Σακελλαράκης Γιάννης Σκέψεις για τη μινωική θαλασσοκρατία

Mίνως γαρ παλαίτατος, ων ακοή ίσμεν ναυτικόν εκτήσατο και της νυν Eλληνικής θαλάσσης επί πλείστον εκράτησε και των Kυκλάδων νήσων ήρξέ τε και οικιστής πρώτος εγένετο, Kάρας εξελάσας και τους εαυτού παίδας ηγεμόνας εγκαταστήσας. Tο τε ληστικόν, ως εικός, καθήρει εκ της θαλάσσης εφ’ όσον εδύνατο, του τας προσόδους μάλλον ιέναι αυτώ”.

Σκέψεις για τη μινωική θαλασσοκρατία

Tου Γιάννη Σακελλαράκη

Mέρος 1ο

Aποδεχόμενος την πρόσκληση του φίλου Mανόλη Kαρέλλη να δώσω μετά από κάποια χρόνια σιωπής μια διάλεξη στο Hράκλειο και μάλιστα εντασσόμενος σε μια ιδεατή χορωδία εκλεκτών ομιλητών, έσπευσα να ρωτήσω το θέμα που θα μου πρότεινε.

H αρχαιολογία της Kρήτης, τον 20ο αιώνα, ήταν η άμεση απάντηση. Hταν ένα θέμα που μου φάνηκε βέβαια ενδιαφέρον για την ανακεφαλαίωση της αρχαιολογικής έρευνας της Kρήτης και τις όποιες προδιαγραφές του μέλλοντός της στον αρχόμενο 21ο αιώνα, αλλά και ένα θέμα λιγάκι ανιαρό.

Νεοανακτορική Μινωική Γραμμική Α Γραφή

Από τον μετασχηματισμό της ιδεογράμματης γραφής, ο οποίος συντελέστηκε, σύμφωνα με τελευταίες μελέτες στη ΜΜ ΙΙ περίοδο στο ανάκτορο της Φαιστού (18ος αι. π.Χ.), προήλθε η γραφή της Νεοανακτορικής εποχής, γνωστή ως Γραμμικό σύστημα Α, όπως ονομάστηκε από τον A. Evans.

Η δομή της μινωικής γλώσσας

H Κρήτη καταγράφει μια πορεία 10.000 χρόνων πολιτισμού, 4.000 χρόνων γραπτής ιστορίας και 3.500 χρόνων ελληνικής γλώσσας.

Η δομή της μινωικής γλώσσας*

Του δρ. Γκάρεθ Οουενς**

Η μινωική Κρήτη μελετάται πάνω από έναν αιώνα τώρα, ενώ η Γραμμική Β Γραφή, ως γραπτή έκφραση της μυκηναϊκής ελληνικής γλώσσας, για πενήντα και πλέον χρόνια. Είναι, λοιπόν, φυσικό το ενδιαφέρον να στραφεί προς τη γλώσσα της μινωικής Κρήτης.

Ως αποτέλεσμα των ανασκαφών του Έβανς και άλλων, της αποκρυπτογράφησης της Γραμμικής Β Γραφής από τον Βέντρις και της επακόλουθης συστηματικής εργασίας του Τσάντγουικ, αλλά και άλλων επίσης αξιόλογων μελετητών, είμαστε τώρα σε θέση να “διαβάζουμε” τις μινωικές επιγραφές, κάνοντας χρήση των φωνητικών αξιών της Γραμμικής Β.

