζητά από τον καπιτάνο τζενεράλ της Κρήτης την καταστολή και την
αντιμετώπιση των «ταραχοποιών» (όπως αποκαλούσανε τους επαναστάτες και
χαρακτηρίζουνε την επανάσταση «ληστρικές επιδρομές από άταχτα σώματα» και
αναφέρουνε μόνο μα μάχη στην περιοχή των Λάκκων. Τα χωριά στα οποία έγιναν
ταραχές και μάχες είναι κυρίως στο
Σέλινο, στην ορεινή Κυδωνία και στον Αλίκαμπο Αποκορώνου. Στα έγγραφα
της Βενετίας χαρακτηρίζονται όλοι οι
επαναστάτες, Σφακιανοί. Πολλοί Σφακιανοί συμμετείχαν στις μάχες, κα επειδή το
Κουστογέρακο το χωριό του Καντανολέων ήτανε τότε περιοχή Σφακίων μα και στα
άλλα μέρη που δημιουργήθηκαν ταραχές τα αποκαλούσανε Σφακιά. Η οικογένεια των
Φούμηδων έλαβε ενεργό μέρος, και από τα μεμονωμένα άτομα που δράσανε αναφέρεται
και ο Λέων Θεοτοκόπουλος. Ενώ ο φεουδάρχης Ανδρέας Καλλέργης έδρασε υπέρ των
Ενετών και αυτοπροσώπως αφού και ο
καπιτάνο είχε τη ανιψιά του.
Στις 20 Οκτωβρίου 1527 ο Καπιτάνο Κόρνερ τζενεράλ της Κρήτης
με τα ενετικά στρατεύματα κατευθύνθηκε προς τα δυτικά. Πολλοί Κρητικοί βοήθησαν
τον Κόρνερ στην εκστρατεία του, ακολουθώντας τον στρατό του, μα και οικονομικά
προσέφεραν, ειδικά ο φεουδάρχης Ανδρέας Καλλέργης, όμως και επικηρυγμένοι για
να τους δοθεί χάρη, συντελέσανε σ’ αυτή την εκστρατεία. Πρώτα χτύπησαν οι
Ενετοί το χωριό Αλίκαμπος όπου διαμένουν οι Κόντηδες. Δεν βρήκαν τους κατοίκους
γιατί είχανε πιάσει τα βουνά, όμως τους διεμήνυσε ότι αν παρουσιαστούνε θα τους
δοθούνε ανταλλάγματα και εγγυήσεις για την ζωή τους και για τα υπάρχοντά τους.
Επείσθηκαν οι Αλικαμπιώτες και παρουσιαστήκαν μας συνελήφθησαν και μεταφέρθηκαν
στα Χανιά για τα περαιτέρω. Στη συνέχεια προχωρήσανε στ ατίθασα επαναστατικά
χωριά Κεραμειά, Μεσκλά, Λάκκους, Κουστογέρακο και Αγία Ειρήνη. Με προκήρυξη του καλεί τους επαναστάτες να
παρουσιαστούν και δεν θα θιγούν τα υπάρχοντά τους, ενώ αν δεν παρουσιαστούν, οι
περιουσίες τους θα δημευθούν και τα γυναικόπαιδα τους θα τιμωρηθούνε.
Τελικά παρουσιάζονται οι Κεραμειανοί, όπου μεταφέρονται και αυτοί στα Χανιά. Μετά προχωρήσανε στα
Μεσκλά όπου και εκεί τελικά παρουσιάστηκαν οι άνθρωποι, όπου είχανε ίδια τύχη
με τους Αλικαμπιώτες και τους Κεραμειανούς. Από τα άλλα επίμαχα χωριά δεν
είχανε εμφανισθεί στις 9 Νοεμβρίου, μα τελικά παρουσιάστηκαν κι εκείνοι όπου
είχανε όλοι κοινή τύχη. Φτάσανε και στο Κουστογέρακο οι Ενετοί όπου το κάνανε
ολοκαύτωμα.
