ΤΟ ΚΟΙΝΟ ΤΩΝ ΚΡΗΤΩΝ ΣΤΑ ΡΩΜΑΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ 67 π.Χ. - 7ος αι. μ.Χ.

ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣ ΜΙΧ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

Α. Η Ρωμαϊκή κατάκτηση και ο ρόλος του Κοινού των Κρητών.

 

Από το 183 π.Χ. είχε αρχίσει η ρωμαϊκή παρουσία και παρέμβαση στην Κρήτη η οποία εξελίχθηκε έως το 67 π.Χ., όταν η Ρώμη αποφάσισε να ενσωματώσει το νησί στο Imperium.Μέχρι το 67 π.χ. οι ρωμαϊκές παρεμβάσεις αφορούσαν διαιτησίες μεταξύ εμπολέμων πόλεων του νησιού με τελευταία την αποστολή του Λευκίου Λούκουλου στα 85 π.Χ. κατ' εντολήν του δικτάτορα Σύλλα κατά την οποία ρύθμισε τα κρητικά πράγματα προς το ρωμαϊκό συμφέρον.

 Η Κρήτη αποτελεί ρωμαϊκή επαρχία στα 67 π.Χ. μετά την κατάκτηση της από τον Μέτελλο τον Κρητικό.

Τα γεγονότα τα οποία οδήγησαν στην εξέλιξη του 67 π.Χ. ήταν το ότι στη διάρκεια του πολέμου Μιθριδάτη του Πόντου και της Ρώμης η Κρήτη κατηγορήθηκε στη Ρώμη ότι βοηθά τον Μιθριδάτη και ότι παρείχε άσυλο στο νησί στους πειρατές τους εκτός Κρήτης, κυρίως τους Κίλικες, οι οποίοι έπλητταν το ρωμαϊκό εμπόριο.

Με τα έως τώρα δεδομένα δεν προκύπτει η πρώτη κατηγορία, η βοήθεια δηλαδή της Κρήτης στο Μιθριδάτη, πλην φυσικά της βάσιμης υπόθεσης ότι θα είχε στην υπηρεσία του Κρήτες μισθοφόρους τοξότες, όπως όλα τα ελληνιστικά βασίλεια και τοπικοί ηγεμόνες.

Ίσως πίσω από αυτό να καλύπτονταν οι Ρωμαίοι κατήγοροι του νησιού στην ρωμαϊκή σύγκλητο.

Αναφορικά με την πειρατεία και η ίδια η Κρήτη επιδιδόταν σε αυτήν διαχρονικά και ιδιαίτερα σε εποχές συγκρούσεων όπου πολλές φορές λαμβάνει και μορφές εντεταλμένης ναυτικής επιχειρήσεως.

Όπως υποστηρίζει ο Τσουγκαράκης, η πειρατεία είχε γίνει ανεκτή ως το 102 π.Χ., και τότε λήφθηκαν μέτρα περιορισμού της με απαγορεύσεις που κάπως μείωσαν την ένταση των πειρατικών επιδρομών, αλλά στα χρόνια του πολέμου κατά του Μιθριδάτη εντάθηκε πάλι το φαινόμενο.

 Στα 71 π.Χ. ο Μάρκος Αντώνιος, ο πατέρας του γνωστού μας Μ. Αντωνίου της Β' Τριανδρίας, ανέλαβε την επιχείρηση εναντίον τους.

Ο Αντώνιος έδρασε χωρίς σχέδιο, αναποτελεσματικά, και υπέστη περισσότερες καταστροφές από όσες οι πειρατές επέφεραν και τελικά οδηγήθηκε στην επίθεση κατά της Κρήτης χωρίς να χτυπήσει τους Κίλικες πειρατές που ήταν οι πιο επικίνδυνοι.2

Η αντίσταση του κρητικού ναυτικού υπό το Λασθένη ματαίωσε τα σχέδια του Αντωνίου με ναυμαχία ανοιχτά της Κυδωνίας στην οποία ο Αντώνιος συνετρίβη και υπέγραψε ταπεινωτική συνθήκη στα 71 π.Χ 3.

Επειδή όμως οι Κρήτες φοβήθηκαν μια νέα επίθεση των Ρωμαίων, θεώρησαν χρήσιμο να σταλεί στα 70 ή 69 π.Χ. με απόφαση του Κοινού τους μια πρεσβεία αποτελούμενη από 30 επιφανείς Κρήτες οι οποίοι μετέβησαν στη Ρώμη και πέτυχαν να θεωρείται στο εξής η Κρήτη φίλη και σύμμαχος των Ρωμαίων 4.

