Νεάπολη Λασιθίου ( Κάποτε γνώρισα μια κώμη που θέλε πόλη να γενεί…)

Ένα κείμενο για την παρακμασμένη πια Νέας πόλεως, που με την «ξεφτισμένη» αρχοντιά της φαντάζει στον επισκέπτη σαν μια φτιασιδωμένη γεροντοκόρη που ξέμεινε στο ράφι της Λασιθιώτικης ενδοχώρας.

Η μνήμη και η πόλη το παράδειγμα της Νεάπολης

H  Νεάπολη του παρελθόντος μας

«Είναι γνωστό ότι κάθε κοινωνία βασίζεται και πορεύεται σύμφωνα με τη γνώση του παρελθόντος της, μέσω του οποίου ουσιαστικά διαμορφώνεται και λειτουργεί. Η μνήμη μιας κοινωνίας ή ενός λαού, είναι το σύνολο των υλικών και πνευματικών έργων, που δημιούργησε ο λαός αυτός στο χώρο και το χρόνο κατά το παρελθόν. Αν οι αποδείξεις αυτών λείψουν και δημιουργηθεί κενό στην ιστορική συνέχεια, τότε η ζωή η ίδια θα αναγκασθεί να βάλει στη θέση τους υποκατάστατα … Έτσι λοιπόν, η διατήρηση και προστασία των θραυσμάτων ή συνόλων πολιτισμού μιας περιοχής ή χώρας αποτελεί απόρροια της ανάγκης για ψυχική ισορροπία στη ροή του άξονα του χρόνου.» Με αφορμή αυτή την άποψη της κ. Ζ. Πετρίδου, ας κάνουμε μερικές αναφορές στην ωραία μας Νεάπολη, ως ένα αξιόλογο παράδειγμα τεκμηρίωσης.

Η Νεάπολη είναι μία πόλη με μεγάλη σε διάρκεια και σημαντική σε περιεχόμενο Νεώτερη  Ιστορία. Ο πρώτος συνοικισμός «Καρές», εμφανίστηκε το 17ο αι., υπαγόμενος διοικητικά στη Βουλισμένη, ενώ παράλληλα αναπτύχθηκε και ο δεύτερος συνοικισμός με την ονομασία «Λιβάδι».Αργότερα επεκτάθηκαν και ενώθηκαν στη σημερινή πλατεία «Βερντέν» παίρνοντας το όνομα «Καινούριο Χωριό» (19ος αι.). Σταδιακά, δημιουργείται ένα εύπορο χωριό με οικονομική ευμάρεια, που αποκόπτεται από τη Βουλισμένη και η ονομασία «Καρές» περιορίζεται σε απλό τοπωνύμιο. Επί Κωστή Αδοσίδη πασά μετονομάστηκε σε «Νεάπολη» (1868), παρουσιάζοντας αλματώδη ανάπτυξη, ως πρωτεύουσα του Νομού Λασιθίου μέχρι το 1904, κατέχοντας τα σκήπτρα και στη συνέχεια σε όλους τους τομείς ως τη δεκαετία του 1960, οπότε και αλλάζουν τα δεδομένα.

Όλη η ιστορία της πόλης αποτυπώνεται σήμερα στο πλήθος των μνημείων και των θραυσμάτων που συναντά κανείς στην περιήγησή του. Δημόσια κτήρια, σχολεία, ιδιωτικά κτήρια, κρήνες, πλατείες, εκκλησίες,  κομμάτια του παρελθόντος της, ανάμεσα στα οποία διαδραματίζεται και εξελίσσεται η σύγχρονη ζωή των κατοίκων.

Με βάση, λοιπόν, την παραδοχή πως η ταυτότητα μιας κοινωνίας είναι το σύνολο των πράξεων και των έργων που δημιούργησε και δημιουργεί στο χώρο και το χρόνο, και εξ αυτών προσδιορίζονται και τα χαρακτηριστικά της ας  παρακολουθήσουμε λίγα δείγματα στην περίπτωση μας

 Μητροπολιτικός Ναός Μεγάλης Παναγίας: Ιανουάριος 1883, οι κάτοικοι της πόλης αποφασίζουν να ανεγείρουν το ναό σε αντικατάσταση του ετοιμόρροπου παλαιού ναού οικοδομηθέντος το 1819. Η μορφή και η κατασκευή αυτού του μεγαλοπρεπούς κτηρίου μαρτυρούν την ποιότητα και την καλλιέργεια των ανθρώπων εκείνης της περιόδου, οι οποίοι δεν εφείσθησαν κόπων και εργασίας προσωπικής και αφιλοκερδούς. «Αλησμόνητοι θα μένωσιν αι συγκινητικαί σκηναί των εράνων και οι αλλεπάλληλοι συναγερμοί προς μεταφοράν ύδατος και σβύσιμον ασβέστου δια προσωπικής εργασία…, προς παραδειγματισμόν και μίμησιν των μεταγενεστέρων δια τας εργασίας του κοινού…» σημειώνει ο Επίσκοπος Πέτρας Διονύσιος Μαραγκουδάκης.  Επιπλέον  η επεξεργασία της πέτρας για την περιτείχιση του αύλειου χώρου διαθέτει ένα ιδιαίτερο χαρακτήρα υψηλής αισθητικής.

Δικαστικό Μέγαρο: Ανηγέρθη επί Διοικήσεως Κωστή Αδοσίδη Πασά(1868-1871) και ο σχεδιασμός του καθώς και η εσωτερική διαμόρφωση του αναδεικνύουν την αισθητική και την κουλτούρα των σχεδιαστών αλλά και των χρηστών. Η συνεχής δε χρήση του με το ίδιο περιεχόμενο το καθιστά σημαντικό μνημείο δικαστικών χρονικών.

