Κουζουλάδες : Αρχαία Ελεύθερνα

2 Ιουνίου 2016

Αρχαία Ελεύθερνα

Μυστήριο στην αρχαία Ελεύθερνα

Σκελετός γυναίκας επάνω στην πυρά ενός νεκρού άνδρα φέρνει στο φως ταφικά έθιμα του απώτερου παρελθόντος στην Κρήτη της Γεωμετρικής εποχής, όπου οι ανασκαφές αποδίδουν εντυπωσιακά ευρήματα

Ηταν πιστή για πολλά χρόνια στον κύριό της, από τη γέννησή του ακόμη, ο άνθρωπός του, πέρα από την εξ αίματος οικογένεια. Δούλη φυσικά από κάποιο μακρινό μέρος, που βρέθηκε, επειδή η τύχη το ΄φερε, σε αυτή την περιοχή της Κρήτης. Και όταν ο κύριός της πέθανε, σε προχωρημένη ηλικία πλέον και η ίδια, τον ακολούθησε εκούσια ή όχι στον θάνατο. Επάνω στην πυρά του προστάχθηκε να γονατίσει, κι εκεί της πήραν τη ζωή, ως προσφορά- υπέρτατη ασφαλώς- στον νεκρό. Εμεινε εκεί, όπως απαιτούσαν τα ταφικά έθιμα, ανάμεσα στα κάρβουνα που έκαιγαν ακόμη, για να αποκαλυφθεί 2.650 χρόνια μετά ένα εύρημα που αφήνει πολλά περιθώρια για μυθιστορηματικές λεπτομέρειες σαν αυτές που παρατέθηκαν πιο πάνω, παρέχοντας ωστόσο και τη δυνατότητα της επιστημονικής ερμηνείας.
«Τα στοιχεία δείχνουν ότι μόνον ως προσφορά μπορεί να νοηθεί η παρουσία του σκελετού επάνω από αυτήν την πυρά» λέει ο καθηγητής κ. Νίκος Σταμπολίδης, ο οποίος αποκάλυψε στην νεκρόπολη της αρχαίας Ελεύθερνας αυτό το δράμα που παίχτηκε πριν από αιώνες. Βεβαίως πρόκειται για ένα συμπτωματικό εύρημα αφού ο στόχος της ανασκαφής ήταν άλλος: η αναζήτηση των γυναικών της Ελεύθερνας. Ο χώρος ταφής δηλαδή των γυναικών υψηλού κύρους, οι οποίες ήταν μητέρες, σύζυγοι ή αδελφές των πριγκίπων-πολεμιστών, για τους οποίους επιφυλάσσονταν ειδικές τιμές, όπως άξιζαν στην τάξη και στη θέση τους.

Ενας αναλημματικός τοίχος, ο οποίος κτίστηκε από αγρότες στη σύγχρονη εποχή, έκρυβε το νέο σπουδαίο εύρημα της Ελεύθερνας. Μετά την αφαίρεση των λίθων του τοίχου και μέσα πλέον στο φυσικό έδαφος μία μεγάλη λιθορριπή προβλημάτισε τον ανασκαφέα. Είχε μήκος 4,5 μέτρα και στο βόρειο και νότιο άκρο της πατούσε σε δύο μεγάλους, παράλληλους κτιστούς τοίχους περί τα δύο μέτρα ψηλούς και με πάχος 45 εκατοστά. Γρήγορα αποκαλύφθηκε ότι ανάμεσά τους βρίσκονταν δύο πιθάρια ύψους δύο μέτρων το καθένα, τοποθετημένα πλαγιαστά και εν σειρά. Το ένα μέσα στο άλλο δηλαδή, ώστε το στόμιο του πρώτου να σφραγίζεται από την απόληξη του δεύτερου. Και δεν ήταν μόνον αυτό. Το αρχικό κλείσιμο της εισόδου ανάμεσα στους δύο τοίχους είχε μετακινηθεί στην αρχαιότητα για να περάσει ο πυθμένας ενός τρίτου πίθου, ανάλογου ύψους, σφραγίζοντας έτσι το στόμιο και του προηγούμενου.

«Για κάποιον λόγο θέλησαν να ενώσουν αυτούς τους τρεις πίθους μεταξύ τους και αυτό συνιστά τη μοναδικότητα του ευρήματος,αφού τέτοιο τρόπο ταφής δεν είχαμε ξανασυναντήσει ως τώρα.Σπάνια όμως είναι και η κάλυψή τους με λίθουςπου σχημάτιζαν θόλο.Είχαμε δηλαδή έναν ψευδοθολωτό τάφο,οι μόνοι αντίστοιχοι του οποίου είναι τάφοι της Πρωτογεωμετρικής εποχής που έχουν έρθει στο φως στα Κρυά της Σητείας»λέει ο κ. Σταμπολίδης.

