Kandiye. Η όψη της τουρκοκρατούμενης πολιτείας του Χάνδακα.

Τα αποτυπώματα της πολιορκίας του Χάνδακα και οι συνέπειες της κατάκτησής του.
Του Δημήτρη Σάββα

Το έτος 1669 ήταν μοιραίο για τον Χάνδακα «την Ενετική Candia», η πολιτεία του Μεγάλου Κάστρου παραδόθηκε από τους Βενετούς στους Τούρκους, αφού πρώτα γνώρισε την πιο μακροχρόνια πολιορκία που αναφέρει η Ευρωπαϊκή Ιστορία. Μετά την πτώση της οι κατακτητές θεωρούν ιερή την πόλη, αφού κατακτήθηκε με ιερό πόλεμο.
Στις 26 Σεπτεμβρίου του 1669 ο προβλεπτής Φραγκίσκο Μοροζίνι, μετά από πολλές διαπραγματεύσεις, υπέγραψε συμφωνία παράδοσης της πόλης στον Κιοπρουλή.

Ο Χάνδακας που οι Τούρκοι τον έλεγαν Kandiye, ορίζεται ως Διοικητικό κέντρο του εγιαλετίου  της Κρήτης. Ο πασάς του, ήταν διοικητικά ανώτερος από τους πασάδες των Χανίων και Ρεθύμνου. Είχε τον τίτλο του σερασκέρη, αρχιστράτηγου δηλαδή.Οι Οθωμανοί παρέλαβαν μια ερειπωμένη πόλη.

Τα περισσότερα κτίρια και μεγάλο τμήμα των τειχών είχαν ισοπεδωθεί ή υποστεί μεγάλες καταστροφές. Σε πολλά τουρκικά έγγραφα των πρώτων χρόνων μετά την άλωση καταγράφονται επισκευές τμημάτων των κατεστραμμένων ενετικών οχυρώσεων, των λιμενικών εγκαταστάσεων και του υδρευτικού συστήματος, καθώς και επισκευές ενετικών κτισμάτων και οικοδομήσεις νέων κτιρίων που χρησιμοποιήθηκαν κυρίως για τις ανάγκες στέγασης των τουρκικών στρατευμάτων.

Οι μουσουλμάνοι έχτισαν δύο καινούρια τζαμιά. Το ένα, γνωστό και ως Φετίχ Τζαμισί (το τζαμί της κατάκτησης), στην Κιζίλ Τάμπια απέναντι από τον προμαχώνα του Αγίου Ανδρέα. Το άλλο υψώθηκε λίγο αργότερα στη θέση του μετέπειτα «Ανωγειανού» Δημοτικού σχολείου στη λεωφόρο Καλοκαιρινού και ονομάστηκε Γενί Τζαμισί (Νέο Τζαμί). Αρκετοί ήταν οι τεκέδες που ιδρύθηκαν από διάφορα δερβίσικα τάγματα, η δράση των οποίων συνέβαλε σημαντικά στον εξισλαμισμό των ντόπιων. Στον Χάνδακα λειτουργούσαν συνολικά δέκα τεκέδες.

Την περίοδο εκείνη καταγράφονται ακόμα 14 κρήνες, δημόσια λουτρά, ιεροδιδασκαλεία, σχολεία και πτωχοκομεία. Τα Δημόσια κτήρια ήταν συγκεντρωμένα στο κέντρο της πόλης, στη συνοικία Δεφτεδάρ, περιοχή σημερινού Δημαρχείου και Βασιλικής Αγίου Μάρκου.

Περιμετρικά υπήρχαν καταστήματα που πουλούσαν διάφορα είδη.

Μπαχαρικά για παράδειγμα πουλιούνταν στα Αχτάρικα, εκεί που σήμερα βρίσκεται η Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη. 

Υπήρχαν ακόμα και οι αγορές όπως:

*Βεζίρ τσαρσί (πλατεία Αγίου Τίτου)

*Κετχουντά Ζουλφικάρ Αγά τσαρσί (στην οδό Καλοκαιρινού ή πλατειά στράτα όπως συνήθιζαν να τη λένε οι Καστρινοί)

*Μαχμούτ Αγά τσαρσί (Σεϊτάνογλου ή η οδός 1821)

*Γενιτσαρί τσαρσί (η οδός 1866) και

*Κισλαράρ τσαρσί (η σημερινή οδός Δικαιοσύνης).

Στις αντίστοιχες αγορές υπήρχαν και μεγάλοι, οι πιο κεντρικοί και πολυσύχναστοι θα λέγαμε δρόμοι δηλαδή, 25η Αυγούστου, η οδός Καλοκαιρινού, οδός 1821, οδός 1866 και οδός Δικαιοσύνης.

Υπήρχαν βέβαια και μικρότερες αγορές όπως η αγορά Κιουτσούκ τσαρσί που σημαίνει μικρή αγορά. Αυτή βρισκόταν στο Καμαράκι, δυτικά της οδού Δελημάρκου. Έχει επικρατήσει να λέγεται μέχρι σήμερα, το μικρό τσαρσάκι.

Κατά τα χρόνια της επανάστασης οι κατοικημένες συνοικίες της πόλης του Χάνδακα δεν ξεπερνούσαν τις 20 – από τις 71 που υπήρχαν επί ενετοκρατίας – και όλες, εκτός από μία, της Αγίας Αικατερίνης, έφεραν τουρκικά ονόματα. Σε αντίθεση με τα ονόματα των χωριών που παρέμειναν σχεδόν όλα ελληνικά καθ’ όλη τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, η αλλαγή στα ονόματα των συνοικιών επήλθε σχεδόν αμέσως μετά την τουρκική κατάκτηση.

