Φυλλάδα για τζοι Τούρκους της Κρήτης γραμμένη από ένα γέρω Κρητικό το 1858

Του Αλέκου Α. Ανδρικάκη

 «Να το βγάλετ' από το νου σας, πως θα γιαγύρει καιρός, νάναι κάθε τούρκος αγάς, και κάθε χριστιανός ραγιάς»

Το έντυπο που είχε κυκλοφορήσει το 1858, είχε 13 σελίδες και υπάρχει στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Ένα ιστορικοθρησκευτικό πεζογράφημα, με τον τίτλο «Φυλλάδα για τσοι Τούρκους της Κρήτης γραμμένη από ένα γέρω Κρητικό το 1858», σε κρητική διάλεκτο της εποχής αμέσως μετά το κίνημα Μαυρογένη που ανέτρεψε τη νέα σκληρή φορολογία της οθωμανικής διοίκησης

Το βιβλιαράκι υπάρχει στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Σημειώνεται ότι στο εξώφυλλο αναγράφεται «Φυλλάδα» για τσοι Τούρκους της Κρήτης», ενώ στην πρώτη σελίδα του κειμένου το άρθρο «τσοι» μετατρέπεται σε «τζοι».
Μετά το κείμενο ακολουθούν οι επεξηγήσεις μερικών λέξεων, όπως τις είχε στη μελέτη του ο Ε. Σ. Αγγελάκις, στην «Επετηρίδα της Εταιρείας Κρητικών Σπουδών», το 1938.

Πρόκειται για ένα κείμενο στη δημώδη κρητική γλώσσα της εποχής, με προσμείξεις τούρκικων αλλά και ακόμη και αραβικών ή βενετσιάνικων στοιχείων. Στην ουσία πρόκειται για τη χρήση της καθομιλουμένης τότε γλώσσας, του προφορικού καθημερινού λόγου των απλών ανθρώπων της Κρήτης, σε γραπτό λόγο. Κι αυτό είναι που δίνει την αξία στο συγκεκριμένο ντοκουμέντο, καθώς μας μεταφέρει λέξεις και φράσεις άλλες από τις οποίες ήδη έχουν χαθεί και άλλες διασώζονται σε μερικά χωριά, πιθανώς παραφρασμένες ή εξελιγμένες στο χρόνο.

Το ίδιο το κείμενο δεν θα είχε ίσως άλλη ιστορική αξία αν δεν αναδεικνυόταν ακριβώς αυτό το στοιχείο της ντοπιολαλιάς. Από λογοτεχνικής άποψης δεν θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι έχει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, όμως ασφαλώς διακρίνεται για έναν εθνικό και θρησκευτικό πατριωτισμό, που εφόσον τοποθετηθεί στο ιστορικό περιβάλλον αναδεικνύει και άλλες πλευρές της αξίας του πεζογραφήματος. Ο άγνωστος συντάκτης απευθύνεται στους μουσουλμάνους συμπατριώτες του ζητώντας τους να προσχωρήσουν στον χριστιανισμό. Δεν θέτει γενικότερα ζητήματα ελευθερίας ή ανεξαρτησίας του νησιού, αλλά μονάχα το θρησκευτικό, καθώς είναι η εποχή που η Κρήτη μόλις έχει βγει από ένα ακόμη επαναστατικό κίνημα, του Εμμανουήλ Μαυρογένη, αυτό δηλαδή το οποίο διεκδίκησε με επιτυχία - και μάλιστα σχεδόν αναίμακτα- θρησκευτικές ελευθερίες αλλά και μείωση της απίστευτης φορολογίας που καλούνταν να πληρώσουν κυρίως οι χριστιανοί Κρήτες.

Ο συντάκτης, που υπογράφει ως «Γέρω Κρητικός» χωρίς να μας δίνει τη δυνατότητα να εντοπίσουμε την ταυτότητά του -το μόνο που μπορούμε να συμπεράνουμε είναι ότι κατάγεται από τις δυτικές περιοχές του νησιού- γράφει σε μάλλον απλοϊκό ύφος, συχνά με αφέλεια. Ίσως και να είναι επιλογή του ώστε να μπορέσει να διαβαστεί το κείμενο και να γίνει κατανοητό από τον αγράμματο, μουσουλμανικό και χριστιανικό, πληθυσμό. Παρά το απλοϊκό του όμως ύφος, το κείμενο έτυχε θερμής υποδοχής σε γαλλικές εφημερίδες εκείνων των ημερών. Γάλλοι δημοσιογράφοι και συγγραφείς της εποχής, όπως ο Ζιραρντέν και Λενορμάν, το παρουσίασαν σε έντυπα της χώρας τους ως μια εύλογη, ορθή, δίκαιη και γνήσια φωνή της Κρήτης. Προφανώς ακριβώς λόγω των ιστορικοθρησκευτικών του χαρακτηριστικών που έπαιρναν μεγαλύτερη διάσταση στα δεδομένα της εποχής. Το γεγονός αυτό, μάλιστα, έκανε τον «Γέρω Κρητικό» να προχωρήσει στη συγγραφή και μιας δεύτερης «Φυλλάδας», την οποία και πάλι απευθύνει «στους Τούρκους της Κρήτης» και στην οποία πλέον ο συγγραφέας κάνει επεξηγήσεις του Ευαγγελίου και προσπαθεί να το αναδείξει ως υπέρτερο θρησκευτικό κείμενο από το Κοράνι.

