« απ' εδώ κι ομπρός να το βγάλετ' από το νου σας, πως θα γιαγύρει καιρός, νάναι κάθε τούρκος αγάς, και κάθε χριστιανός ραγιάς,»

«Φυλλάδα για τζοι Τούρκους της Κρήτης γραμμένη από ένα γέρω Κρητικό το 1858»

Η πρώτη σελίδα του κειμένου της «Φυλλάδας»

Μέσα στο κλίμα ενθουσιασμού που ακολούθησε για την επιτυχία του κινήματος του Μαυρογένη το 1858 , ο «Γέρω Κρητικός» εξέδωσε τη φυλλάδα, σε μια προσπάθεια να πείσει τους Τούρκους να επιστρέψουν στη χριστιανική θρησκεία (τους θεωρούσε απόγονους εξισλαμισμένων χριστιανών).
Δεν καλούσε όμως μόνο σε επιστροφή ή προσχώρηση στον χριστιανισμό. Δήλωνε με ξεκάθαρο τρόπο ότι πλέον οι εποχές που στην Κρήτη έκαναν ό,τι ήθελαν οι αγάδες, πέρασε. Αυτή η δήλωσή του προφανώς είχε να κάνει και με τις κινήσεις που γίνονταν από οπαδούς του παλιού διοικητή Βελή πασά, να αντιδράσουν στις παραχωρήσεις του σουλτάνου στους χριστιανούς. Έγραφε ο «Γέρω Κρητικός», απόλυτα πεπεισμένος ότι οι παλιές εποχές δεν θα ξανάρχονταν: 

Στη συνέχεια αναδημοσιεύτε ολόκληρο το κείμενο της «Φυλλάδας» από το έντυπο που είχε κυκλοφορήσει το 1858. Είχε 13 σελίδες και υπάρχει στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κρήτης. Σημειώνεται ότι στο εξώφυλλο αναγράφεται «Φυλλάδα» για τσοι Τούρκους της Κρήτης», ενώ στην πρώτη σελίδα του κειμένου το άρθρο «τσοι» μετατρέπεται σε «τζοι».

Η «Φυλλάδα»

Γράφω ετούτη τη φυλλάδα μοναχάς για να συργουλέψω τζοι Τούρκους της πατρίδας μου, ήτα να κάμουσι για να ξεμιστευθούσι κι αυτοί και μεις από τζη κακιαίς ώραις που μας εξετρέχουσι τώρα τόσα χρόνια. Λέω σας το λοιπό αγάδες μου, απ' εδώ κι ομπρός να το βγάλετ' από το νου σας, πως θα γιαγύρει καιρός, νάναι κάθε τούρκος αγάς, και κάθε χριστιανός ραγιάς, αυτό το πράμα δεν είναι να μεταγενή, Μοναχά σας εσυργουλεύω να πιάσετε με την ώρα σας να βαφτιστήτε και να γενήτε χριστιανοί, ως ήτονε κι οι προπαπούδες σας, γιατί λέω δα απατοί σας μουδέ απ' την Ανατολή ήσαστε μουδ' από την Αραπιά, μοναχάς ήσαστε γένημα και θρέμα τζη Κρήτης, και το αίμα σας είναι χριστιανικό και τα όμορφά σας τα κορμιά και το ζάλο, και το γλυκό σας γέλοιο το μαρτυρούσι.

Και μάθετε πούρι πως οι χριστιανοί Τετέδες σας αν ετουρκέψασι, το κάμασι λέω για να ξεμιστέψουσι τη ζωή τως από τη μαύρη Τουρκιά που πάτησε την όμορφη Πατρίδα μας σε κείνα τα άγρια χρόνια από μάνισι του Θεού.

Και τούτα που σας ελέω δε μπορήτε να τα κάμετε ινκιάρι και απατοί σας, γιατί μα το ναις λιγοστοί βρίσκεστε να κατέχετε τω Τουρκώνε τη γλώσσα· κάπου κάπου κιανένα αγαδάκι μπορεί και να διάβασε ως το αμέν τζουζού, οι ποδέλοιποι μουδέ το αλήφ μπε τζουζού κατέχετε, κι αν εκάνετε πότε και λίγο ναμάζι, λέτε αλλάχου εκπέρ, αλλάχου εκπέρ, μα διαλ' όσο κατέχεται ήτα πάη ν' ειπή.