ΜΑΪΚΛ ΒΕΝΤΡΙΣ Ο αρχιτέκτονας που αποκρυπτογράφησε τη κρητομυκηναϊκή γραμμική γραφή τύπου Β'

Ο Μάικλ Βέντρις. Στην ιδιοφυΐα του οφείλουμε τη γνώση ότι η ιστορία τής ελληνικής γλώσσας δεν αρχίζει πλέον τον 8ο αιώνα αλλά από τα μέσα τού 15ου αιώνα

Τον Ιούνιο τού 1952, πριν από 50 ακριβώς χρόνια, ένας Αγγλος αρχιτέκτονας, ο Μάικλ Βέντρις (Michael Ventris), ηλικίας τότε 30 ετών, ανακοίνωσε δημόσια ότι μπόρεσε να αποκρυπτογραφήσει μιαν άγνωστη μέχρι τότε γραφή, την κρητομυκηναϊκή γραμμική γραφή τύπου Β', στην οποία βρίσκονται γραμμένες πολλές πήλινες πινακίδες από την Κρήτη, τις Μυκήνες, την Πύλο κ.α. και, το κυριότερο, ότι η γλώσσα των πινακίδων αυτών είναι η Ελληνική.

I-DA-MA-TE

I-DA-MA-TE, DA-MA-TE, ΔΗΜΗΤΡΑ

Έχει γίνει κατανοητό ότι μπορεί κανείς να «διαβάσει» τη λέξη I-DA-MA-TE σε διπλούς πέλεκεις που προέρχονται από το Σπήλαιο του Αρκαλοχωρίου, όπως και τη λέξη DA-MA-TE σε θρησκευτική επιγραφή, προερχόμενη από το Ιερό Κορυφής πάνω από το Καστρί των Κυθήρων.Το δεύτερο μέρος της λέξης δηλ. - -MA-TE πιθανόν να αποτελεί μια Ινδοευρωπαϊκή λέξη για τη Μητέρα, συμπεριλαμβάνοντας και την κατάληξη του ενεργούντος προσώπου - –TE.

Γραμμική γραφή Β΄

Η Πύλη για την ελληνική γλώσσα 

Πινακίδα από την Πύλο σε γραμμική Β
Περιγράφεται η οργάνωση της ακτοφυλακής

© Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, πιν. 12602

Καμία από τις γραφές που χρησιμοποιήθηκαν για την καταγραφή της ελληνικής γλώσσας δεν προοριζόταν αρχικά γι' αυτήν. Η αρχαιότερη γνωστή, η γραμμική Β΄, χρησιμοποιήθηκε στην Κρήτη και την Πελοπόννησο, στα μυκηναϊκά κέντρα από τον 15ο ως το 13ο αι. Αποκρυπτογραφήθηκε το 1953 από τον M. Ventris και τον J. Chadwick. 

Οι πηγές της γραμμικής γραφής Β΄ είναι πήλινες πινακίδες, που περιέχουν απογραφές, λογιστικά στοιχεία. Αυτή η γραφή δεν είναι αλφαβητική, αλλά αποτελείται από συλλαβογράμματα, δηλαδή μια σημειογραφία που περιλαμβάνει ένα ξεχωριστό σημείο για κάθε συλλαβή. Περιέχει επίσης ιδεογράμματα. Υπάρχουν πολλά σύμβολα (90 μόνο για τις συλλαβές). Τα τελικά σύμφωνα δεν σημειώνονται και κάθε φωνήεν συνδέεται πάντοτε με ένα σύμφωνο.

Κυπρο-μινωική γραφή

Η γραφή στην Κύπρο

Προϊστορική εποχή

Η γραφή εμφανίζεται στην Κύπρο γύρω στο 1500 π.Χ., δηλαδή σε μια περίοδο κατά την οποία οι έντονες οικονομικές και εμπορικές δραστηριότητες δημιουργούν αυξημένες ανάγκες γραφειοκρατικής διαχείρισης. Το πρωιμότερο σύστημα γραφής ήταν συλλαβικό (κάθε σύμβολο αντιστοιχούσε είτε σε ένα φωνήεν είτε σε συνδυασμό φωνήεντος και συμφώνου) και παρουσίαζε σημαντικές ομοιότητες με τη Μινωική. Γραμμική Α. Κατά πάσα πιθανότητα εισήχθη από την Κρήτη και προσαρμόστηκε στις ανάγκες της αρχαίας κυπριακής γλώσσας.