 Όμως με παρέμβαση του συγκλητικού Λέντουλου Σπινθήρας 5 ακυρώθηκε αυτή η ευνοϊκή απόφαση και στάλθηκε τελεσίγραφο υπερβολικών απαιτήσεων της Ρώμης στο Κοινόν των Κρητών: παράδοση 300 ομήρων και του στρατηγού Λασθένη, παράδοση όλων των πλοίων που έφεραν άνω των τεσσάρων κουπιών και πληρωμή πολεμικών αποζημιώσεων 4000 ταλάντων αργύρου, ποσό που ισοδυναμούσε με όλους τους φόρους που εισέπραττε η Ρώμη από την Ανατολή 6.

Έτσι οι Κρήτες απέρριψαν το τελεσίγραφο αυτό και άρχισε ο πόλεμος στα 67π.Χ. με αποστολή τριών λεγεώνων υπό τον ύπατο Κόϊντο Καικίλιο Μέτελλο οποίος τελικά στα 67 π.Χ. με συντονισμένες επιχειρήσεις αφάνταστης σκληρότητας 7 κυρίευσε το νησί, τέλεσε θρίαμβο στη Ρώμη και έλαβε το προσωνύμιο Κρητικός. Έτσι αρχίζει η ρωμαϊκή πλέον ιστορία της Κρήτης στα 67 π.Χ.

Η ένταξη του νησιού στο Imperium Romanum έφερε και όσα ακολούθησαν στην καθαυτό ρωμαϊκή ιστορία.

Όπως παρατηρεί ο Τσουγκαράκης 8, το νησί δεν ενεπλάκη στους εμφυλίους πολέμους της Α' και Β' τριανδρίας σε μεγάλο παρά μόνο με στρατολόγηση μισθοφόρων τοξοτών στις αντιμαχόμενες παρατάξεις των εμφυλίων πολέμων και αποστολές σίτου στον Πομπήιο.

Μεγάλος αριθμός Ρωμαίων βετεράνων εγκαταστάθηκε στην Κρήτη, διότι ο Πομπήιος από αυτούς σχημάτισε τη λεγεώνα των βετεράνων της Κρήτης και της Μακεδονίας στη σύγκρουσή του με τον Καίσαρα. Φαίνεται ότι η Κρήτη μετά το 67 π.Χ. είχε αποτελέσει επαρχία μαζί με την Κυρήνη.

Δε γνωρίζουμε ακριβώς πότε συνενώθηκε, στα 67 ή αργότερα. Πάντως στα 43 π.Χ. ο Κάσσιος διοικούσε την Κυρήνη  και ο Βρούτος την Κρήτη.

 Μάλιστα ο Τσουγκαράκης αναφέρει ότι οι δύο επαρχίες είχαν και τους δικούς τους ταμίες, η Κυρήνη τον Πόπλιο Λικίνιο και η Κρήτη το Λέπιδο, αδελφό του ενός εκ των τριών ηγετών της Β' Τριανδρίας.

Ο Λέπιδος αυτός φαίνεται να ήταν στην αντίπαλη παράταξη, των δημοκρατικών, σε σχέση με τον αδελφό του10.

Μετά τη μάχη των Φιλίππων,43 π.Χ., η Κρήτη περιήλθε στην εξουσία του Μ. Αντωνίου.

Ο Αντώνιος εμφανίζεται στις πηγές ως ελευθερωτής του νησιού λόγω του ότι ο Καίσαρ είχε σύμφωνα με την παράδοση την εποχή της σύγκρουσής του με τον Πομπήιο υπογράψει σχετικό διάταγμα το οποίο δεν πρόλαβε να υλοποιήσει και το ανέλαβε ο Αντώνιος.

Τώρα τι είδους ελευθέρωση ήταν αυτή μένει να εξετάσομε εφόσον οι πράξεις του Αντωνίου δείχνουν το αντίθετο, την κυριαρχία του στο νησί. Πάντως ο Patuchowskil 11 θεωρεί ότι η εποχή αυτή του Αντωνίου ήταν κάτι το διαφορετικό από την μετά το 31 π.Χ. περίοδο αναφορικά με το Κοινόν.

Σύμφωνα με την σύγχρονη έρευνα την εποχή προ της ναυμαχίας του Ακτίου το νησί διοικείται από δύο διοικητές, τον Λόλλιο και τον Κράσσο που είναι γνωστοί από νομίσματα που έκοψαν στο νησί.