Η απάντηση στο ερώτημα της ομαδοποίησης αυτών των πίθων δεν ήρθε μόνον από τα κτερίσματα- πλήθος κοσμημάτων τα οποία συνοδεύουν τις γυναικείες ταφές- αλλά και από την ενδελεχή ανθρωπολογική εξέταση των οστών, τα οποία βρέθηκαν μέσα σε αυτούς από τον καθηγητή Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης κ. Νότη Αγελαράκη. Μία δυσπλασία των δοντιών η οποία μεταβιβάζεται από μάνα σε κόρη υπήρξε καθοριστική για τη διάγνωση.

Οι γυναίκες

«Οχι μόνο πρόκειται για γυναίκες, αλλά ήταν μεταξύ τους και συγγενείς. Εχουμε επιτέλους ανακαλύψει τις αριστοκράτισσες γυναίκες που συνδέονταν με τους πολεμιστές σε μία αλληλουχία 100 χρόνων περίπου,από το 750 ως το 650 π.Χ.» επισημαίνει ο κ. Σταμπολίδης.

Τρεις ταφές γυναικών υπήρχαν στον αρχαιότερο πίθο (περί το 750 π.Χ.), μία ταφή στον δεύτερο (τέλη 8ου- αρχές 7ου π.Χ. αώνα) και τρεις ή τέσσερις στον τρίτο (γύρω στο 650 π.Χ.). Τόσο μέσα στα πιθάρια όσο και γύρω από αυτά, τα κτερίσματα που συνόδευσαν τις αρχόντισσες στον θάνατο μαρτυρούν την καταγωγή τους.

Ηταν, γύρω από τον πρώτο πίθο, περί τα 30 πήλινα κρητοκυπριακά, κυπριακά και φοινικικά αγγεία αλλά και ντόπια, εκπληκτικής ποιότητας αλλά και ιδιαιτερότητας, όπως μία οινοχόη με στριφτή λαβή και παράσταση δύο χταποδιών, όμοια με εκείνες της Μινωικής εποχής. Αλλά ήταν και χάλκινα αγγεία όπως φιάλες και μία μεγάλη αρύταινα (κουτάλα), η οποία θυμίζει ανάλογες μυκηναϊκού ή κυπριακού τύπου. Και μέσα στο πιθάρι δύο μινωικοί σφραγιδόλιθοι, ψηφίδες από περιδέραια (από φαγεντιανή, ορεία κρύσταλλο και αμέθυστο), ένας αιγυπτιακός σκαραβαίος και πέντε ασημένιες και χρυσές περόνες. Ανάλογα χρυσά και ασημένια κοσμήματα βρέθηκαν και μέσα στον δεύτερο πίθο, παρόμοια και στον τρίτο, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζει ένα θαυμάσιο περιδέραιο με ρόδακες και δαιδαλικές κεφαλές.

Η προσφορά

Η ταφική πυρά με την ξεχωριστή «προσφορά» εντοπίστηκε κάτω ακριβώς από τον τρίτο- και νεότερο- πίθο. Θεωρείται ότι ανήκε σε άνδρα, αφού μόνον σε αυτούς αποδιδόταν η τιμή της καύσης των οστών, ενώ επάνω σε αυτήν, χωρίς να μεσολαβεί στρώμα σβέσης της πυράς, ήταν το αναπάντεχο εύρημα του σκελετού σε συνεσταλμένη στάση, με το ένα χέρι στην πλάτη και το άλλο στο στήθος.

«Και η στάση του σώματος και η θέση ανεύρεσής του φέρνουν στον νου έναν ανάλογο σκελετό,ο οποίος είχε έρθει στο φως επάνω από μία άλλη ταφική πυρά πριν από μερικά χρόνια,στα δυτικά του μνημείου της Ορθής Πέτρας» επεξηγεί ο κ. Σταμπολίδης . «Και τότε,όπως και τώρα, είχαμε θεωρήσει ότι επρόκειτο για νεαρή δούλη,την οποία είχαν βάλει μπρούμυτα στο έδαφος με τα χέρια σταυρωμένα στους καρπούς.Είναι βέβαιο ότι δεν επρόκειτο για ταφή. Γιατί δεν θάβονταν ποτέ οι άνθρωποι έτσι» προσθέτει. Θυμίζοντας παράλληλα τις φιλολογικές μαρτυρίες και την αρχαία εικονογραφία με τη σφαγή της Πολυξένης επάνω στον τάφο του Αχιλλέα.

