Το τελευταίο ριζίτικο ;

Ο πλούτος μου είναι το σπαθί κι δόξα το ντουφέκι, που ρίχνει στους τυράννους μου φωθιά και αστροπελέκι.*
Στίχοι που στάθηκαν αφορμή, (δεδομένο ότι στην εποχή μας δεν νοούνται επ’ ουδενί ) να αναρωτηθώ πιο θεωρείται ως το τελευταίο χρονικά καταγραμμένο ριζίτικο;. Με μια διαδικτυακή αναζήτηση που έκανα, παρότι βρήκα αρκετές αξιόλογες πληροφορίες, δεν νομίζω ότι καλύπτεται πλήρως το θέμα. Εκτός του ότι θεωρώ έκπληξη το γεγονός ότι η πιθανή χρονολογία των τελευταίων ριζίτικων μετατοπίζεται σε πιο πρόσφατο χρόνο.

Όπου κι άνε δοκίμασα

Όπου κι άνε δοκίμασα

η θάλασσα αλμυρή ‘ναι

Σ΄ όλο τον κόσμο ο φτωχός

θύμα στο άδικο είναι.

 Μια αξέχαστη και πραγματικά διαχρονική  μαντινάδα απο εναν παλιό μου φίλο Γ. Μ

Ρίμα για τον θάνατο του Κρητικού επαναστάτη Εμμανουήλ Κρανιωτάκη.

Ο θρήνος για τον Κρανιωτάκη σε ποίημα ανώνυμου ποιητή

Ο θάνατος του Κρανιωτάκη θρηνήθηκε σε ποίημα ανώνυμου ποιητή. Ο ποιητής -όπως σημειώνει η κ. Θεοδοσία Αργυράκη – Ασαργιωτάκη- που ύμνησε τον Εμμανουήλ Κρανιωτάκη με το μακροσκελές ποίημά του εξιστορεί την όλη δράση του τιμημένου αυτού παλικαριού στην επανάσταση του 1866. Το τραγούδι του Κρανιωτάκη βρέθηκε σε χειρόγραφο του ιερέα Νικηφόρου Νικηφοράκη το 1914. Ο κάτοχος του χειρογράφου παρέδωσε το ποίημα, γραμμένο σε γραφομηχανή ποίημα στον αείμνηστο Νικόδημο Κριτσωτάκη, ο οποίος το δημοσίευσε στο πλαίσιο της μελέτης του «Ο θάνατος του επαναστάτη Εμμανουήλ Κρανιωτάκη» (1982).
Το ποίημα είναι το παρακάτω:
Άσμα τραγούδι του αρχηγού Εμμ. Κρανιωτάκη εκ του χωρίου Κράσι της Επαρχίας Πεδιάδος φονευθέντος εις το πεδiον της μάχης την 2αν Μαρτίου γεννωμένης το 1868 ημέρα Σάββατο εις Γούβες.

Πάσα ταχιά με τη δροσιά π’ ανοίγει το λουλούδι
Αφουγκραστείτε να σας πω λυπητερόν τραγούδι
Τραγούδι να το μάθετε τραγούδι να το λέτε
Τον Κρανιωτάκη αρχηγό καθημερνώς να κλαίτε
Ως τρέχει το κρυγιό νερό και μπαίνει μες τ’ αυλάκι
Αφουγκραστείτε να σας πω γι’ αυτόν τον Κρανιωτάκη

Ηρακλής Κοκκινίδης

Ο Ήρωας Ηρακλής Κοκκινίδης

Του Μανώλη Ε. Δετοράκη*

Προκαλεί πράγματι μεγάλη εντύπωση στον ερευνητή, πως ένας άνδρας ηλικίας μόλις 25 ετών, εκλέγεται συναρχηγός δύο σημαντικών επαρχιών και ουσιαστικά κύριος αρχηγός, επιβάλλεται, διακρίνεται και καθίσταται σύμβουλος όχι μόνο για τους συμπολεμιστές και τον αγωνιζόμενο λαό αλλά και για το Έθνος. Ήταν ασφαλώς η γιγάντια και ωραία μορφή του, η αρχοντική του συμπεριφορά, η γενναιότητα και η τόλμη, η ταχύτητα και η αμεσότητα στις στρατιωτικές του ενέργειες, ακόμη και το θρυλικό όνομα που έφερε, που παρέπεμπε σε ένα μυθικό ήρωα της Ελληνικής Ιστορίας, τιμωρό των κακών και προστάτη των αδυνάτων.
Η Επανάσταση της Κρήτης του 1866, με το σύνθημα Ένωσις ή Θεάνατος, δεν ήταν μόνο μια ένοπλη διαμαρτυρία των καταδυναστευόμενων Κρητικών τοπικού χαρακτήρα εναντίον του πιο βάρβαρου κατακτητή.