 Μετά το 36 π.Χ. εμφανίζεται σε νομίσματα αλλά και σε ψηφίσματα του Κοινού κάποιος ονόματι Κύδας ο οποίος ονομάζεται «Κρητάρχας»12 και «Κόσμος και Κρητάρχας», στενός φίλος του Αντωνίου13. Ο Ρatuchowski τοποθετεί τον Κύδαντα μεταξύ των ετών από το 67 π.Χ. έως την εποχή του Αυγούστου14.

Ίσως η «ελευθέρωση»15 στην οποία αναφερθήκαμε σχετίζεται με τον Κύδαντα ως δήθεν ανεξάρτητο άρχοντα του νησιού υπό την σκέπη του Αντωνίου. Τα γεγονότα στο Άκτιο όμως άλλαξαν τη θέση του νησιού στην αυτοκρατορία στον αιώνα πλέον του Αυγούστου.

Με τον Αύγουστο η Κρήτη υπάγεται ξεκάθαρα στο Imperium και μόνο δύο πόλεις της, η Κυδωνία και η Λάππα, αναγνωρίζονται ως «ελεύθερες».

Όπως παρατηρεί ο Τσουγκαράκης, έκτοτε η Κρήτη ησύχασε, δεν ξεσηκώθηκε ποτέ κατά των Ρωμαίων και ασχολήθηκε με τα του οίκου της στα πλαίσια της Pax Romana 16.

Σε ότι μας αφορά θα εξετάσουμε τη φύση και την οργάνωση και την όλη λειτουργία του Κοινού των Κρηταιέων στα χρόνια αυτά έως και τα τέλη του 4ου μ.Χ. αι. σύμφωνα με τις σωζόμενες επιγραφές.

Κατ' αρχήν ήδη από το 67π.Χ. φαίνεται η Κρήτη17 να αποτελεί μια επαρχία με την Κυρήνη, συγκλητική, και στα χρόνια του Αυγούστου αυτό δεν άλλαξε.

Διοικείτο το νησί από στρατηγό με εξουσίες ανθύπατου. Αυτό ίσχυσε έως τα τέλη του 3ου μ.Χ. αι. οπόταν ο Διοκλητιανός στα πλαίσια της αναδιοργάνωσης του κράτους χώρισε την Κρήτη από την Κυρήνη σε δύο επαρχίες χωριστές.

Ο Τσουγκαράκης τοποθετεί το χωρισμό στα 295-297 μ.Χ. και η Κρήτη υπάγεται στην Διοίκηση της Μοισίας με διοικητή έναν «προστάτη» 18.

Στα χρόνια που ακολούθησαν η Κρήτη υπήχθη ως συγκλητική επαρχία στη Διοίκηση της Μακεδονίας, στην επαρχότητα του Ιλλυρικού, με διοικητή που έφερε τον τίτλο υπατικός, κονσουλάριος, στα ελληνικά της εποχής 19. Το καθεστώς αυτό διατηρήθηκε αμετάβλητο ως τον 7ο μ.Χ. αι.

Άρα λοιπόν το Κοινόν των Κρηταιέων ή Κρητών θα το εξετάσουμε στην παρούσα μελέτη μας υπό δύο διοικητικά περιβάλλοντα, ένα ως Κοινό μιας ευρύτερης ενότητας μιας δυαδικής επαρχίας Κρήτης και Κυρήνης ως τα τέλη του 3ου αι. μ.Χ. και ως αυτοτελές τμήμα της Διοίκησης του Ιλλυρικού στον 4ο αι. μ.Χ. Θα εξετάσουμε δηλαδή, στη βάση των σωζόμενων επιγραφικών μαρτυριών και των νομισματικών ευρημάτων και δυστυχώς των πενιχρών άλλων πηγών, την οργάνωση και το ρόλο του Κοινού των Κρηταιέων τα χρόνια αυτά.

 Ο Ρatuchowski θεωρεί ότι το Κοινό των ρωμαϊκών χρόνων είναι τριών εποχών, ένα στα χρόνια της ανεξαρτησίας, δηλαδή προ του 67 π.Χ., ένα στα χρόνια του Μάρκου Αντωνίου και ένα στα χρόνια της αυτοκρατορικής περιόδου (Haut Empire) 20.

Για την πρώτη διάκριση, του Κοινού της ανεξαρτησίας, ασχοληθήκαμε ήδη σε άλλη μελέτη μας αυτοτελή που θα εκδοθεί προσεχώς21. Θα εξετάσουμε λοιπόν εδώ τις δύο άλλες περιόδους, εκείνη του Αντωνίου και των μετέπειτα αυτοκρατορικών χρόνων. Για να μπορέσομε να κατανοήσουμε τη λειτουργία του Κοινού στα νέα δεδομένα σε σχέση με τα ελληνιστικά χρόνια θα πρέπει να αναφερθούμε σύντομα στο διοικητικό πλαίσιο στο οποίο υπήχθη η Κρήτη στα πλαίσια του Imperium.