Δημοτικός Κήπος και Κεντρική Πλατεία: Δημιουργήθηκαν και αυτά την ίδια εποχή(1868-1871)  και υποδηλώνουν την αντίληψη που προφανώς κυριαρχούσε τότε περί αναγκαίας ύπαρξης δημοσίου χώρου κοινόχρηστου, ως πεδίο δραστηριοποίησης των ανθρώπων, τόπο συνεύρεσης, συναναστροφής και αναψυχής. Ένας χώρος λόγου, πράξης και άσκησης πολιτιστικής και κοινωνικής δραστηριότητας.

Παλαιό Γυμνάσιο Νεάπολης: Κτήριο του τέλους του 19ου αι., μοναδικό εκπαιδευτήριο στο νομό Λασιθίου και το δεύτερο στην Κρήτη, ως το 1920, στο οποίο δίδαξαν σπουδαίοι άνθρωποι του πνεύματος όπως ο Β. Τατάκης, ο Μ. Παρλαμάς, ο Λ. Αλεξίου, κλπ

Κρήνες και βρύσες: Δημιουργούνται την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας για καθαρά λειτουργικούς λόγους. Το νερό, εκτός από απαραίτητο στοιχείο για την καθημερινή επιβίωση, αποτελεί επιπλέον κομβικό σημείο των οθωμανικών θρησκευτικών πρακτικών. Οι κρήνες κοσμούνται με στοιχεία, που υποδηλώνουν την εποχή που κτίστηκαν, καθώς αποτελούν δείγμα της φροντίδας του κατασκευαστή τους για την πόλη.

Επάνω Γειτονιά: Το ψηλότερο τμήμα της πόλης και ο ιστορικός της πυρήνας, όπου διασώζεται, παρά τις όποιες επεμβάσεις, ο παλιός πολεοδομικός ιστός με τα λιθόστρωτα σοκάκια, τα αδιέξοδα και προπαντός τα μικρά λιτά σπίτια των αγροτικών οικογενειών, δείγματα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, αξιόλογα στοιχεία σύγκρισης με τα αστικά μεγαλόσπιτα ευρισκόμενα  στο νεώτερο τμήμα της πόλης.Κτήριο Bauhaus – πρώην Λέσχη Επιστημόνων Νεάπολης(1935): Και μόνο αυτό ως σύλληψη και κατασκευή, αλλά και χρηματοδότηση από το σύνολο των κατοίκων δύναται να αποδείξει το ενδιαφέρον για τις νέες τάσεις της επιστήμης και της αρχιτεκτονικής, που ξεπερνούσαν τα όρια μιας επαρχιακής κωμόπολης. Είναι γνωστό ότι ο όροφος του κτηρίου λειτούργησε ως ξενοδοχείο, που φιλοξένησε για λίγο τη βασιλική οικογένεια στο Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο,ως επισκοπική κατοικία και μέχρι σήμερα ως λαογραφικό μουσείο.

Η προστασία αυτού του πολιτισμικού παρελθόντος και η εξέλιξή του προσαρμοσμένη στα σύγχρονα δεδομένα χωρίς εκπτώσεις ποιότητας, αποτελεί  ανάγκη αντίστασης κατά της φθοράς του χρόνου, η οποία νικιέται μόνο  με μέσα πνευματικά. Αντιμετωπίζοντας τη σύγχρονη πραγματικότητα με όρους αυτοσυνειδησίας, μπορούμε να ανακτήσουμε τη σχέση μας με τη μνήμη του παρελθόντος και να εξασφαλίσουμε την ιστορική μας συνέχεια και την ξεχωριστή τοπική μας ταυτότητα με ενέργειες του παρόντος, αναπτύσσοντας ένα  «πολιτιστικό σχεδιασμό».

Ο «πολιτιστικός σχεδιασμός» μπορεί να οριστεί ως μία ανάπτυξη στο πλαίσιο του αστικού τουρισμού και του πολεοδομικού σχεδιασμού που προτείνει μία «πολιτιστική» προσέγγιση στον τρόπο που αναπτύσσονται οι πόλεις ,με συντήρηση και επανάχρηση των ιστορικών κτηρίων που δεν χρησιμοποιούνται, ενίσχυση όσων διατηρούν την αρχική τους χρήση και  λειτουργική ενεργοποίηση του δημοσίου χώρου, ώστε όλα μαζί να αποτελούν ένα σύνολο το οποίο διαρκώς ανασυνθέτει την αφήγηση της πόλης με βιωματική επαφή του κατοίκου ή επισκέπτη μέσα από πολιτιστικές δραστηριότητες και διαδρομές, όπου εμφανώς το παρελθόν συνδιαλέγεται με το παρόν με ένα ομαλό και διαδοχικό τρόπο.

«Οι καιροί ου μενετοί» και οι επιλογές μας καθοριστικές για το μέλλον, αφού η αναγκαιότητα συντήρησης, διατήρησης και λειτουργικού επαναπροσδιορισμού των μνημείων και ιστορικών συνόλων της πόλης, οφείλει να  αποτελεί πλέον βασικό στόχο και σκοπό της κοινωνίας μας. Για το λόγο αυτό απαιτείται συγκεκριμένο σχέδιο αστικής παρέμβασης, ώστε αυτά τα στοιχεία- και πολλά άλλα – να αποκτήσουν την πραγματική τους αξία και στη συνείδηση κυρίως των νέων πολιτών.

ΠΗΓΗ

ΜΑΡΙΑ ΚΩΣΤΑΚΗ

ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ

http://104fm.gr/opinions/15735/