Πιάσετε το λοιπό να γιαγύρετε στη πρώτη σας πίστη, ν' αποπλύνεται με το άγιο βάπτισμα τα ματωμένα στο αίμα τόσω χιλιάδω γυναικώ και παιδιώ χαίργια σας, να γενήτε ήμεροι, να μάθετε ξέναις γλώσσαις, να γίνουσι τα κοπέλια σας δάσκαλοι, νομικοί, πολιτικοί, γιατροί, μηχανικοί, αξιωματικοί, τεχνίταις, ως καθώς σε όλο τον κόσμο, όξω από την Τουρκιά, και κατέχετε γιάτα η Τουρκιά δεν επρόκοψε και δε θα προκόψη ποτέ της; γιατί κάθε τούρκος θέλει νάναι αγάς από τζη μάνας του τη κοιλιά.

Θωρείς Τούρκο κι είναι λαγουμτζής και τον επληρώνει ο χριστιανός για να του παστρέυη τζη μαγαρισαίς, και τον ερωτάς πώς τον ελένε; και σου λέει, Μεχμέτ αγά· φορτόνεις τούρκο χαμάλη σα κτήμα με τα' απράτι σου, τον ερωτάς πώς το ελένε; και σου λέει, Αλή αγά. Κόπια δα τώρα μ' έτζι δα αγάδες να κάμης προκοπή!

Ο Τούρκος θέλει νάναι αγάς και λογαριάζει πως από του ραγιά τη ράχη πρέπει να τρώη, να πίνη και να ξεφαντώνη· για τούτο ποτέ του δεν ήβαλε λογισμό να μάθη γράμματα, να μάθη ξέναις γλώσσαις, να μάθη τέχναις.

Ανεστοράσται αγάδες τον καιρό των Γενιτζάρω, ήτα λογίς κακά εκάνετε του φτωχού ραγιά; πασανείς σας ήτανε θεργιό μοναχό στο μουκατά του και στο χωριό του Μακαργιά του Σουλτάν Μαχμούτη που ξέβγαλε τη Γενιτζαργιά· και κατέχετε πούρι πως ο Φέτιχ Σουλτάν Μεχμέτ, επρωτόκαμε τα οτζάκια τω Γενιτζάρω, όλο από κοπέλια χριστιανά, που τα τούρκεψε με το ζόρε· και να ξέρετε πως ο πλιο κακός Τούρκος στο κόσμο, είναι ο μπουρμάς και ο μουρτάρης, γιατί ο Μεγαλοδύναμος Θεός κόκαλο κάνει τη καρδιά τα' αθρώπου π' αρνηθή τη πίστη του Χριστού, για να τον εκάμη να τον αχθρεύετε όλος ο κόσμος, ως την ώρα που να στραφή πάλη στη πρώτη πίστη. Και για να πιστέψετε πως ο πλιο κακός τούρκος σ' όλο τον κόσμο είναι ο μουρτάρης, σας ελέω πως στο Ιντιστάν, εκείνοι που σφάζουνε πλιότερο τζοι Ινκλέζους και τζη Ινκλέζαις, είναι τουρκογυρίσματα από τζη πουτ - περέστ κι όχι Τούρκοι από το βάχτι κι από το σύνσιλε του Μουχανμέτ.

Και πάλη σας εξαναλέω να μην ολπίζετε πως ν' αρθή θέλει βάχτι να σταίνεται χορούς σα στο καιρόν εκείνο, με τζη γυναίκες μας και με τζη κοπελιαίς μας και να μας εκάνετε χίλια ρουσφαιλίκια, όι μας τζ' αγίους αυτό δε θα σας εμεταγίνη και κατέχετέ το. Γιατί μουδ' ο πολυχρονισμένος Σουλτάνος θέλει το, μουδ' η φραγγιά το σύρνει, μουδέ μεις πλιο σας το χαριτόνομαι, όξω να φέρετε κι απατοί σας τζη χανούμισες και τα χανουμάκια σας και να σέρνομ' ομόδι το χορό. Και δε πιστεύω να κακοφανή κια ουλιάς τω χανούμισω και τω χανουμακιώ σας, γιατ' είναι πράμμα φυσικό και δίκιο «ότι δε θες να σου κάνουνε τα' απατού σου, μη το κάνης τα' αλονού, κι ότι θες να σου κάνουνε κάνε».

Μα γω που σας εγράφω, αγαπώ την αλήθεια, και πρέπει να πω και τα δικά σας δίκια. Από το 1821 που κάμαμε την επανάστασί μας μουδέ μέρα τρώτε το ψωμί σας δίχως φεσφεσέ, μουδέ νύχτα κανύτε το μάτι σας από το φόβο σας, μη το σπάσομαι εμείς οι χριστιανοί· και μα την αλήθεια σάς το κάμαμε πλιο παρά μια βολά, κι αφήκετε α πήθια σας κι αφήκετε τη καταδιά σας, κι αφήκετε τα' απράτι σας και γκαλούσετε στα κάστρα.