Τη «Φυλλάδα» παρουσίασε για πρώτη φορά το 1938, στην «Επετηρίδα της Εταιρείας Κρητικών Σπουδών» ο Εμμανουήλ Σ. Αγγελάκις, απ' τη μελέτη του οποίου αντλούμε στοιχεία κυρίως σε σχέση με την επεξήγηση λέξεων που υπάρχουν στο κείμενο, και οι οποίες πλέον σήμερα δεν χρησιμοποιούνται ή χρησιμοποιούνται εξελιγμένες.

Ο Αγγελάκις κάνει την υπόθεση ότι ο συγγραφέας είναι ο περίφημος Κυριακός ή Κυριάκος -Καλλίνικος Κριτοβουλίδης (πήρε το όνομα Καλλίνικος όταν έγινε ιερωμένος, ενώ ο Αγγελάκις τον αναφέρει από παραδρομή ως Καλλίνικο - Κωνσταντίνο) ένας από τους ελάχιστους Κρήτες εγγράμματους της εποχής. Στηρίζει τον ισχυρισμό του στο ότι ακριβώς ένας λόγιος θα πρέπει να είναι ο συγγραφέας κι όχι ένας άνθρωπος που δεν ήξερε να γράφει και να διατυπώνει επιχειρήματα. Και μάλιστα, επειδή το κείμενο έχει πολλά απλοϊκά στοιχεία, αλλά και σημαντικά γραμματικά, συντακτικά και άλλα λάθη τα οποία δεν θα έπρεπε να κάνει ένας εγγράμματος σαν τον Κριτοβουλίδη, ο ίδιος απαντά ότι αυτό προφανώς γίνεται σκόπιμα για να θεωρηθεί ότι ανήκε στις λαϊκές τάξεις και «εξεπροσώπει το κοινόν φρόνημα».

Η απόδοση της γραφής της «Φυλλάδας» στον Κριτοβουλίδη έχει χαρακτηριστεί πάντως αυθαίρετη. Πραγματικά δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που να τον συνδέει με το κείμενο, εκτός ίσως από την ηλικία και το γεγονός ότι είχε γεννηθεί στα Χανιά, απ' όπου φαίνεται ότι καταγόταν ο γηραιός συγγραφέας. Ο Κριτοβουλίδης τότε ήταν 66 ετών, μάλλον αρκετά ηλικιωμένος για τα δεδομένα της εποχής. Είχε γεννηθεί το 1792 στα Χανιά και η καταγωγή του ήταν από τους Αρμένους Αποκορώνου Χανίων. Πέθανε στην Αθήνα στις 4 Ιουλίου 1868, ενώ κατέρρεε η επανάσταση του 1866-69.

Άραγε ένας εγγράμματος άνθρωπος, όπως ο Κριτοβουλίδης γιατί θα έπρεπε να γράψει με τόσα σκόπιμα ορθογραφικά λάθη προκειμένου να γίνει πιστευτός ότι ανήκε στις λαϊκές τάξεις; Θα μπορούσε απλά να συγγράψει με λαϊκό τρόπο. Διαβάζοντας προσεκτικά το κείμενο διαπιστώνει κανείς ότι προφανώς ο συγγραφέας είναι ένας θερμός πατριώτης Κρητικός, πιστός χριστιανός, που πάντως δεν γνωρίζει και πολλά γράμματα.

Ο Κριτοβουλίδης ήταν σπουδαγμένος και δίδαξε σε σχολεία. Ήταν από τους πρώτους Κρήτες Φιλικούς, μέλος της διοίκησης της Κρήτης, από τον Νοέμβριο του 1821, μαζί με τον Νεόφυτο Οικονόμο, ως συγγραμματέας (υπουργός θα λέγαμε σήμερα) της διοίκησης του Μιχαήλ Αφεντούλιεφ, πρώτου στρατιωτικού και πολιτικού διοικητή του νησιού στην επανάσταση, ενώ συμμετείχε στις επαναστατικές συνελεύσεις από το 1822 και αργότερα στο Κρητικό Συμβούλιο, μια μορφή αυτοδιοίκησης του νησιού στα τέλη της επανάστασης. Το 1832 συμμετείχε στην Εθνοσυνέλευση του Άργους ως «πληρεξούσιος των παροίκων Κρητών». Μεταξύ των άλλων συνέγραψε (1859) τα «Απομνημονεύματα του περί Αυτονομίας της Ελλάδος πολέμου των Κρητών», δηλαδή την ιστορία της επανάστασης του 1821 για την Κρήτη.

Η «Φυλλάδα»  

Μέσα στο κλίμα ενθουσιασμού που ακολούθησε για την επιτυχία του κινήματος, ο «Γέρω Κρητικός» εξέδωσε τη φυλλάδα, σε μια προσπάθεια να πείσει τους Τούρκους να επιστρέψουν στη χριστιανική θρησκεία (τους θεωρούσε απόγονους εξισλαμισμένων χριστιανών). Δεν καλούσε όμως μόνο σε επιστροφή ή προσχώρηση στον χριστιανισμό. Δήλωνε με ξεκάθαρο τρόπο ότι πλέον οι εποχές που στην Κρήτη έκαναν ό,τι ήθελαν οι αγάδες, πέρασε. Αυτή η δήλωσή του προφανώς είχε να κάνει και με τις κινήσεις που γίνονταν από οπαδούς του παλιού διοικητή Βελή πασά, να αντιδράσουν στις παραχωρήσεις του σουλτάνου στους χριστιανούς. Έγραφε ο «Γέρω Κρητικός», απόλυτα πεπεισμένος ότι οι παλιές εποχές δεν θα ξανάρχονταν: 

       ( Για την ρίμα κάντε κλικ στην εικόνα )

Πηγή : ΠΑΤΡΙΣ

http://www.patris.gr/articles/238129/160289?PHPSESSID=#.VUVIY_AoER8