Οι συνοικίες παίρνουν τα ονόματα των τζαμιών που δημιουργούνται μέσα σ’ αυτές. Όλα τα τζαμιά του Χάνδακα προέκυψαν από μετατροπή λατινικών και χριστιανικών εκκλησιών – εκτός από το τέμενος της Κιζίλ Τάμπιας που χτίστηκε εξ αρχής – παρόλο που στα επίσημα τουρκικά έγγραφα τα τεμένη αναφέρονται ως ανεγερθέντα εκ θεμελίων.

Ας αναφέρουμε τις συνοικίες!

1) Συνοικία Αγά Καπουσή, βρίσκονταν στην πλατεία Καλλεργών. Πύλη του Αγά. Απέναντι από τη Βασιλική του Αγίου Μάρκου.

2) Συνοικία Αγά Μπαλντά, βρίσκονταν τέρμα της οδού Χάνδακος, κοντά στον κόλπο του Δερματά.

3) Η Αρμενική συνοικία στην περιοχή, στο σημερινό Καμαράκι, δεξιά κατά την έξοδο της Καλοκαιρινού.

4) Η συνοικία Βαλιντέ τζαμί (Βαλτέ τζαμί).

5) Η συνοικία Βεζίρ τζαμί (Άγιος Τίτος και η περιοχή του).

6) Η συνοικία Γενί τζαμί (περιοχή Ανωγειανού σχολείου).

7) Η συνοικία Γενί καπί (καινούργια πόρτα ή πύλη Ιησού).

8) Η εβραϊκή συνοικία (κοντά στην περιοχή του Ξενία).

9) Η συνοικία Σέρτουνα Ιμπραήμ Αγά (περιοχή από το Μαρτινέγκο μέχρι το Πανάνειο νοσοκομείο.

10) Η συνοικία Κεντχουντά Μπέη, σημερινή συνοικία

Αγίας Αικατερίνης.

11) Η συνοικία Αγκεμπούτ Αχμέτ Πασά, σημερινή περιοχή Παναγίας Σταυροφόρων.

12) Η συνοικία Μαχμούτ Αγά, κοντά στην οδό 1821, γνωστή και σαν Σεϊτάνογλου.

13) Η συνοικία Δεφτενδάρ στην σημερινή περιοχή Βασιλικής του Αγίου Μάρκου, εκεί ήταν συγκεντρωμένα όλα τα δημόσια κτήρια.

14) Η συνοικία Ρετζέπ Αγά στο Καμαράκι.

15) Η συνοικία Σοφού Μεχμέτ, περιοχή Έβανς και Πεδιάδος, εσωτερικά της καινούργιας πόρτας.

16) Η συνοικία Τσικούρ Τσεσμέ που σημαίνει βρύση του Λάκκου, κοντά στην σημερινή περιοχή της ενορίας Αγίου Ματθαίου.

17) Η συνοικία Φιντίκ Πασά: Πόντιος  Πασάς  αρχή της οδού Πεδιάδος, περιοχή Ιατρικού Κρήτης.

Και αφού αναφερόμαστε στις συνοικίες δεν θα πρέπει να παραλείψουμε και τα ονόματα των τεμενών Ηρακλείου που πολλά ταυτίζονται με τα ονόματα των αγορών ή των συνοικιών.

1) Το αυτοκρατορικό τέμενος Χιουνκιάρ στις τρεις Καμάρες.

2) Το τέμενος Αγκεμπούτ  Πασά στην Παναγία των Σταυροφόρων.

3) Το τέμενος Αγά τζαμί στην συμβολή των οδών Έβανς και 1866.

4) Το τέμενος Βαλιδέ Σουλτάν τζαμί στην πλατεία Κορνάρου.

5) Το τέμενος Βεζίρ τζαμί στον Άγιο Τίτο.

6) Το τέμενος Γενι τζαμί στο Ανωγειανό σχολείο.

7) Το τέμενος Ιμπραήμ Αγά κοντά στο Πανάνειο Νοσοκομείο.

8) Το τέμενος Κιζίλ τάμπια κοντά στην περιοχή του μαιευτηρίου Μητέρα, Αρχιεπισκόπου Μακαρίου.

9) Το τέμενος Μαχμούτ Αγά στην αγορά οδού 1821, στην Σεϊτάνογλου.

10) Το Τέμενος Δεφτεδάρ τζαμί στη Βασιλική Αγίου Μάρκου.

11) Το Τέμενος Ντιζντάρ Αγά τζαμί στη σημερινή οδό Επιμενίδου.

12) Το Τέμενος Ρετζέπ Αγά στη σημερινή οδό Δελημάρκου και τέλος

13) το Τέμενος Σουλτάν Ιμπραήμ Χαν στο σημερινό Μπετενάκι.

Οι Τούρκοι την ονομάζουν Kandiye ή Κάστρο. Όμως, στη συνείδηση και στη γλώσσα του λαού ήταν πάντα ο Χάνδακας, η χώρα και το Μεγάλο Κάστρο.

ΠΗΓΗ

Αναδημοσίευση αποσπάσματος από http://e-mesara.gr/

Τα αποτυπώματα της πολιορκίας του Χάνδακα και οι συνέπειες της κατάκτησής του.

Του Δημήτρη Σάββα