Μα δε μου λέτε, αγαδάκια, στο βάχτι του Χαιρέτη, δεν ήτανε στη χέρα μας να σας εσφάξωμαι όλους στα χωριά, πρίχου να τρυπόξετε στα κάστρα; Μα μεις ήμαστε χριστιανοί και Τούρκου μύτη δε ματόσαμε, όξω από κείνους που σκοτοθήκασι στο Πρόβαλμα και στου Βαφέ· μ' απατοί σας, ύστερα από το πόλεμο, και γραις και νιαίς εντροπιάσατε και εκατώ χρονώ γέρους επελεκήσετε κι εκκλησιαίς εμουρταρέψετε και κάθε λογίς κακό εκάμετε. Και γιάτα; εγώ να σας το πω, γιατί δεν ήσαστε Τούρκοι να τραβάτε το σίνσιλέ σας από του Μουχαμέτι το βάχτι, μόνον ήσαστε χριστιανοί προψές τουρκεμένοι, απ' οργή Θεϊκή, κ' ο νους σας κι ο διαλογισμός σας είναι πώς και πότες να πγήτε το αίμα τω χριστιανώ.

Κι εδά που σηκοθήκαμε μεις οι χριστιανοί να γυρεύωμαι από το πολυχρονισμένο Σουλτάνο μας να μας εξεμυστέψη από το Βελή, πούχει κι αυτός μισό αίμα χριστιανικό και μισό αρβανίτικο, ήτα οργή Θεού σας επήρε κι ελυσάξετε, και εσκυλέψετε, και σκοτώνεται ξαρμάτοτους χριστιανούς και μαγαρίζετε εκκλησιαίς, που είναι κατά τη πίστη του Μουχαμέτι Μπέιτ -ουλλάχ; μα κατέχετε σεις ήτα γράφει το Κουράνι κι ήτα θα πη Μπέιτ - ουλλάχ!!

Για τούτα δα και για τούτα συρβουλεύω σας σα πατριώτης να βαζγεστήσετε από τη πίστη του Μουχαμέτι, που δεν είναι δική σας και που δε καταλαβένετε το κιτάπι της, γιατ΄' είναι σε βαθυά αράπηκη γλώσσα γραμμένο, και να γιαγύρετε στη πίστη του Χριστού που είναι η πίστη τω μπαμπάδω σας και Τετέδω σας, και το Ιντζίλι του Χριστού είναι σε όλαις τζη γλώσσαις γραμμένο, και τα μικρά παιδιά το καταλαβαίνουσι, κι ο Μεγαλοδύναμος Θεός φωτίζει κάθε άνθρωπο που το διαβάζει κι από κακό τον εκάνει καλό.

Ξανύξετε τη μεγάλη τη Μοσκοβία, όσο καιρό ήτανε πουτ - περερέστ, δεν ήσανε παρά κακομοίριδες ψαράδες, μόν' κι εδεκτήκασι το ινζίλι Σερίφ κι εβαφτιστήκασι στο άγιο βάφτισμα, εγίνασι μεγάλοι και φοβεροί.

Μα θα μου πήτε κι απατοί σας, γιάτα εχάσαμε το βασιλιό μας τ' όμορφο και το μεγάλο εμείς που είμεστε χριστιανοί;

Λέω σας πως εκείνα τα ζαμάνια εμείς οι χριστιανοί και το καλογερικό μας εστοχήσαμε του Θεού, από τη πολή μας μεγαλοσύνη. Κι ο Μεγαλοδύναμος για να μας εσυνεφέρη μας επέδεψε με τη καρά Τουρκιά ως το 1821.

«πιρ κιουνάχ ιτέν κισί

πιν κιουν αχ ιτμέκ κερέκ».

Να σας το εξηγήσω αγαδάκια γιατί δε πολύ κατέχετε τα Τούρκικα

«οπού κάμνει μιάν αμαρτία

αχ του πρέπει χίλιαις μέραις».

Το λοιπός, αγαδάκια, συργουλεύω σας να κάμετε αυτό που σας εγράφω, αν ήναι θέλημα Θεού τώρα που όλη η Φραγγιά έχει τα μάθια της επάνω σας· γιατί αν εσάς εδιόξη και κάμετε κιανένα κακό τω χριστιανώ που είναι στα κάστρα, κατέχετε το πούρι για σίγουρο, πως θα σας εμπαρκάρουνε για την Ανατολή και για την Αραπιά, και διάλε τον ένα σας που θα γλυτώση, γιατί οπού γενηθή κι ανατραφή στην όμορφή τη Κρήτη, δε ζη ποθές αλλού μον' έχει κακή τύχη.

Μ' αν επιάσετε τη συργουλή μου και γιαγύρετε στη πίστη του Χριστού, που είναι η πίστη τω τετέδω σας, κατέχετέ το πώς απ' τη μια μερά του κόσμου ως την άλλη δε θ' απομείνη άνθρωπος να μη γράψη για σας παινέματα, και τα ονόματά σας μ' ολόχρυσα γράμματα θα μπούνε σε όλα τα ταρίχια τζη Φραγγιάς, κι όλου του κόσμου κι ο τόπος μας θα πλουτένη και θα ζήσωμε ως θέλει ο Θεός.