Σήμερα πάντως ο χώρος έχει ήδη διαμορφωθεί με τα πιθάρια στη θέση τους μετά την απομάκρυνση φυσικά των οστών και των κτερισμάτων και έχει καλυφθεί με ανθεκτικό κρύσταλλο προκειμένου να είναι ορατά χωρίς κινδύνους τα αρχαία.

Τα χάλκινα

Χάλκινοι μικροί λέβητες και φιάλες φρυγικού τύπου, συστάδες χάλκινων αγγείων (μόνωτων σκύφων), που ήταν τοποθετημένα το ένα μέσα στο άλλο, χάλκινοι λύχνοι, μεγάλες χάλκινες πόρπες και δύο σιδερένια αντικείμενα που μοιάζουν με ψαλίδια, αν και το είδος φαίνεται ότι ήταν άγνωστο στην αρχαιότητα. Ολα αυτά βρέθηκαν σε πυκνή διάταξη κάτω από το δάπεδο κτιρίου του 8ου αιώνα π.Χ. Και μαζί τους σπαράγματα από περίτμητα χρυσά κοσμήματα, 20 αγγεία από φαγεντιανή με συριακή και αιγυπτιακή προέλευση, το μικρότερο από τα οποία φέρει παράσταση φυτικού τοπίου από τον Νείλο αλλά και πολλά πήλινα αγγεία. Και η ανασκαφή είναι μόνο στην αρχή της!

Πρόκειται για μία ακόμη έκπληξη, η οποία επιφυλάχθηκε εφέτος στην ανασκαφική ομάδα της Ελεύθερνας. Από την Πρωτογεωμετρική εποχή ως και την πρώιμη Αρχαϊκή (870/850 π.Χ. ως 600 π.Χ.) χρονολογούνται τα κατάλοιπα της νεκρόπολης της Ορθής Πέτρας, η οποία ανασκάπτεται από το Πανεπιστήμιο Κρήτης με διευθυντή τον κ. Σταμπολίδη. Μία ανασκαφή που ανέδειξε έναν άγνωστο ως πριν από μερικά χρόνια αρχαιολογικό χώρο αποκαλύπτοντας μία περίοδο της αρχαίας κρητικής ιστορίας με ξεχωριστό ενδιαφέρον. Διαδρομή στον χρόνο

Στις βορειοδυτικές υπώρειες της Ιδης και σε απόσταση 30 χιλιομέτρων από το Ρέθυμνο ο αρχαιολογικός χώρος της Ελεύθερνας εκτείνεται σε 3.750 στρέμματα αν και ανασκαφή πραγματοποιείται αυτή τη στιγμή στα 55 από αυτά, τα οποία έχουν αγοραστεί από το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Από τη Γεωμετρική ως τη Πρωτοβυζαντινή εποχή χρονολογούνται κυρίως τα ευρήματα, αν και η κατοίκηση στην περιοχή φαίνεται να αρχίζει από την Πρωτομινωική εποχή ενώ συνεχίζεται αδιάλειπτα ως σήμερα στα χωριά της περιοχής.

Αυτήν ακριβώς την ιστορική συνέχεια επιδιώκει να αναδείξει το πρό γραμμα ενοποίησης των επιμέρους αρχαιολογικών χώρων της Ελεύθερνας, το οποίο εγκρίθηκε πρόσφατα από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Οι χώροι και τα μνημεία περιφράσσονται και προστατεύονται, τοποθετούνται φυλάκια και σύστημα πυρόσβεσης, ορίζονται χώροι στάθμευσης των αυτοκινήτων. Χαράσσεται δίκτυο μονοπατιών, τα οποία θα οδηγούν τον επισκέπτη από το ένα μνημείο στο άλλο, τοποθετούνται καθιστικά και κρήνες με νερό αλλά και πινακίδες πληροφόρησης, αρχαιολογικές και γεωγραφικές, σε καίρια σημεία.

Στη διαδρομή του έτσι ο επισκέπτης θα συναντά τον μεγάλο αρχαιολογικό χώρο της νεκρόπολης της Ορθής Πέτρας, τμήματα του οικισμού που έρχονται στο φως και φυσικά την ακρόπολη. Επίσης βυζαντινά κατάλοιπα, με σημαντικότερο μεταξύ τους τη βασιλική του επισκόπου Ευφράτα, η οποία ήρθε στο φως από τον καθηγητή κ. Πέτρο Θέμελη. Ηδη τόσο η Ορθή Πέτρα όσο και η βασιλική προστατεύονται από στέγαστρα. Αφετηρία ή κατάληξη για τον επισκέπτη θα είναι, τέλος, ένας πολυχώρος 1.650 τ.μ. όπου θα φυλάσσονται και θα συντηρούνται τα ευρήματα των ανασκαφών και θα προσφέρεται επιπλέον πληροφόρηση μέσω προβολών και τρισδιάστατων αναπαραστάσεων..