Για τον Γεώργιο Καντανολέων και τους συνεργάτες του
Εσύνταξε προκήρυξη ο Κόρνερ την 17η Νοεμβρίου 1527 και σε
λίγες μέρες τρεις από τους άντρες του τον παραπλάνησαν και τον παρέδωσαν στους
εχθρούς, όπου καθένας τους εισέπραξε 500 υπέρπυρα. Τον Γ. Καντανολέων τον
σκοτώσανε οι Ενετοί μόλις τον συλλάβανε.
Μετά, αφού κάψανε στο χωριό
απέλυσε ο Καπιτάν 700 άντρες του. Στο χωριό Φωτεινιάκο το πυρπόλησανε,
12 από τους άνδρες του τους απαγχόνισαν και από τις εγκύους γυναίκες, τις
σχίζανε και βγάζανε τα έμβρυα από τις κοιλιές τους. Από τα Σφακιά και από τον
Αγ. Βασίλειο και τις άλλες επαρχίες των Χανίων εδιατάχθηκαν να παρουσιαστούνε
οι επαναστάτες στις αρχές, μα οι
Παπαδόπουλοι, οι Πάτεροι, οι Μουσούροι και οι απόγονοι των Σκορδυλών Νομικοί,
Φινόκαλες, Καψοκαλύβες και Ψαρομήλιγκες δεν παρουσιάστηκαν μα συνέχισαν την
ανταρσία όπως και οι Σφακιανοί. Μα στους κατοίκους των Σφακίων ύστερα από την απειθαρχία επιβάλλεται ερήμην η ποινή του
απαγχονισμού. Απαλλάσσονται από τον απαγχονισμό όσοι θα παρουσίαζαν στις αρχές
το κεφάλι ενός στενού συγγενούς τους. Γράφουνε λοιπόν ότι ένας παπάς επήγε στις
αρχές πέντε κεφάλια στενών συγγενών του.
Φυσικά τέτοιο πράγμα δεν θα μπορούσε ποτέ να γίνει, μα ούτε μπορεί κανείς να το
πιστέψει.
Από τους κατοίκους του Αλίκαμπου ο καπιτάνο τζενεράλ της
Κρήτης, πολλούς εσκότωσε, πολλούς ακρωτηρίασε και άλλους εξόρισε στην Κύπρο. Ο Κόρνερ είπε ότι μόνο Σφακιανούς εξόρισε 200. Από τους Λάκκους πολλούς εξόρισαν
στο Ηράκλειο και στα νησιά. Μόνο από άντρες των Κόντηδων εξόρισε 1050. Σε
έκθεση του Κόρνερ αναφέρεται η καταστροφή των χωριών: Κουστογέρακο, Λάκκους,
Αλίκαμπος, Κεραμειά, Μεσκλά, Καράνου, Αγία Ειρήνη, Ορθούνι και σε άλλα χωριά
μικρότερες καταστροφές. Στον Αλίκαμπο πέραν των καταστροφών απαγόρεψαν και την
κατοίκηση ανθρώπων. Μα και τις περιουσίες των επαναστατών εδήμευσαν. Ο
Αλίκαμπος για κάποια χρόνια ενοικιάστηκε στον Μαρίνο Ζάνε, αφού οι κάτοικοι του ήτανε εξορισμένοι.
Μετά την καταστολή της επανάστασης, εδιατάχτηκαν οι
επαναστάτες να παρουσιαστούνε στις κατοχικές αρχές και πολλοί υπάκουσαν και
παρουσιάστηκαν, όμως από τα Σφακιά κανείς δεν υπάκουσε τα Ενετικά κελεύσματα,
όπως και αρκετοί από τις άλλες επαρχίες. Τέσσερις ευγενείς Ενετοί, Φρατζέσκος
Βιτζαμάνης , Ιάκωβος Καλλέργης, Ασάνης Ευδαιμονογιάννης και ο Εμμανουήλ
Μόρμωρης, συνεργαζόμενοι με τέσσερεις δικούς μας ιερείς καλέσανε τους
Σφακιανούς να παρουσιαστούν στις αρχές και αφού τους έδωσαν βάσιμες εγγυήσεις
τους έπεισαν και παρουσιάστηκαν.