αμέτι μουχαμέτι

Η διαδρομή της έκφρασης αμέτι μουχαμέτι από τις αρχές του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα.

Ερευνητικό άρθρο του Βασίλη Ορφανού μελετητή της κρητικής διαλέκτου.

Στο Τουρκικό λεξιλόγιο της Νέας Ελληνικής του Ι. Τ. Παμπούκη, στο λήμμα ιμέτι διαβάζουμε: «ιμέτι το – α[ραβ]. ümmet = έθνος, λαός• ümmeti Mahomet = οι μουσουλμάνο• παραμορφωμένη την έκφρ. βλ. στις λ. αμέτ, αμέτης , αμέτι . Ορίστε, λέγ’ Αλήπασας, ιμέτι Μουχαμέτη. (325,205)» ,
Ο στίχος αυτός, σύμφωνα με την παραπομπή, βρίσκεται στο έργο του Κων. Σάθα Ιστορικαί Διατριβαί.

Γεράσιμος Πικράκις, ένας πατέρας του Μπαλιού

H ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ TOY 1866 ΣΤΟ ΜΠΑΛΙ

 O όρμος του Μπαλί ήταν ένας από τα βασικά σημεία ανεφοδιασμού των επαναστατών κατά το 1866 -1869, αλλά και πύλη εισόδου των εθελοντικών σωμάτων που ήρθαν από την ελεύθερη Ελλάδα για να πολεμήσουν στο πλευρό των Κρητών.Στον όρμο του Μπαλί αποβιβάστηκε το 1866 ο Πάνος Κορωναίος και εκεί συγκεντρώνονταν οι άμαχοι περιμένοντας πλοίο να αναχωρήσουν για την Ελλάδα.

Δικώνυμος ή Σερβερής Νικόλαος και η Ρίμα του.

Καταγόταν από τον Καλλικράτης Σφακίων και πρώτος από την οικογένεια του κατοίκησε στο Κάτω Βαλσαμόνερο. Ήταν οπλαρχηγός της εποχής εκείνης. Αγωνίστηκε με θάρρος ενάντια στους Τούρκους που δημιουργούσαν προβλήματα στους Χριστιανούς και προσπαθούσαν συνεχώς να τους υποβιβάσουν.

Είχε δημιουργήσει μπαϊράκι από τα Σφακιά, το οποίο έδρασε μαζί με τους Μπίρη, Αποστολάκη και άλλους αγωνιστές και έσφαξαν 11 τούρκους στα σφαγεία Ρεθύμνης ως αντίποινο για τον θάνατο Χριστιανών. Έτσι ονομάστηκε και <<Τουρκοφάγος>>. Χαρακτηριστικά αναφέρει ένα τετράστιχο:

<<Ο Μπίρης, ο Δικώνυμος κι ένα Γερανιωτάκι 

αυτοί εκάναν την τουρκία να στάζει το φαρμάκι>>

Η ανέκδοτη ρίμα του γέρο Βιδάκη που ιστορεί τη Μάχη της Παναγιάς στα Κεραμιά

Το συγκεκριμένη ρίμα απήγγειλε ο 82χρονος τότε γέρο Βιδάκης τον Ιούνιο του 2011... Είναι μία σπάνια καταγραφή στη λαϊκή μνήμη της ιστορικής Μάχης των Κεραμιών, της τριήμερης μάχης ανάμεσα στους Κρήτες αντάρτες και του ναζιστικού στρατού της ΟΧΥΡΑΣ ΘΕΣΗΣ ΚΡΗΤΗΣ.
Ο Θρασύβουλος Βιδάκης ήταν αντάρτης και κτηνοτρόφος.
Το ποίημα του γερο Βιδάκη

“ Το θλιβερότερο σκοπό που χω τραγουδισμένα
θα τραγουδήσω αδέλφια μου με μάτια δακρυσμένα.
Και σίντερο ναν η καρδιά βαμμένη με τ΄ ατσάλι
και κείνη θα συγκινηθεί και θα πονέσει πάλι

Τα οζά

«Εκεί ήσαν κάμποι και βουνά και δάση και πηγάδια, δέντρα μ΄ αθούς και με καρπούς και δροσερά λιβάδια, μετόχια με πολλούς βοσκούς κι αρίφνητα κουράδια…»

Βιτσέντζος Κορνάρος

Η κτηνοτροφία, που τόσο γλαφυρά αναφέρεται από το Βιτσέντζο Κορνάρο στο παραπάνω απόσπασμα, εμφανίστηκε στο νησί μας μαζί με τον άνθρωπο. Αναφορές στον Όμηρο αλλά και στη Μινωική εποχή πιστοποιούν πως το αρχαιότερο επάγγελμα στην Κρήτη είναι αυτό του βοσκού.

