Το τραγούδι του καπετάν Μιχάλη Κόρακα

Τρεις άντρες είχε η Μεσαρά καλούς πολεμιστάδες

Μέλαμπες ρίμες για την μάχη στο κακό ρυάκι (1822)

Σφαγή που έχει ξεχαστεί θα σας αναστορήσω...
Η προφορική παράδοση δεν φιμώνεται και η συλλογική μνήμη δύσκολα λησμονά γεγονότα τόσο τραγικά. Ακόμη και σήμερα θυμούνται στις Μέλαμπες, στην Κρύα Βρύση και στα Σαχτούρια και διηγούνται για τη μάχη και τους πρωταγωνιστές της. Απόρροια της ανάμνησής της είναι η παρακάτω αφήγηση και τα δύο ιστορικά τραγούδια που διέσωσε (το 1936 και 1940 ο Βαρδής Τσιράκης από τις Μέλαμπες)
Τραγούδι α' 

Μέλαμπες η μάχη στο κακό ρυάκι (1822)

Η ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΚΑΚΟ ΡΥΑΚΙ ΜΕΛΑΜΠΩΝ

Μ. Σάββατο - Κυριακή Πάσχα 12-13 Απριλίου 1822

Θεόδωρου Στ. Πελαντάκη

Η τοποθεσία

Το Κακό Ρυάκι [1] είναι ένα ξερόρυακο που μαζεύει τα βρόχινα νερά από την περιοχή - λόφο του Λαυρασού των Μελάμπων και από την κοιλάδα του οδηγούνται στη θάλασσα της Αγίας Γαλήνης [2]. Η κοίτη του ρυακιού, σε μεγάλο τμήμα της, είναι και δρόμος, πεζόδρομος που τον βάδιζαν οι αγωγιάτες για να πάνε από τις Μέλαμπες (και από τα γύρω χωριά) προς την περιοχή της Μεσαράς. Μέχρι και τη δεκαετία του 1960 από το δρόμο αυτό μεταφέρονταν αμέτρητα φορτία χαρουπιών προς τις αποθήκες της Αγίας Γαλήνης.

Τέθοιοι άντρες πια δε βγαίνουνε ποθές μήδε στην Κρήτη...

*Το τραγούδι του Σήφακα

ΞΗΡΟΥΧΗΣ ΧΑΡΙΣΟΣ (1840-1895)

Το κείμενο είναι  από την ομιλία του αντιπροέδρου της "Ένωσης των Απανταχού Σφακιανών" Γιάννη Πολυράκη, …

O Χαρισοξηρούχης

Ο ΧΑΡΙΣΟΞΗΡΟΥΧΗΣ, ΕΝΑΣ ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΗΡΩΑΣ. 
 …Το πραγματικό του όνομα είναι Ξενοφών Χαρίσος (ίσως Χαρισάκης). Το Ξενοφών στα Σφακιά το έλεγαν τότε Ξηρούχης και απο αυτό προέρχεται και το επίθετο Ξηρουχάκης.

Γεννήθηκε και μεγάλωσε στον Άϊ- Γιάννη των Σφακιών, υποθέτω στα 1840-45 σε ένα χωριό 800 μέτρα ύψόμετρο στη δυτικές πλαγιές των Λευκών Ορέων με ξεχωριστούς κατοίκους, μοναδικούς στα ριζίτικα και φημισμένους για τη σωματική τους ρώμη και κορμοστασιά.

Την εποχή που μεγάλωνα στα Σφακιά, ο θρύλος του Χαρίσου ήταν πολύ έντονος χωρίς να γνωρίζουμε πολλά πράγματα για τη δράση του. Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι ο άνθρωπος αυτός βρέθηκε και πολέμησε στο ατμόπλοιο ΑΡΚΑΔΙ κατά τη τελευταία ναυμαχία που έδωσε μεταξύ Αγίας Ρουμέλης και Παλαιόχωρας που κατέληξε στη καταστροφή και αιχμαλωσία του φημισμένου πλοίου.

Μάχη στα Ρούστικα Ρεθύμνης (17 Ιουνίου 1821)

Κρητική Επανάσταση (1821-1830).Η Μάχη των Ρουστίκων( Ρούστικα Ρεθύμνης) ήταν πολεμική εμπλοκή της επανάστασης του 1821 στην Κρήτη με νικηφόρα έκβαση για τους Έλληνες. 

