Η Γκιόστρα των Πολιτικών.Στέφανου Σαχλίκη.

Ποίημα του Κρητικού ποιητή του 14ου αιώνα Στέφανου Σαχλίκη.

Η Γκιόστρα των Πολιτικών

Σύμφωνα με τον Ν.Μ.Παναγιωτάκη, «η Βουλή των Πολιτικών, κυρίως στον P, αλλά και στον M, συνεχίζεται με σπαράγματα στροφών και στίχων ενός επίσης ομοιοκατάληκτου στιχουργήματος […]» που το ονομάζει Γκιόστρα των πολιτικών.1 Το ποίημα απαρτίζεται από 45 δεκαπεντασύλλαβους ομοιοκατάληκτους στίχους, οι οποίοι αποτελούν απόσπασμα ενός εκτενέστερου παρωδιακού ποιήματος, στο οποίο

περιγράφεται μια γκιόστρα των ελευθέριων γυναικών του Χάνδακα.
Ο μελετητής υπογραμμίζει τα εξής: «[…] δεν έχουμε να κάνουμε με παρωδιακό στιχούργημα που γράφτηκε περιστασιακά ως jeu d’ esprit ή ως δείγμα, μόνο, παρωδίας, αλλά με τα πενιχρά υπολείμματα ενός εκτενέστερου στιχουργήματος, όπου ο Σαχλίκης περιέγραφε μια μεγάλη φανταστική γκιόστρα με πρωταγωνίστριες πάλι τις εύθυμες κυρίες του Χάνδακα, τις ίδιες που εμφανίζονται και στη Βουλή».2 Επηρεάζεται από κάποιο αντίστοιχο λογοτεχνικό είδος, το tournoiment des dames, που κι αυτό ίσως έχει καταβολές στην πραγματικότητα της εποχής, μέσω κάποιων εθίμων. Εμπνέεται λοιπόν, «[…] από ένα αντίστοιχο φιλολογικό είδος της εποχής του, την παρωδία ή τη μίμηση περιγραφών γκιόστρας σε ιπποτικά μυθιστορήματα, όπου αντί για ιππότες παρουσιάζονται να κονταροχτυπιούνται έφιππες γυναίκες: το tournoiment des dames. 

Μια παράλληλη πηγή έμπνευσής του […] ήταν ενδεχομένως ορισμένες πραγματικότητες της εποχής του στην Ευρώπη, που ο απόηχός τους θα είχε φτάσει ως την Κρήτη».3 Όσον αφορά το σχετικό έθιμο, που παρατηρείται από τον 13ο ώς τον 16ο αιώνα στην Ιταλία, τη Γαλλία και τη Γερμανία, σύμφωνα με τον εκδότη της Γκιόστρας…, έχει ως εξής: «Πρόκειται για το έθιμο της οργάνωσης, από τις Αρχές των πόλεων, αγώνων δρόμου μεταξύ πορνών στο πλαίσιο πανηγυριών και άλλων εορταστικών εκδηλώσεων. Τους αγώνες αυτούς, που είχαν κωμικό και συνάμα υβριστικό χαρακτήρα, τους γνώριζε ασφαλώς ο Σαχλίκης και ίσως απ’ αυτούς, συμπληρωματικά με τα tournoiment des dames, άντλησε την κεντρική ιδέα της Γκιόστρας του, που έχει τον ίδιο κωμικό και υβριστικό για τις ηρωίδες της

χαρακτήρα».4

Στην Γκιόστρα…, συναντούμε ξανά τις πόρνες της Βουλής 5 να καβαλικεύουν αυτήν τη φορά η μια την άλλη και να κονταροχτυπιούνται. Η παρουσίασή τους είναι φυσικά σατιρική, με πρόθεση τη γελοιοποίησή τους: Του Γάτα η καύκα ήρπαξεν λατινικόν σκουτάριν / κι εις την δεξιάν την χέραν της βαστά καλόν κοντάριν, / μετά θυμού εμπροπήδησεν κι εκάτσεν εις το ιππάριν, / κι εμποδουκλώθη κι έπεσεν στον κάμπον στο χορτάριν (15-18), Έδε ντροπήν εις την κεράν που πήγεν και ηρματώθην· /κορατσωμένη ελάφασσεν (και πώς δεν εσκοτώθην!) / συχνοκεντάει το φαρίν και με τα πόδια αμπώθει / στους κάμπους επιλάλησε, και τότε μεταγνώθει / το πώς απελησμόνησεν η δόλια και εγγαστρώθην (10-14). Καβαλικεύει η μια την άλλη, σε μια ακραία και έντονα κωμική σκηνή: Έδε φαρίν η Φράραινα και ιππάριν η Μαρούλα / και μούλα καλοστόλιστη οπού ’ναιν η Περούλα (6-7), του Πέρου η πολιτική, η κοπελομοσκάρα, / κι εκάθετον εις τ’ άλογον ωσάν χοντρή γαδάρα (21-22). Οι πολιτικές παραλληλίζονται με ζώα, σε έντονα σατιρικές παρομοιώσεις.