Το νησί, όπως αναφέρθηκε ανωτέρω, διοικούνταν από διοικητή, proconsul, με εξουσίες ανθύπατου 22.

Οι εξουσίες του ήταν καθολικής φύσεως και επιβολής στο νησί, επειδή όμως ήταν πλέον τα πράγματα ήσυχα στην Κρήτη σε σχέση με την Κυρήνη 23, αυτές περιορίζονταν σε δικαστικές και δημοσιονομικές αρμοδιότητες.

Στις πρώτες εντάσσονται οι δίκες μεταξύ ιδιωτών και δημοσίου ενδιαφέροντος. Στις δεύτερες εντάσσονται η συλλογή των φόρων, η κοπή νομισμάτων καθώς και τα δημόσια έργα.

Επίσης ο proconsul φρόντιζε και για την εκλογή στα αξιώματα των πόλεων των φιλορωμαίων ανδρών και επέβλεπε τους εξορίστους εχθρούς των αυτοκρατόρων, εφόσον η Κρήτη αποτελούσε τόπο εξορίας αυτών.

Κάτω από τον οιονεί ανθύπατο της Κρήτης βρίσκονταν ο ταμίας (quaestor) και ο πρεσβευτής (legatus) και μια υπαλληλία στα πρότυπα της κεντρικής αυτοκρατορικής διοίκησης και τέλος οι αρχές κάθε πόλης, οι κόσμοι δηλαδή και η τοπική υπαλληλία.

Όμως εκτός αυτών υφίστατο και το Κοινόν των Κρηταιέων ως επιβίωση του ελληνιστικού θεσμού. Οι Ρωμαίοι δεν έθιξαν την αυτοδιοίκηση των πόλεων, φρόντισαν όμως πάντα να αναδεικνύονται άρχοντες αρεστοί σε αυτήν, τόσο στις πόλεις όσο και στο Κοινό.

Όπως παρατηρεί ο Χανιώτης (1986: 83), ο πρωτόκοσμος ήταν ο επικεφαλής του τετραμελούς συμβουλίου των κόσμων και παράλληλα ο επώνυμος άρχων των Κρητικών πόλεων απηχώντας τον Sanders 24. Αυτό ίσχυε σε κάθε κρητική πόλη.

Σύμφωνα με τον Martinez (2007:7) η έδρα του επαρχιακού συμβουλίου, του Κοινού δηλαδή, τοποθετείται στη Γόρτυνα. Ο πρόεδρος του νέου Συμβουλίου αποτυπώνεται ως Κρητάρχας σε επι- γραφή 25 και νομίσματα26. Επίσης στη Γόρτυνα λειτουργούσε και μια ειδική συνέλευση, η conventus, απαρτιζόμενη από τους Ρωμαίους 27 εποίκους.

Οι σωζόμενες επιγραφές του Κοινού των Κρητών 28, όπως ονομάζεται σχεδόν πάντοτε σε αυτές το πρώην Κοινόν των Κρηταιέων, αφορούν τιμές σε πρόσωπα, είτε αυτά είναι διατελέσαντες άρχοντες των πόλεων είτε ανθύπατοι είτε αυτοκράτορες οι οποίοι προφανώς προσέφεραν στις πόλεις έργο που να ανταποδοθεί από αυτές και μέσω των αρχόντων τους με τιμητικά ψηφίσματα και αφιερώματα. Τριαντατρείς τέτοιες επιγραφές εντοπίσαμε και αφορούν ψηφίσματα του Κοινού των Κρητών ή της Κρητών επαρχίας. Επίσης εντοπίσαμε τέσσερις επιγραφές που αφορούν στην ενιαία επαρχία Κρήτης και Κυρήνης.

Το χρονολογικό εύρος 29 αυτών όλων περιλαμβάνει τον 1ο αι μ.Χ. έως και τον 4^Ο .

Εντύπωση προκαλεί πάντως ότι δεν έχουμε επιγραφές του 3ου μ.Χ. αι. Αυτό οφείλεται στη μη ανεύρεση επιγραφών αυτής της περιόδου. Φαίνεται όμως να μην αλλάζουν την εικόνα που σχηματίζουμε από τις άλλες περιόδους.

Β. Το Κοινόν των Κρητών και η σχέση του με τη Ρώμη.

Στο κεφάλαιο αυτό θα διερευνηθεί βάσει των επιγραφικών δεδομένων μας η σχέση που είχε το Κοινόν των Κρητών, όπως ονομάζεται στην πλειοψηφία των επιγραφών, με τη Ρώμη και δη με τις εξελίξεις αναφορικά με τους αυτοκράτορες και τη διοίκηση της αυτοκρατορίας.