Κυπρομινωϊκό συλλαβάριο

Πήλινη πινακίδα από την Έγκωμη της Κύπρου (περ. 1200 π.Χ.)

Το κυπρομινωϊκό συλλαβάριο είναι μια συλλαβική γραφή που ανακαλύφτηκε στην Κύπρο που χρονολογείται στην ύστερη εποχή του Χαλκού (1550-1050 π.Χ.).Μέχρι σήμερα δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί και καταγράφει μια άγνωστη γλώσσα. Πήρε την ονομασία του από τον 'Εβανς εξαιτίας της ομοιότητας των συμβόλων με αυτά της γραμμικής Α στην Κρήτη από την οποία μάλλον προήλθε και αλλιώς ονομάζεται γραμμική Γ.
Το κυπριακό συλλαβάριο που γράφει ελληνικά φαίνεται να είναι εξέλιξή του.

Κρητικά Ιερογλυφικά

Η “ΚΡΗΤΙΚΗ ΙΕΡΟΓΛΥΦΙΚΗ” ΓΡΑΦΗ *

ΤΑ ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΑ δείγματα γραφής από το σύνολο του ευρωπαϊκού χώρου προέρχονται από μια σφραγίδα που βρέθηκε στις Αρχάνες, 10 χιλιόμετρα νότια της Κνωσού. Τα σημεία της πρώτης αυτής γραφής τα συναντάμε ήδη από την Προανακτορική Εποχή, κυρίως σε σφραγιδόλιθους.

Ετεοκρητική γλώσσα

Eteocretan Language Pages

Κρήτη τις γαῖ᾽ ἔστι μέσῳ ἐνὶ οἰνοπι πόντῳ,καλὴ καὶ πίειρα, περίρρυτος·

ἐν δ᾿ ἄνθρωποι πολλοί, ἀπειρέσιοι, καὶ ἐννήκονταπόληες.

ἄλλη δ᾿ἄλλων γλῶσσα μεμιγμένη· ἐν μὲν Ἀχαιοί, ἐν δ᾽ Ἐτεόκρητες μεγαλήτορες,

ἐν δὲ Κύδωνες, Δωριέες τε τριχάϊκες δῖοί τε Πελασγοί. 

Τα πρώτα γραπτά ανήκουν στην εποχή γύρω στα τέλη της δεύτερης π.Χ. χιλιετίας. Η γραφή βαπτίστηκε «Κρητική ιερογλυφική». Είναι ανάλογη με τα αιγυπτιακά ιερογλυφικά της ίδιας εποχής αλλά χρησιμοποιεί διαφορετικά στοιχεία.

ΠΕΡΙ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ ΤΩΝ ΚΡΗΤΩΝ ΘΕΩΡΙΕΣ

Παρουσιάζονται οι δύο κατ΄ εξοχήν αντικρουόμενες θεωρίες για την καταγωγή των Μινωιτών

Μινωικό μιτοχονδριακό DNA

Μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα μελέτη εξετάζει το μιτοχονδριακό DNA από 37 άτομα από το σπήλαιο του Λασιθίου, ηλικίας 3,7-4,4 χιλιάδων ετών, δηλαδή από την Εποχή του Χαλκού κατά την οποία ήκμαζε στην Κρήτη ο Μινωικός πολιτισμός. Τα κυριότερα συμπεράσματα της έρευνας είναι:

Ανθρωπολογία της Κρήτης μελέτη von Luschan.

Η ανθρωπολογία της Κρήτης κατά von Luschan

O Felix von Luschan ήταν ανθρωπολόγος από την Αυστρία, που αναδείχτηκε σε σημαντική μορφή της ανθρωπολογίας στην Γερμανία. Ο Luschan μελετησε ανθρωπολογικά την Κρήτη και δημοσίευσε το 1913 το έργο του υπό τον τίτλο "Beiträge zur Anthropologie von Kreta". O von Luschan μελέτησε κρανία αλλά και ζώντες κατοίκους της Κρήτης. Αρχικά πήρε μετρήσεις 53 κρανίων και έπειτα εξέτασε 319 ζώντες Κρητικούς. Στους ζώντες βρίσκει μέσο κεφαλικό δείκτη 78,9. Από τους εξετασθέντες το 89,6% έχει σκούρα μαλλιά και 4,1% ξανθά. Το χρώμα των ματιών είναι κυρίως σκούρο, αλλά πολύ συχνά ενδιάμεσο.