Στην Γκιόστρα… παίρνει μέρος και η Κουταγιώτενα, η βασική ηρωίδα του Σαχλίκη: πεζεύει η Κουταγιώταινα και εξαρμάτωσέν την· / φέρνουν νερόν δροσίζουντην όλην και βρέχουσίν την (38-39), Ορίζει η Κουταγιώταινα να στρέψουν εις την Χώραν / οι λαβωμένες οι λενές, να γιατρευτούν στην ώραν, / κι οι άλλες να ψικεύσουσιν την κεράν την πριόραν (43-45).

Η Σ.Σταυρακοπούλου επισημαίνει πως τα κείμενα του Σαχλίκη παρουσιάζουν στοιχεία γκροτέσκου και καρναβαλοποίησης: «Ο Σαχλίκης συνέθεσε προσωπικές, τις περισσότερες φορές, ή “ειδολογικές” σάτιρες, που με την παραμόρφωση των θεμά των και των εκφραστικών τρόπων, φτάνουν στα όρια του γκροτέσκου. Έχουμε να κάνουμε με κείμενα που η διάθεση μετατρέπεται από παιγνιώδης σε επιθετική και ανατρεπτική. Ωστόσο, η ανατροπή εδώ είναι άμεσα συνυφασμένη με τον έντονα “καρναβαλικό” χαρακτήρα ορισμένων έργων και πηγάζει από αυτόν. Με φόντο ένα αστικό σκηνικό πλαίσιο, ο ποιητής δημιουργεί ένα πολύχρωμο καρναβάλι πολιτικών, που συγκρούεται με τον ρεαλισμό της καθημερινότητας […]. Οι κοροϊδευτικές προθέσεις καθίστανται εμφανείς από την κωμική υπερβολή λέξεων και εκφράσεων όπως κοπελομοσκάρα (Γκιόστρα πολ.21), χοντρή γαδάρα (Γκιόστρα πολ. 22), οι κώλοι της μεγάλοι χειρομύλοι (Βουλή πολ.98.539), κ.ά.· τα τελευταία αποτελούν μέρος μιας ηδονικής πομπής λέξεων και φράσεων, που παρωδούν το αλλοπρόσαλλο τάγμα /συνέλευση του ποιήματος Γκιόστρα πολ. […]».6…

1.M.N.Παναγιωτάκης, Μελετήματα Περί Σαχλίκη, ό.π., σ.12.

2.Ό.π., σ.26.

3.Ό.π., σ.32.

4.Ό.π., σ.41.

5.Για τα ονόματα των πολιτικών σε σχέση με τις βυζαντινές μυθιστορίες, ο R.Beaton σημειώνει: «Ορισμένα από τα ονόματα αυτών που συμμετέχουν στη μονομαχία χρησιμοποιούνται ακριβώς για να προσθέσουν αισχρότητα ή για να ρεζιλέψουν ακόμη περισσότερο τα ονόματα των κανονικών ανθρώπων και η δομή τους θυμίζει τα ονόματα των ηρώων και των ηρωίδων των μυθιστοριών: τέτοια είναι τα Αειδού [πρβλ. Αηδία ], Πορδομάραινα, κοπελομοσκάρα (ως επίθετο) και Πορδομίλαινα. Ένα παρόμοιο αποτέλεσμαθα πρέπει να επιδίωκε το όνομα της αρχι-προαγωγού, το ακριβές αντίστοιχο της οποίας θα έπρεπε ν’ αναζητηθεί στην οικογένεια των Guistiniani: το όνομά της είναι Ποθοτσουτσουνιά και θα πρέπει να προέκυψε όπως οι πολυάριθμες σύνθετες λέξεις με πρώτο συνθετικό τον πόθο, που βρίσκονται στις μυθιστορίες και ειδικά στον Λίβιστρο», R.Beaton, Η ερωτική μυθιστορία του ελληνικού Μεσαίωνα, Αθήνα, Ινστιτούτο του βιβλίου – Α.Καρδαμίτσα, 1996,

6.Σ.Σταυρακοπούλου, «Ελληνικός σατιρικός διδακτισμός και δυτικοευρωπαϊκή ερωτογραφία: τρεις ποιητές του «μεταίχμιου» (14ος – 15ος αι.)», ό.π., σ.105.

ΠΗΓΗ

Αναδημοσίευση αποσπάσματος :

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Eικόνες γυναικών στην πρώιμη κρητική ποίηση

BΟΥΛΓΑΡΙΔΟΥ ΔΕΣΠΟΙΝΑ