Καμιά φορά όμως οι ιστορικές αναφορές περιττεύουν, αρκεί να νιώσεις από κοντά τη στενή επικοινωνία που υπάρχει ακόμα ανάμεσα σε κάθε Κρητικό βοσκό και τα «οζά» του κοπαδιού του για να διαπιστώσεις πόσο βαθιά μέσα στον χρόνο χάνονται οι αρχές του ποιμενικού τρόπου ζωής στην Κρήτη.

Καπετάν Καζάνης Αρχηγός 1821, ποίημα του Μιχάλη Διαλυνά (Α μέρος)

Το ποίημα του Μιχάλη Διαλυνά "Ο Καπετάν Καζάνης" είναι χωρισμένο σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος αναφέρονται τα γενεαλογικά του καπετάν Καζάνη, καθώς και το γιατί πήρε το παρατσούκλι «Καζάνης».

Όταν μεγάλωσε λίγο το παιδί το πήγαν οι γονείς του σε ένα μοναστήρι να το βαφτίσουν. Ενώ ήταν έτοιμοι για τη βάφτιση πλακώνουν ξαφνικά οι τούρκοι, λεηλατούν το μοναστήρι, σπάζουν την κολυμπήθρα, οπότε για να μη μείνει αβάφτιστο το παιδί, το βαφτίζουν τελικά μέσα σε καζάνι.

Καπετάν Καζάνης Αρχηγός 1821, ποίημα του Μιχάλη Διαλυνά (Β μέρος)

Το ποίημα του Μιχάλη Διαλυνά "Ο Καπετάν Καζάνης"  είναι χωρισμένο σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος αναφέρονται τα γενεαλογικά του καπετάν Καζάνη, καθώς και το γιατί πήρε το παρατσούκλι «Καζάνης».

Στο δεύτερο μέρος περιγράφεται η ιστορία με τον Αλιδάκο. Ο Αλιδάκος ήταν ένας χειροδύναμος Τούρκος από το Χουμεριάκο, φίλος του πατέρα του Καζάνη. Κανείς δεν τολμούσε να τα βάλει μαζί του.

Κριτσοτοπούλα

Η "Κριτσοτοπούλα"αποτελείται από 1367 δεκαπεντασύλλαβους ιαμβικούς στίχους, οι οποίοι ομοιοκαταληκτούν κατά δίστιχα
, εκτός από κάποια σημεία όπου ομοιοκαταληκτούν χιαστί (ο α με τον γ και ο β με τον δ).

Σ' αυτό περιγράφεται η ζωή της Ροδάνθης, της κόρης του πρωτόπαπα της Κριτσάς, ένα κεφαλοχώρι που βρίσκεται λίγο πιο έξω από τον 'Αγιο Νικόλαο. Τη Ροδάνθη απαγάγει ένας τούρκος, ο Χουρσίτ αγάς, για να την κάνει γυναίκα του. Αυτή όμως τον σκοτώνει, φοράει τα ρούχα του, και πηγαίνει και βρίσκει τον καπετάν Καζάνη στο βουνό, και κρύβοντάς του πως είναι γυναίκα, του ζητά να την πάρει μαζί του. Έτσι και γίνεται. Στο εξής η Ροδάνθη συμμετέχει σ' όλες τις περιπέτειες του καπετάν Καζάνη και των παλικαριών του, και διακρίνεται για την ανδρεία της. Σκοτώνεται τελικά στη μάχη της Κριτσάς, το 1823, οπότε κι αποκαλύπτεται πως είναι γυναίκα και μάλιστα η χαμένη κόρη του πρωτόπαπα.

Γετίμ Αλής (Το τραγούδι του Γετίμ Αλή)

(Περιώνυμοι Κρήτες Μουσουλμάνοι)

Ο Αλί Γετίμ  ήταν ένας τρομερός Τουρκοκρητικός γενίτσαρος, από το χωριό Κυριάννα . 

Αυτός κρατούσε κάτω απ’ τον ζυγό του, όλη σχεδόν την επαρχία του Ρεθύμνου. Αρκετές παραλλαγές των κρητικών δημοτικών τραγουδιών αναφέρουν με σχετικές λεπτομέρειες, τόσο τον Αλί Γετίμ, όσο και τα έργα του.

