Κουζουλάδες : Περί Τουρκοκρητικών κι άλλων πολιτικών δαιμονίων.

21 Ιανουαρίου 2016

Περί Τουρκοκρητικών κι άλλων πολιτικών δαιμονίων.

Σε όλη την κρίσιμη περίοδο για το Κρητικό Ζήτημα από την επιβολή του Χάρτη της Χαλέπας (1868-1889) οι Κρητικοί βρέθηκαν διαιρεμένοι σε δύο

πολιτικά κόμματα, τους Συντηρητικούς και τους Φιλελεύθερους, με αντίστοιχους αρχηγούς τον Ι. Κούνδουρο και τον νεαρό δικηγόρο Ελευθέριο Βενιζέλο.

"Ευρωπαιστές" θεωρήθηκαν οι Κρήτες που ονειρεύονταν μια οικονομική ανάπτυξη βασισμένη σε δανεισμό ευρωπαϊκών κεφαλαίων τα οποία ήδη εκδήλωναν το ενδιαφέρον τους. Στις τάξεις των Ευρωπαϊστών βέβαια ανήκαν και πολλοί μουσουλμάνοι και πάνω σ' αυτήν την κοινή προσδοκία στηρίχτηκε αρχικά το κόμμα των Φιλελευθέρων το οποίο, όπως άλλωστε και η Αγγλική πολιτική, προωθούσε αυτονομιστικές λύσεις για την Κρήτη. Οι αυτονομιστές αποδέχονταν να παραμείνουν οι μουσουλμάνοι στην Κρήτη και να ζήσουν από κοινού ειρηνικά. Είναι αλήθεια ότι ο Βενιζέλος πολλούς μουσουλμάνους έκανε να πιστέψουν πως "θα συνευδαιμονήσουν ως τέκνα μιας και της αυτής γης", εάν κάποτε υπαχθούν σε νόμους δίκαιους, ή ότι αυτό που αντιστράτευε μέχρι στιγμής τις δυο κοινότητες στην Κρήτη συνίστατο σε απλές "διαιρούσες προλήψεις". Υπήρχε βέβαια το παράδειγμα της Θεσσαλίας πού, όταν το 1881 προσαρτήθηκε στην Ελλάδα, πολλοί μουσουλμάνοι άλλαξαν θρήσκευμα και παρέμειναν. Ίσως λοιπόν να επικρατούσε η εντύπωση ότι και στην Κρήτη θα συνέβαινε εύκολα το ίδιο με τους ελληνόφωνους μουσουλμάνους. Απεδείχθη ότι ήταν μια τακτική προσεταιρισμού, που όμως πολλά προβλήματα δημιούργησε ανάμεσα στους χριστιανούς που είχαν νοιώσει ότι αδικούνται από το φιλομουσουλμανισμό του Βενιζέλου. Αναμφίβολα μια μεγάλη μερίδα μουσουλμάνων της Κρήτης έψαχνε να βρει μια πολιτική έκφραση πότε στους Βενιζελικούς και πότε στους Ενωτικούς, χωρίς να το πετυχαίνει, γιατί η Αγγλική πολιτική υπέθαλπε άλλοτε ταυτόχρονα τους στόχους της Πύλης και των αυτονομιστών και άλλοτε προωθούσε θέσεις των ενωτικών, σύμφωνα με το ρητό "διαίρει και βασίλευε". Την εμπιστοσύνη τους στο Βενιζέλο απέσυραν οι μουσουλμάνοι Κρήτες, όταν κατά την προεδρεία του στη Συνέλευση των Αρχανών κατηγορήθηκε ως πράκτωρ της Εθνικής Εταιρείας

(Οκτ. 1897). 'Άλλωστε μέχρι τα τέλη του 1898 ο Βενιζέλος απαιτούσε από τις Μεγάλες Δυνάμεις να εφαρμόσουν ανένδοτο αποκλεισμό των συγκεντρωμένων μουσουλμάνων που είχαν καταφύγει στις πόλεις και τις παραλίες του νησιού, με στόχο να τους κρατά μακριά από τις περιουσίες τους. Το 1897, η διαιρετική τακτική της Πύλης έφερε τις Προστάτιδες δυνάμεις στο νησί, για να επιβάλουν την ειρήνη και τα γεγονότα οδήγησαν την Κρήτη σε ένα είδος "καντονοποιησης ".

Οι Άγγλοι που κατέλαβαν τότε το Κεντρικό τμήμα της βρήκαν ευκαιρία και υπέθαλψαν στο Ηράκλειο τον βασιβουζουκισμό (άτακτοι αντάρτες) των μουσουλμάνων που οπλίζονταν από τα Τουρκικά στρατόπεδα και κρατούσαν έτσι μόνιμα ταραγμένη την εικόνα που εμφάνιζε το νησί. Η "Διεθνοποίηση" του Κρητικού Ζητήματος αποτελεί έναν έξυπνο ελιγμό της Πύλης, μόλις διαπίστωσε ότι δεν είχε ελπίδες να κρατήσει για πολύ ακόμα την Κρήτη για όλες οι παραπέρα ενέργειες της είναι αυτές μιας σοφής απαγκίστρωσης.