Η επανάσταση του Καντανολέου δεν ήτανε μεγάλη σε διάρκεια,
μα σε συνέπειες ήτανε μεγάλη και σε ζημιές.
Σχετικά με την επανάσταση αυτή έχει γράψει ο Σπύρος
Ζαμπέλιος ένα βιβλίο το 1871 «ΚΡΗΤΙΚΟΙ ΓΑΜΟΙ», μα αυτό είναι μυθιστόρημα. Π.χ.
γράφει ότι ι η επανάσταση έγινε το 1570 ενώ από επίσημα χαρτιά της Ενετίας
φαίνεται ότι έγινε το 1526-1528. Μα και ο Β. Ψιλάκης στην ιστορία της
Κρήτης τ. Β’ σελ. 1042 αντιγράφοντας τον Ζαμπέλιο γράφει
ότι: «Συνήλθαν κατά πρόσκληση μυστική προ
πάντων του Σκορδύλη Καντανολέου την 25 Μαρτίου 1570» για την κήρυξη της
επαναστάσεως, ενώ ο Θ. Δετοράκης στην Ιστορία της Κρήτης σ. 195 αναφέρει
χρονολογία της επανάστασης το 1527. Γράφει ακόμα ο Ζαμπέλιος για το θάνατο του
Καντανολέου ότι του έστησε παγίδα ο Ενετός διοικητής των Χανίων Φρατζέσκο Δαμολίνο, προτείνοντας του (δήθεν)
να συνεργαστούνε οι Έλληνες και οι Ενετοί της Κρήτης, να αποσπαστούνε από την
Ενετία να κάμουνε αυτόνομη την Κρήτη και επρότεινε ακόμα να συμπεθεριάσουνε να
πάρει ο γιός του Καντανολέου Πέτρος την κόρη του Δαμολίνο Σοφία και κατά
Ζαμπέλιον, κατεβήκανε οι γαμιλιώτες του Καντανολέου από το Κουστογέρακο στην
εξοχική έπαυλη του Δαμολίνο στον Αλικιανό μα εκεί τους βάλανε υπνωτικό στο
κρασί όπου τους κοίμισαν και μετά τους σφάγιασαν. Όμως είναι αναμφισβήτητο ότι
ο Καντανολέοων, ύστερα από προδοσία
επιάστηκε και τον θανατώσανε οι Ενετοί , μα όχι στους γάμους.
ΟΙ Ενετοί μετά την καταστολή της επανάστασης προέβησαν σε
επίθεση επικηρύξεων για όσους Κρητικούς διατελούσαν ακόμα στην ανταρσία και το
μέτρο αυτό ήτανε καρποφόρο. Για τον Καντανολέων υπεγράφει επικήρυξη την 17
Νοεμβρίου 1527 μα και για όσους ακόμα εκαταζητούνταν έκανα αργότερα επικηρύξεις
και ιδού τα αποτελέσματα, και αναφέρομε δύο –τρεις περιπτώσεις:
1) Ο Τζόρτζη Τζαγαρουόλ και Λορέτζο Πολάνι παρέδωσαν στις
Βενετικές αρχές τον Νικόλα Βεργή από τα Καράνου.
2) Ο Μπουσλίν, ο λεγόμενος Ζανκαρουόλ παρέδωσε στις
Βενετικές αρχές μαζί με τον Καλβανίν, τον Μανώλη Τσερβά και το γιό του
Κωνσταντίνο από το Ροδοβάνι όπου τους
απαγχόνισαν.
3) Ο Ζανκαρουόλ και ο Πολάνι συνέλαβαν και παρέδωσαν στους
Βενετούς τους Σταμάτη και Αντώνιο Βερυβό.
4) Ο Τζελαϊτης παρέδωσε στους Βενετούς τον Ανδρόνικο και
Γεώργιο Χορτάτση και τον Λέοντα Θεοτοκόπουλο από τους Λάκκους…
*Ομιλία του σύνεδρου Κανάκη Γερωνυμάκη την 5-9-2015 στο
Χρυσόστομο
ΠΗΓΗ
Αναδιμοσιευση από την εφημερίδα ΑΓΩΝΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Μην πυροβολείτε ασκόπως