Γλυμίδ΄Αλίς (Του Γλυμίδη το τραγούδι)

(Περιώνυμοι Κρήτες Μουσουλμάνοι)

Ο ονομαστός Τουρκοκρητικός Αλί Γλυμίδης (ή Γλυμιδάκης), με αφορμή την εξόντωση από τους Κρητικούς επαναστάτες του Αλί Γετίμ, ενός κτηνώδη Τουρκοκρητικού (oι τουρκοκρητικοί Γετίμ Αλής και ο Γλυμίδης Αλής, αναφέρονται ως «θηρία εξαγριωμένα») , παρουσιάστηκε σε μεγάλη συγκέντρωση Τουρκοκρητικών του Ρεθύμνου και ορκίστηκε εκδίκηση. Ορκίστηκε ακόμη, ότι θα φέρει οπωσδήποτε στο Ρέθυμνο τα κεφάλια του Δεληγιαννάκη και των άλλων Ελλήνων οπλαρχηγών. Σύντομα, αφού συγκέντρωσε ένα στρατιωτικό σώμα 2.000 επίλεκτων
Τουρκοκρητικών, εξόρμησε για να συναντήσει τους Έλληνες.

Εκχώρηση της Κρήτης. (Για χίλιες μάρκες αργυρές στω Βενετώ τα χέρια)

Στις 12 Αυγούστου 1204 ο αρχηγός των σταυροφόρων Βονιφάτιος Μομφερατικός
υπογράφει στην Ανδριανούπολη συμφωνία με τους Βενετούς για την παραχώρηση της Κρήτης στη Γαληνοτάτη Δημοκρατία του Αγίου Μάρκου, μία συνθήκη που γίνεται γνωστή ως «Εκχώρηση της Κρήτης». Σύμφωνα μ' αυτήν ο Βονιφάτιος εκχωρεί στο Βενετικό κράτος αντί 1.000 αργυρών μάρκων και κάποιων άλλων εδαφικών ανταλλαγμάτων τα δικαιώματά του στο νησί.

Κάστρο και που'ναι οι πύργοι σου (Ριζίτικο)

Κώστας Μουντάκης  

Κάστρο και που'ναι οι πύργοι σου (Ριζίτικο)

Θοδωρομανώλης (1778-1818)

Η άγνωστη ιστορία του Θοδωρομανώλη.

Ο Μανώλης Θεοδωράκης ή Θοδωρομανώλης όπως είναι ευρύτερα γνωστός, είναι ο πρώτος ιστορικά καταγεγραμμένος και γνωστός λυράρης της Κρήτης.

Το τραγούδι του καπετάν Μιχάλη Κόρακα

Τρεις άντρες είχε η Μεσαρά καλούς πολεμιστάδες

Μέλαμπες ρίμες για την μάχη στο κακό ρυάκι (1822)

Σφαγή που έχει ξεχαστεί θα σας αναστορήσω...
Η προφορική παράδοση δεν φιμώνεται και η συλλογική μνήμη δύσκολα λησμονά γεγονότα τόσο τραγικά. Ακόμη και σήμερα θυμούνται στις Μέλαμπες, στην Κρύα Βρύση και στα Σαχτούρια και διηγούνται για τη μάχη και τους πρωταγωνιστές της. Απόρροια της ανάμνησής της είναι η παρακάτω αφήγηση και τα δύο ιστορικά τραγούδια που διέσωσε (το 1936 και 1940 ο Βαρδής Τσιράκης από τις Μέλαμπες)
Τραγούδι α' 

Μέλαμπες η μάχη στο κακό ρυάκι (1822)

Η ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΚΑΚΟ ΡΥΑΚΙ ΜΕΛΑΜΠΩΝ

Μ. Σάββατο - Κυριακή Πάσχα 12-13 Απριλίου 1822

Θεόδωρου Στ. Πελαντάκη

Η τοποθεσία

Το Κακό Ρυάκι [1] είναι ένα ξερόρυακο που μαζεύει τα βρόχινα νερά από την περιοχή - λόφο του Λαυρασού των Μελάμπων και από την κοιλάδα του οδηγούνται στη θάλασσα της Αγίας Γαλήνης [2]. Η κοίτη του ρυακιού, σε μεγάλο τμήμα της, είναι και δρόμος, πεζόδρομος που τον βάδιζαν οι αγωγιάτες για να πάνε από τις Μέλαμπες (και από τα γύρω χωριά) προς την περιοχή της Μεσαράς. Μέχρι και τη δεκαετία του 1960 από το δρόμο αυτό μεταφέρονταν αμέτρητα φορτία χαρουπιών προς τις αποθήκες της Αγίας Γαλήνης.