Ως πρωτεύουσα της Κρήτης στα χρόνια αυτά θα πρέπει να θεωρείται η Γόρτυνα.

Από το 67 π.Χ. έως την εποχή των εμφυλίων πολέμων απουσιάζουν οι πληροφορίες για την κατάσταση στο νησί και τη σχέση του με τη Ρώμη, αναφέρει ο Sanders30. Βετεράνοι έχουν εγκατασταθεί στο νησί σε μεγάλο αριθμό ώστε ο Πομπήιος να σχηματίσει λεγεώνα από αυτούς και από βετεράνους της Μακεδονίας στη σύγκρουσή του με τον Καίσαρα 31.

Η Κυρήνη κατά τον Perl αποτέλεσε εστία αναταραχών και κυρίως φωλεά πειρατών και ακολούθησε διαφορετική πορεία από εκείνης της Κρήτης 32.

Ο Πομπήιος μετά το 67 π.Χ. ανέλαβε το ανατολικό μέρος της αυτοκρατορίας και δεν γνωρίζουμε πόσο επέδρασε στην αναδιοργάνωση του νησιού σε σχέση με άλλα τμήματα της αυτοκρατορίας, όπως την Κυρηναϊκή 33. Πάντως στα χρόνια του Πομπηίου δεν είναι ενωμένη η Κυρηναϊκή με την Κρήτη.

Ένας Ανθύπατος (Proconsul) ή ταμίας (Propraetor) διοικεί την Κυρηναϊκή 34. Μεταξύ των ετών 53 π.Χ. και 49 π.Χ. φαίνεται να είναι χωριστές οι δύο επαρχίες 35. Αντίστοιχα διοικήθηκε και η Κρήτη η οποία μαζί με την Κυρήνη με ρύθμιση του Οκταβιανού από το 27 π.Χ. ανήκει στις συγκλητικές επαρχίες 36.

Δυστυχώς δεν γνωρίζουμε την πλήρη σειρά των ανθυπάτων 37 που διοίκησαν το νησί, αλλά έχουμε μια σχετικά καλή εικόνα αυτών.

Αρκετοί βετεράνοι τιμήθηκαν από την πολιτεία στην Γόρτυνα τον 1ο αι. σύμφωνα με σχετική επιγραφή 38.

Ίσως ένας εξ αυτών των τιμωμένων να ήταν, όπως υποθέτει ο Sanders 39, ο στρατιώτης και μετέπειτα εκατόνταρχος Q. Munatidius Maximus 40.

 Φαίνεται πάντως ότι η Κρήτη δεν έλαβε ενεργό ρόλο στους εμφυλίους πολέμους. Ένας άλλος κυβερνήτης του νησιού ήταν ο Βρούτος για ένα διάστημα 41 ως το 43 π.Χ, ενώ ο Κάσσιος διοικούσε την Κυρήνη.

Μετά τη μάχη των Φιλίππων η Κρήτη περνά στη δικαιοδοσία του Μ. Αντωνίου. Στην περίοδο αυτή έως την μονοκρατορία του Αυγούστου λαμβάνουν χώρα τα εξής γεγονότα:

Κατ' αρχήν η «απελευθέρωση» την οποία εξήγγειλε ο Αντώνιος για την Κρήτη ίσχυσε έως το 37/6π.Χ., οπόταν παραχώρησε το νησί στην Κλεοπάτρα 42 και κατόπιν, το 36 π.Χ. η δωρεά αξίας 1.200.000 σηστερτίων γης στην περιοχή της Κνωσού στην Καπύη από τον Οκταβιανό 43 που αναιρούσε στην πράξη την προηγούμενη «απελευθέρωση».

Στην περίοδο αυτή έως το Άκτιο, 31 π.Χ., και όσα το ακολούθησαν εμπίπτει και ο Κύδας ο Κρητάρχας 44, ένα πρόσωπο κι ένας τίτλος που παραπέμπουν στο Κοινόν των Κρητών που απαντάται στις επιγραφές έκτοτε.

Σύμφωνα με τον Κανατσούλη τα Κοινά στη ρωμαϊκή εποχή έπαυσαν να είναι ανεξάρτητα της ρωμαϊκής κυριαρχίας και μεταβλήθηκαν σε οργανισμούς κρατικούς των οποίων το κύριο έργο ήταν η άσκηση της αυτοκρατορολατρείας, η οποία ήταν ο συνδετικός κρίκος μεταξύ των υποτελών λαών και της κυρίαρχης Ρώμης 45.