Μετά την παραχώρηση του Χάρτη της Χαλέπας (1868) προσπάθησε να προωθήσει τα συμφέροντά της μέσα από πολιτικούς μηχανισμούς. Ενώ λοιπόν ο προσφερόμενος κοινοβουλευτισμός άνοιγε για τη χριστιανική κοινότητα τους ασκούς μιας λυσσαλέας κομματικής αντιπαλότητας (δεν έλειψαν οι μεταξύ των αρχηγών των κομμάτων αλληλοκατηγορίες ότι υποκινούντο από τη μια ή την άλλη αρχή), η Πύλη μεταμόρφωσε σε βουλευτές τους παλιούς μπέηδες και αγάδες έναντι μισθού. Ελάχιστη επιτυχία θα είχε πάντως χωρίς την παρελκυστική πολιτική της Αγγλίας η οποία για να απομακρύνει από την Αίγυπτο και τη Μ. Ανατολή το ενδιαφέρον των υπολοίπων Δυνάμεων, συνέβαλε δραστήρια στη διαιρετική τακτική που έθεσε σε εφαρμογή η Πύλη. Δόλια η Πύλη, με τη βοήθεια των Μουσουλμανικών Κομιτάτων και διαφόρων δημεγερτών, εντόπιων, αλλά και ξένων γνωστής δράσης από τις σφαγές των Αρμενίων, φανάτισε και εκφόβισε τους μουσουλμάνους του νησιού, και τελικά κατάφερε να τους πείσει ομαδικά ότι έπρεπε να συρρεύσουν στις μεγάλες πόλεις. 60.000 μουσουλμάνοι εγκλωβίστήκαν στο Ηράκλειο (Αγγλικός τομέας κατοχής) καθώς και στις υπόλοιπες πόλεις. Περιεφέροντο εξαθλιωμένοι, εξαρτημένοι από τα συσσίτια τροφίμων που τους παρείχε η Τουρκική Κυβέρνηση, ενώ οι επίτηδες απλήρωτοι και δυσαρεστημένοι Τούρκοι χωροφύλακες τους παρέσυραν σε έκτροπα και εμπρησμούς. Τα έκτροπα έδωσαν την αφορμή να καταπατηθούν μουσουλμανικές περιουσίες και να γίνουν οι πιο άγριες σφαγές με θύματα κυρίως μουσουλμάνους γεωργούς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι χωρίς αιτία σφαγές των φιλήσύχων Τουρκοκρητών της Σητείας (μουσουλμανοφανείς). Στην Κεντρική Κρήτη καταστράφηκαν ολοσχερώς και τα 80 μουσουλμανικά χωριά. Τις σφαγές εκτέλεσαν ορεσίβιοι κατ' εντολή χριστιανών εμπόρων και έτσι εξουδετερώθηκαν όλοι οι μουσουλμάνοι ελαιοπαραγωγοί τον νησιού. Οι μελετητές χαρακτηρίζουν την εποχή αυτή ως "εποχή ασάφειας", δεδομένου ότι οι Χριστιανοκρήτες, κινούμενοι ελεύθερα στην ύπαιθρο καταστρέφουν ή τροποποιούν κάθε είδους στοιχείο που επιθυμούν. Τα αμοιβαία έκτροπα έδωσαν στην Πύλη επιχειρήματα για την ανάγκη διατήρησης μέρούς τον στρατού της στην Κρήτη για την προστασία των μουσουλμάνων. Οι χριστιανοί παραμέρισαν τα μαχαίρια και περιορίστηκαν στις πολιτικές διαπραγματεύσεις με τις Προστάτιδες Δυνάμεις ενώ συνέχιζαν να δρουν οι "άτακτοι" Τουρκοκρήτες με την κάλύψη και υποστήριξη των Άγγλων.

Άγνωστο είναι ποια εξέλιξη θα είχαν ευνοήσει οι Άγγλοι εάν δεν συνέβαινε το μοιραίο λάθος. Οι Τουρκοκρήτες αρχηγοί Κοτσιφόν, Κικιρίδας και Ντελή Αχμετάκης, προσπαθώντας να εμποδίσουν τη συνδιαχείρηση με χριστιανούς υπαλλήλους του πλουτοφόρου γι αυτούς Τελωνείου Ηρακλείου, τους κατάσφαξαν μαζί με τους Άγγλους στρατιώτες και τον Άγγλο Πρόξενο.

Το περιστατικό εξόργισε τον Άγγλο Ναύαρχο και μέχρι τις 3 Νοεμβρίου 1898 δεν απόμεινε ούτε ένας Τούρκος στρατιώτης επάνω στο νησί. Η απομάκρυνση του Τουρκικού στρατού σηματοδότησε και την αποδημία του μισού περίπου μουσουλμανικού πληθυσμού (44.000 άτομα περ.), λίγο πριν φτάσει στην Κρήτη ο Πρίγκιπας της Ελλάδος Γεώργιος, ως Αρμοστής.