Τα ριζίτικα της κατοχής (Εδά θα σας ε δείξουμε πως πολεμούν οι γι άντρες)

Χίτλερ να μην το καυχηθείς

“Χίτλερ να μην το καυχηθείς πως πάτησες την Κρήτη

ξαρμάτωτη την ηύρηκες κι ελείπαν τα παιδιά της,

στα ξένα πολεμούσανε πάνω στην Αλβανία

μα πάλι πολεμήσαμε…”

Η θρηνητική ρίμα του Κερίμ Μπέη.

Η θρηνητική ρίμα του Κερίμ Μπέη είναι ένα γνήσιο τουρκοκρητικό στιχούργημα, αδημοσίευτο στις γνωστές συλλογές δημοτικών τραγουδιών, γραμμένο, ίσως, κατά παραγγελία, σαν ειδησεογραφικό κείμενο, ή κυβερνητικό ανακοινωθέν από Ηρακλειώτη ριμαδόρο. Η γλώσσα του ποιήματος, με τις πολλές και αυθεντικές τούρκικες λέξεις επιβεβαιώνει την τουρκοκρητική προέλευση. Το ίδιο πράγμα επιβεβαιώνει και η θεματική του έργου και η αναφορά του σε πρόσωπα και γεγονότα της κρητικής κοινωνίας.

Μονομεριούνε τα χωριά και παίξα τσι καμπάνες, για να μονομεριάσουνε στσι Βρύσες στσι καμάρες.

Η Μάχη στις Βρύσες Αποκορώνου το 1880  

(Ιστορική Ρίμα)
(Η εργασία αυτή είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα του χωριού μας "Βρυσιανά Νέα" τεύχος 7 Αύγουστος - Σεπτέμβριος 1997)
Το ποίημα που ακολουθεί αποτελεί ιστορική  ρίμα και αναφέρεται σε πολεμικές ενέργειες που διαδραματίζονται κοντά στο κέντρο των Βρυσών «καμάρες» εννοώντας την τρίτοξη γέφυρα, το Βαφέ, το Μπούτακα και το Μετόχι των Κουνάληδων. Η χρονολογία που αναφέρει 1880 δεν είναι δυνατόν να είναι σωστή δεδομένου ότι τότε η Κρήτη «ετέλει εν ηρεμία»

Φυλλάδα για τζοι Τούρκους της Κρήτης γραμμένη από ένα γέρω Κρητικό το 1858

Του Αλέκου Α. Ανδρικάκη

 «Να το βγάλετ' από το νου σας, πως θα γιαγύρει καιρός, νάναι κάθε τούρκος αγάς, και κάθε χριστιανός ραγιάς»

Το έντυπο που είχε κυκλοφορήσει το 1858, είχε 13 σελίδες και υπάρχει στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κρήτης.

« απ' εδώ κι ομπρός να το βγάλετ' από το νου σας, πως θα γιαγύρει καιρός, νάναι κάθε τούρκος αγάς, και κάθε χριστιανός ραγιάς,»

«Φυλλάδα για τζοι Τούρκους της Κρήτης γραμμένη από ένα γέρω Κρητικό το 1858»

Η πρώτη σελίδα του κειμένου της «Φυλλάδας»

Μέσα στο κλίμα ενθουσιασμού που ακολούθησε για την επιτυχία του κινήματος του Μαυρογένη το 1858 , ο «Γέρω Κρητικός» εξέδωσε τη φυλλάδα, σε μια προσπάθεια να πείσει τους Τούρκους να επιστρέψουν στη χριστιανική θρησκεία (τους θεωρούσε απόγονους εξισλαμισμένων χριστιανών).

Πολλές γλώσσες είναι αναπόφευκτο να εξαφανιστούν.

Οι γλώσσες εξαφανίζονται όπως και η βιοποικιλότητα

Μια ζωολόγος που μελετά την εξαφάνιση των ειδών σε όλο τον πλανήτη χρησιμοποίησε αντίστοιχες μεθοδολογίες στο πεδίο της γλωσσολογίας για να διαπιστώσει ότι πολλές από τις 7.000 διαφορετικές γλώσσες που έχουν αναγνωριστεί σε όλο τον πλανήτη κινδυνεύουν να εξαφανιστούν ανεπιστρεπτί λόγω του κυρίαρχου, παγκοσμιοποιημένου μοντέλου οικονομικής ανάπτυξης.