Ειδικά για τη μετά το 146 εποχή ο Κανατσούλης λέει ότι τα Κοινά απέβαλον τον πρότερόν των χαρακτήρα και περιωρίσθησαν εις τα θρησκευτικά και αγωνιστικά των έργα 46.

 Κάθε ρωμαϊκή επαρχία είχε τη συνέλευσή της, το συνέδριον, κάθε Κοινόν όμως δεν ήταν ακριβώς όμοιο με άλλα επαρχιακά. Η ανωτέρω άποψη του Κανατσούλη ισχύει και για το Κοινόν των Κρητών στα χρόνια που μελετούμε.

Ο θεσμός του Κρητάρχη ομοιάζει με άλλους αντίστοιχους, Ασιάρχη 47 και Μακεδονιάρχη που απαντώνται την ίδια εποχή. Ο Orth θεωρεί τον τίτλο τιμητικό παρά ουσιαστικό που έχει όμως eine überürtliche Stellung 48. Μάλιστα υπο-θέτει ότι ο Κρητάρχης ίσως να συμπίπτει με τον αρχιερέα του Κοινού στηριζόμενος σε ανάλογες απόψεις των Paribeni (1910: 1260), Mutelsee (1925:39) και Deininger (1965: 43-50). Υποθέτει δε ότι ο Αsilius Sabinus που αναφέρεται από το Σενέκα ότι μίλησε στο θέατρο της Γόρτυνας ως ρήτωρ που ήταν, ίσως μίλησε ως υποψήφιος Κρητάρχης, σε αναλογία παρομοίων περιπτώσεων στην Μ. Ασία που διασώζει ο Φιλόστρατος 49.

Διαφορετική άποψη διατυπώνει ο Patuchowski (2005: 55) θεωρώντας ότι ο θεσμός του Κρητάρχη απηχεί θεσμό πριν από τη ρωμαϊκή κατάκτηση, άποψη που έχει και ο Perl (1970: 247). Αυτό όμως δεν πιστοποιείται από τις επιγραφές των ελληνιστικών χρόνων ή από τις νομισματικές ενδείξεις.

Δεν πιστοποιείται εκτός της συγκεκριμένης περιόδου άλλος Κρητάρχης.

Ο Κύδας ο Κρητάρχας εμπίπτει βάσει των νομισματικών 50 ενδείξεων στην περίοδο 34-31 π.Χ. και εντοπίζεται στην Κνωσό στη βάση της ένωσης της Κρήτης με την Κυρήνη υπό την Κλεοπάτρα με τη μορφή του δώρου προς αυτήν από τον Αντώνιο 51.

Ο Κύδας φαίνεται στα νομίσματα ως ο κύριος του νησιού, διότι αυτό σημαίνει η λέξη Κρητάρχας. Αυτό σημαίνει ουσιαστικά ότι ήταν και ο κύ- ριος του Κοινού των Κρητών, ο πρόεδρος τρόπον τινά αυτού.

Διαφορετικά δεν πρέπει να ήταν άλλος ο προεδρεύων και άλλος ο Κρητάρχας, διότι τότε θα υπήρχε δυαρχία. Επειδή ο θεσμός δεν μαρτυρείται 52 μετά το 31π.Χ., μάλλον συν- δέεται με την εποχή της δήθεν «απελευθέρωσης» από τον Μ. Αντώνιο. Μάλιστα ο Chapman (1968:21) συνδέει το θεσμό με το Κοινό, εφόσον τα νομίσματα φέ- ρουν την επιγραφή Κρητάρχας Κρηταιέων. Δεν αναλύεται όμως που βασίζεται η υπόθεσή του ότι απηχεί προρωμαϊκό θεσμό. Ίσως να στηρίζονται στη λέξη Κρηταιέων των νομισμάτων, αλλά αυτό για μας είναι μια επιβίωση επί το αρχαιοπρεπέστερον του Κοινού που απαντάται σε μια επιγραφή 53 σε όλα τα κατοπινά ρωμαϊκά χρόνια η οποία στόχευε ίσως να καθιερώσει τον Κύδαντα και το θεσμό στους συγχρόνους Κρήτες και δη στους Ρωμαίους εποίκους που δεν γνώριζαν το παρελθόν και να νομιμοποιήσει νομισματικά τον ευνοούμενο του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας.

Μάλιστα, όπως επισημαίνουν οι μελετητές 54, ο θεσμός πρέπει να ήταν ετήσιος 55, διαφορετικά το Κοινόν θα είχε άρχοντες με τριετή θητεία, κάτι που δεν προκύπτει από πουθενά.