Μελέτη κρανιομετρικών χαρακτηριστικών στην Κρήτη

Οι σύγχρονοι Κρητικοί έχουν μικρότερο κρανίο από τους Μινωίτες

Μικρότερο και πιο πλατύ είναι το κρανίο των Κρητικών του 20ου αιώνα σε σχέση με τους Μινωίτες.

Αριστερά: ΑΧ-Κρανίο 3 Μινωικής περιόδου που ανήκει σε νεαρή γυναίκα. Πηγή Μ. Μιχαλοδημητράκης. Δεξιά: Κρανίο από την Κρητική συλλογή του Πανεπιστημίου Κρήτης (20ος αιώνας) που ανήκει σε μεσήλικη γυναίκα. Πηγή Ε. Κρανιώτη

Προσέλευση Κρητών

Κρήτες, Προέλευση, Μία θέαση υπό τον φακό της Εθνολογίας.

Τα αποτελέσματα των γενετικών ερευνών επικυρώνουν  τις απόψεις πολλών αρχαιολόγων, ότι οι πρόγονοι των αρχαίων Κρητών όπως γενικά και όλων των αρχαίων Ελλήνων έχουν προέλθει μέσω της Ανατολίας από την περιοχή, όπου προ 11.00 ετών έχει εφευρεθεί η γεωργία και έλαβε χώραν η Αγροτική Επανάσταση, ενώ στην Αίγυπτο έχει εφαρμοσθεί η γεωργία προ 7.000 ετών, δηλαδή σχετικά αργά.

ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΚΡΗΤΩΝ

Το βασικό συμπέρασμα (Α. Πουλιανός, 1971, 1999) είναι ότι ο σύγχρονος πληθυσμός της Κρήτης (σε ένα δείγμα 3.000 ατόμων) και όλου του Αιγαίου μαζί με την ενδοχώρα της Θράκης και της Μ. Ασίας έμεινε αναλλοίωτος τουλάχιστον από τη μινωική εποχή και ανήκει στον αυτόχθονα αιγαιακό ανθρωπολογικό τύπο.

Οι μεταναστεύσεις που έγιναν σε διάφορα χρονικά διαστήματα επέφεραν ελαφρές αλλαγές, αλλά δεν άλλαξαν την μορφολογία του αρχικού τύπου. Οι επιδράσεις δεν ξεπερνούν το 1-3 % και αυτή η ομοιογένεια προδίδει πάλι το γηγενές των κατοίκων γενικότερα της λεκάνης του Αιγαίου, τουλάχιστον από την Μεσολιθική εποχή, δηλ. πριν από 15.000 χρόνια.

Καταγωγή Μινωιτών

Το σενάριο της καταγωγής των Μινωιτών.
Απόγονοι των Μινωιτών οι σημερινοί Κρητικοί

Όταν ο Σερ Άρθουρ Έβανς ανακάλυψε στις αρχές του εικοστού αιώνα τα απομεινάρια του πολιτισμού που ο ίδιος βάφτισε «Μινωικό» έμεινε έκθαμβος. Προσπαθώντας να δώσει μια εξήγηση ως προς την προέλευση ενός τόσο προηγμένου πολιτισμού θεώρησε ότι οι Μινωίτες ήταν απόγονοι των προηγμένων Αιγυπτίων. Η ιδέα του Εβανς παραμένει ακόμη και σήμερα σε ισχύ, αν και κατά καιρούς υπήρξαν και άλλες προτάσεις.