Γλώσσες και διάλεκτοι της Ελλάδας

glosoktonia

Γλωσσοκτονία: Γλώσσες που εξαφανίζονται
Γράφει η Σάση Χότζογλου
Από την αρχαιότητα υπήρξαν και συνεχίζουν να υπάρχουν έως σήμερα, σε όλα τα έθνη της γης, διαφορετικές γλώσσες, κουλτούρες και πολιτισμοί.  Και αντίθετα απ’ ότι διδαχθήκαμε, η πολυγλωσσία των ανθρώπων δεν είναι καθόλου μια κατάρα, ούτε καν ένας φραγμός στην μεταξύ μας επικοινωνία.

Ο θάνατος των γλωσσών

(O thanatos ton gloson)

Προσέγγιση των φαινομένων της συρρίκνωσης και του θανάτου των γλωσσών

Το Ίδρυμα για τις Απειλούμενες Γλώσσες, σε αναφορά του πριν από μερικά χρόνια, σημείωνε ότι η πλειοψηφία των γλωσσών σε όλο τον κόσμο είναι επιρρεπής όχι μόνο στη φθορά, αλλά και στον αφανισμό, ενώ το ½ από αυτές βρίσκεται ήδη πέραν του απλού κινδύνου.

Ο Ερωτόκριτος για πρώτη φορά στα τουρκικά, από τον καθηγητή Hakki Bilgehan (Χακκί Μπιλγκεχάν)

Γεννήθηκε πριν από 86 χρόνια στη Σμύρνη, όπου και μεγάλωσε, ακούγοντας στο σπίτι του μόνο ελληνικά και συγκεκριμένα το ιδίωμα της Κρήτης. Τα κρητικά είναι η μητρική γλώσσα του Τούρκου- ή μάλλον Τουρκοκρητικού- καθηγητή μικροβιολογίας στο Ege Universitesi (με έδρα τη Σμύρνη) Χακκί Μπιλγκεχάν, ο οποίος μετέφρασε, πρόσφατα, στα τουρκικά τον "Ερωτόκριτο", το επικολυρικό ποίημα του Βιτσέντζου Κορνάρου, που αφηγείται τον έρωτα του Ερωτόκριτου και της Αρετούσας.

Το τραγούδι του Αληδάκη. 1774

Ρίμα που αναφέρεται στην εξολόθρευση του αιμοσταγή αγά Αληδάκη. Τα γεγονότα έγιναν το 1774

στο χωριό Εμπρόσνερος όπου είχε τον πύργο του ο αγάς και μόλις τέσσερα χρόνια μετά τη καταστροφή των Σφακιών κατά την διάρκεια της επανάστασης του Δασκαλογιάννη(1770).

ΑΛΗΔΑΚΗΣ ‘Σαν θέλετε νά μάθετε ακούσετε λιγάκι,   1 πως τόν εσυγυρίσασι τόν δόλιον Αληδάκη, ίντα λογιώς οι γαργεροί ‘ς τό Πύργο τόν εκλείσα, τήν αφορμήν ιντα ήτονε, ‘πού τόν εκαταλύσα.

Κρητική διάλεκτος η γλώσσα

Η Κρητική διάλεκτος ,  η μοναδική από όλες τις νεοελληνικές διαλέκτους που  έδωσε σαφή δείγματα γραφής δημιουργώντας δική της σχολή σε ένα περιβάλλον που θα μπορούσε να αποκαλεσθεί και Ελληνική Αναγέννηση, σιγά-σιγά σβήνει. Η επαφή με την νέα ελληνική γλώσσα μέσα από τα μέσα επικοινωνίας, και το εκπαιδευτικό σύστημα δεν της αφήνει μεγάλα περιθώρια επιβίωσης.

Κρητική διάλεκτος

                                              ( Ι )

Η Κρητική διάλεκτος είχε όλα τα προσόντα για να εξελιχθεί σε Κοινή Νεοελληνική (λεξιλογικό πλούτο, συνθετική και παραγωγική ικανότητα, εκφραστικότητα), όπως αποδεικνύεται από το γεγονός ότι, για δύο περίπου αιώνες, τα λογοτεχνικά της έργα ήταν σχεδόν τα μοναδικά πανελλήνια λαϊκά αναγνώσματα.