Ο Perl (1970: 348) ορθά επισημαίνει ότι το Κοινόν ήταν υπό τον Κρητάρχη αλλά και υπό τη Ρώμη. Ουσιαστικά δηλαδή το Κοινό κόβει νομίσματα την περίοδο λίγο πριν την επικράτηση του Οκταβιανού.

Είναι μια εξέλιξη που διαφοροποιεί το Κοινό αυτό από εκείνο των ελληνιστικών χρόνων και συνδέεται άμεσα με το συγκεκριμένο ευνοούμενο του Αντωνίου, τον Κύδαντα, σε μια προσπάθεια να τον νομιμοποιήσει στο νησί και να δείξει στον Οκταβιανό ότι ελέγχει το νησί δι' αυτού σχεδιάζοντας ήδη την επικείμενη σύγκρουση με αυτόν.

Η Baldwin Bowsky ( 2002: 33) υποστηρίζει ότι ο Κύδας δεν ήταν ο μοναδικός φίλος του Αντωνίου στηριζόμενη στον Κικέρωνα 56 και δεν είναι παράλογο, εφόσον ο Κύδας Κρητάρχης εξελέγη με ψήφους προσκείμενες στον Αντώνιο στις διάφορες πόλεις του νησιού που συμμετείχαν στην εκλογή σε μιαν επίφαση δημοκρατικότητας και ελευθερίας που είχε διακηρύξει 57.

Η Baldwin Bowsky λέει ότι ο Αντώνιος αναδιοργάνωσε το κοινόν στα 43 π.Χ. αποδεχόμενη τις απόψεις της Rouannet –Liesenfelt 58.

Μετά το 30 π.Χ. η έδρα του Κοινού ήταν στην Κνωσό, ενώ επί Αντωνίου, στην Γόρτυνα. Ο Κύδας ο Κρητάρχας ίσχυσε όταν το Κοινό έδρευε στη Γόρτυνα. Η πρόσκαιρη μετατόπισή της έδρας του στην Κνωσό όπου κι εντοπίζονται τα νομίσματα με τον Κύδαντα ξυστάρχη δεν άλλαξε την ουσία του θεσμού. Πρόκειται για νομίσματα του Κοινού.

Συνεπώς ο Κρητάρχης συμπίπτει με την περίοδο Αντωνίου και Οκταβιανού. Πέραν αυτής της περιόδου ο θεσμός αυτός εκλείπει.

 Ο Κύδας που αναφέρεται σε νομίσματα της Κνωσού λίγο αργότερα, περί τη δεκαετία, είναι άλλο πρόσωπο και δεν ήταν Κρητάρχας, αλλά άρχων της Κνωσού 59. Στα χρόνια του Αυγούστου παύει ο θεσμός του Κρητάρχη και πλέον αναφερόμαστε στον αρχιερέα του Κοινού.

Ο αρχιερεύς του Κοινού των Κρητών είναι ένας θεσμός που απαντάται σε πολλές επιγραφές των αυτοκρατορικών ρωμαϊκών χρόνων. Είναι ένας θεσμός  στενά συνδεδεμένος με την αυτοκρατορική λατρεία και ως εκ τούτου είναι δίπλα, ως πρόεδρος του επαρχιακού συμβουλίου του νησιού, στον ανθύπατο που κυβερνά το νησί. Πλέον το Κοινόν των Κρητών είναι παγκρήτιο και όχι όπως στα ελληνιστικά χρόνια

Κοινόν των 30 περίπου πόλεων, συνεπώς και ο θεσμός του αρχιερέως του Κοινού περιλαμβάνει το σύνολο των πόλεων της Κρήτης 60.

Η αυτοκρατορική λατρεία στην οποία πρωταγωνιστικό και προεδρικό ρόλο έχει ο αρχιερεύς είναι ο πενταετηρικός αγών του Κοινού των Κρητών που οργανώνεται από τον Ξυστάρχη 61.

Στον αγώνα λάμβαναν μέρος και αθλητές εκτός του νησιού, λ.χ. από τη Ρόδο 62.

Εκτός όμως αυτών το Κοινόν πλέον κόβει και νομίσματα 63. Αυτό συνεχίστηκε και στα επόμενα χρόνια 64 με τη διαφορά ότι πλέον φέρει την εικόνα του εκάστοτε αυτοκράτορος και όχι κάποιου άλλου.

Το επαρχιακό συμβούλιο της Κρήτης είχε διάφορες και ουσιαστικές αρμοδιότητες.