Ανθρωπολογική σύνθεση του λαού της Κρήτης

Η εθνογενετική έρευνα του λαού της Κρήτης απέδειξε ότι οι Κρήτες κατά τα τελευταία έξι χιλιάδες χρόνια ανθρωπολογικά είναι ο ίδιος λαός μέχρι σήμερα.

Μπορεί να άλλαξαν κάποτε γλώσσα, έθιμα και κοστούμια, βασιλιάδες και συστήματα. Μπορεί να δέχτηκαν επιδράσεις διαφόρων πολιτισμών κατά τη μακραίωνη ιστορία τους όμως τον αρχικό πυρήνα τίποτε απ’ όλα αυτά δεν τον αλλοίωσε και οι Κρήτες στην πλειοψηφία τους παρέμειναν ο ίδιος φυλετικός τύπος.

Μια Μινωίτισσα στον Λούβρο - la dame d'auxerre

Η κυρία της Οξέρ είναι Βέρα Κρητικιά
Είναι από τα σημαντικότερα εκθέματα του μουσείου του Λούβρου. Θεωρείται το ωραιότερο, διασημότερο και πιο αντιπροσωπευτικό έργο της δαιδαλικής τέχνης, σήμα κατατεθέν της μετάβασης από τα ειδώλια στα μεγάλα αγάλματα.Παρά το ξενικό όνομά της la dame d'auxerre είναι γνήσια Κρητικιά. Η κυρία της Οξέρ, άγαλμα 75 εκατοστών , σμιλεύτηκε γύρω στο 640 π.Χ. στη Ελεύθερνα, όπως απέδειξε η έρευνα του καθηγητή Ν. Σταμπολίδη. Απεικονίζεται είτε μια κόρη, είτε μια θεά σ ε όρθια στάση. Το δεξί της χέρι, πιθανόν σε χειρονομία προσευχής, ακουμπάει στο στήθος, ενώ το αριστερό εφάπτεται στο σώμα. Διαθέτει πέπλο και περίβλημα, τη λεπτή μέση που έχουν και μινωίτισσες πρόγονοί της και την εκφραστική δύναμη των απογόνων της, των κούρων και των κορών.Παρουσιάζει τεράστιο ενδιαφέρον για την ιστορία της τέχνης καθώς αποτελεί ένα από τα σπάνια σωζόμενα ολόκληρα δείγματα της γλυπτικής του 7ου αι. π.Χ.

Αρχαία Ελεύθερνα

Μυστήριο στην αρχαία Ελεύθερνα

Σκελετός γυναίκας επάνω στην πυρά ενός νεκρού άνδρα φέρνει στο φως ταφικά έθιμα του απώτερου παρελθόντος στην Κρήτη της Γεωμετρικής εποχής, όπου οι ανασκαφές αποδίδουν εντυπωσιακά ευρήματα

Ηταν πιστή για πολλά χρόνια στον κύριό της, από τη γέννησή του ακόμη, ο άνθρωπός του, πέρα από την εξ αίματος οικογένεια. Δούλη φυσικά από κάποιο μακρινό μέρος, που βρέθηκε, επειδή η τύχη το ΄φερε, σε αυτή την περιοχή της Κρήτης. Και όταν ο κύριός της πέθανε, σε προχωρημένη ηλικία πλέον και η ίδια, τον ακολούθησε εκούσια ή όχι στον θάνατο. Επάνω στην πυρά του προστάχθηκε να γονατίσει, κι εκεί της πήραν τη ζωή, ως προσφορά- υπέρτατη ασφαλώς- στον νεκρό. Εμεινε εκεί, όπως απαιτούσαν τα ταφικά έθιμα, ανάμεσα στα κάρβουνα που έκαιγαν ακόμη, για να αποκαλυφθεί 2.650 χρόνια μετά ένα εύρημα που αφήνει πολλά περιθώρια για μυθιστορηματικές λεπτομέρειες σαν αυτές που παρατέθηκαν πιο πάνω, παρέχοντας ωστόσο και τη δυνατότητα της επιστημονικής ερμηνείας.