Και πού το κατέχετε αν εθέλη ο Μεγαλοδύναμος να γενήτε απατοί σας Ιμπρέτι και στους άλλους!! ΑΜΗΝ.

Οι παλιές λέξεις του κρητικού λεξιλογίου στη «Φυλλάδα»

Συργουλεύω: ικετεύω, θωπεύω, κολακεύω

Πούρι: από το ιταλικό pure, που σημαίνει λοιπόν, μάλιστα κλπ.

Τετέδος: τουρκική λέξη που σημαίνει παππούς, προπάππους, γενικά πρόγονος. Στις ανατολικές περιοχές της Κρήτης ακουγόταν παλιότερα η λέξη «τατά», που ήταν προσφώνηση του παιδιού στον πατέρα.

Μάνισις: θυμός, οργή.

Ινκιάρι: αραβικής προέλευσης λέξη, που σημαίνει άρνηση.

Αμέν τζουτζού: αραβική φράση, που σημαίνει το πρώτο μάθημα των παιδιών από το Κοράνι.

Αλήφ μπε τζουτζού: αραβική φράση που σημαίνει αλφαβητάρι. Πιο σωστό είναι «Ελίφ μπε τζουτζού».

Ναμάζι: αραβική λέξη για την προσευχή.

Αλλάχου εκπέρ: αραβικό, που σημαίνει Μέγας Θεός. Ακούγεται από τον ιμάμη όταν καλεί σε προσευχή από τον μιναρέ.

Λαγουμιτζής: αυτός που εκκενώνει λαγούμια. Στην περίπτωση βόθρους αποχωρητηρίων.

Απράτι (ή αμπράτι): οι αποσκευές.

Μπουρμάς: σημαίνει στριφτός. Ονομάζονταν έτσι οι χριστιανοί που προσχωρούσαν στον μουσουλμανισμό, επειδή έστριβαν προς τα πάνω τα μουστάκια τους για να φαίνονται πιο άγριοι στους άλλοτε ομόθρησκούς τους. Οι γνήσιοι μουσουλμάνοι τούς περιφρονούσαν και θεωρούσαν τη λέξη «μπουρμάς» ως υβριστική.

Μουρτάτης: αυτός που αλλάζει πίστη.

Ιντιστάν: Ινδία.

Πουτ περέστ: περσική λέξη που σημαίνει ειδωλολάτρες.

Σύνσιλε: αραβική λέξη που σημαίνει οικογενειακή ή εθνική καταγωγή.

Ρουσφαϊλίκια: τουρκική λέξη που σημαίνει βρωμιές, αισχρά πράγματα.

Κια ουλιάς: σημαίνει το εντελώς αρνητικό.

Φεσφεσέ: αγωνία, ανησυχία.

Καταδιά: περιουσία.

Γλακώ: τρέχω γρήγορα.

Το Βάχτι του Χαιρέτη: εννοεί την επανάσταση του 1841, στην οποία, στη Δυτική Κρήτη, αρχηγός ήταν ο Αριστείδης Χαιρέτης και στην Ανατολική ο Λασιθιώτης Γεώργιος Βασιλείου ή Βασιλακογεώργης.

Εμουρταρεψε: τουρκική λέξη, από το «Μουρτάρης», που σημαίνει ακάθαρτος, μολυσμένος. Εδώ έχει τη σημασία, «μολύνατε τις εκκλησίες».

Μπέιτ ουλλάχ: αραβική λέξη που σημαίνει ναός του Θεού.

Βαγεστώ: παραιτούμαι:

Ιντζίλι Σερίφ: Ιερό Ευαγγέλιο.

Ζαμάνια: εποχές, χρόνια.

Ταρίχια: αραβική λέξη για την ιστορία.

Ιμπρέτι: υπόδειγμα, παράδειγμα.

Η ερμηνεία των λέξεων ανήκει στον Ε. Σ. Αγγελάκι, ο οποίος είχε δημοσιεύσει το λεξιλόγιο το 1938 στην «Επετηρίδα της Εταιρείας Κρητικών Σπουδών». Την ερμηνεία των αραβικών και τουρκικών λέξεων έδωσε στον Ε. Σ. Αγγελάκι η Ουρανία Χατζή Ιωάννου, που ζούσε στην Κωνσταντινούπολη.

Πηγή : ΠΑΤΡΙΣ

Του Αλέκου Α. Ανδρικάκη

http://www.patris.gr/articles/238129/160289?PHPSESSID=#.VUVIY_AoER8