Φαίνεται ότι δεν ήταν απλά ένα εκτελεστικό όργανο που επικύρωνε αποφάσεις ειλημμένες, αλλά είχε και λόγο αντιρρητικό και αποδοκιμαστικό.

Έτσι στα χρόνια του Νέρωνα το συμβούλιο του Κοινού αρνήθηκε να ευχαριστήσει τον Κλαύδιο Τίμαρχο, που είχε διατελέσει αρχιερεύς του Κοινού και ήταν αυταρχικός, και τελικά καταδικάστηκε από τη σύγκλητο σε εξορία 65.

Η μονοετής θητεία του αρχιερέως εμπερικλείει τρόπον τινά μιαν επίφαση δημοκρατικότητας, μια απόδειξη ότι το Κοινό σπάνια γινόταν έρμαιο διαφόρων προσώπων και προσπαθούσε να διατηρήσει μιαν αυτοτέλεια ενεργειών και αποφάσεων ακόμη και αν, όπως στην περίπτωση του Τιμάρχου, ο αρχιερεύς διατεινόταν για τις ισχυρές του διασυνδέσεις στη Ρώμη αγνοώντας τους Κρήτες.

Αρκετές επιγραφές των ρωμαϊκών χρόνων, 35 τον αριθμό, μαρτυρούν τη λειτουργία τόσο του θεσμού του αρχιερέως όσο και του Κοινού και αρκετά πράγματα που αφορούν στο νησί.

 Ειδικότερα οι σωζόμενες επιγραφές που παρατίθενται στο διάγραμμα μπορούν να διακριθούν σε τιμητικές για αρχιερείς του Κοινού 66, για πρόσωπα που έπραξαν κάτι σπουδαίο 67, σε στρατιωτικούς 68 που προσέφεραν υπηρεσίες που δε γνωρίζουμε δυστυχώς, σε επάρχους του πραιτωρίου 69 (praefecti praetorio) και στην αυτοκρατορική οικογένεια 70 ή στον ίδιο τον αυτοκράτορα 71.

Όλες αυτές οι επιγραφές και δη οι ευχαριστήριες προς τους Επάρχους του Πραιτωρίου και τους αυτοκράτορες δείχνουν μια στενή σχέση του Κοινού με αυτούς που μεταφράζεται σε υποστήριξη των αιτημάτων του προς τον αυτοκράτορα για διάφορα θέματα, φορολογικά ζητήματα, δημόσια έργα και κατόπιν της υλοποίησης αυτών το Κοινό αφιέρωσε αγάλματα προφανώς επί των οποίων υπήρχαν οι σχετικές ευχαριστήριες επιγραφές.

Το ίδιο ισχύει και για τις επιγραφές υπέρ των διατελεσάντων αρχιερέων του Κοινού που αποδεδειγμένα προσέφεραν υπηρεσίες στον Κοινό.

Είδαμε ήδη ότι το Κοινό μπορούσε να εκφράσει τη δυσαρέσκειά του έναντι κάποιου αρχιερέως που δεν επιτελούσε τα καθήκοντά του σωστά. Βέβαια οι προσωπικές ευχαριστήριες επιγραφές για σημαίνοντα πρόσωπα συνδέονται όχι μόνο με μια φιλική ή άλλη σχέση με αυτά εκ μέρους συγκεκριμένων Κρητών αλλά και με μια ταύτιση συμφερόντων με τους εκπροσώπους της τάξης πραγμάτων εντός κι εκτός Κρήτης. αποτελούσαν τρόπον τινά απόδειξη της πίστης και της αφοσίωσης προς πρόσωπα που φάνηκαν και μπορούσαν να φανούν χρήσιμα στο μέλλον τόσο σε προσωπικές επιδιώξεις των αφιερωτών όσο και σε θέματα που αφορούσαν μια πόλη ή όλο το Κοινό.

Δυστυχώς δε γνωρίζουμε πολλά  πράγματα για τα πρόσωπα και κυρίως γιατί αφιέρωσαν τις επιγραφές αυτές εκτός ολίγων που ρητά αναφέρονται σε αυτές.

Για τις αφιερωμένες στους αυτοκράτορες γνωρίζομε τί έπραξαν, αλλά για τους υπάτους και άλλους αξιωματούχους όχι. Πολύ δε περισσότερο αγνοούμε τα πάντα σχεδόν για τις περιπτώσεις προσώπων που δεν γνωρίζουμε από αλλού. Ας τις εξετάσουμε όμως πιο αναλυ τικά ακολουθώντας χρονολογική σειρά.

Όλες είναι επιγραφές μετά Χριστόν, διότι δεν σώζονται επιγραφές της περιόδου από το 67 έως το 1 π.Χ.

Η πρώτη επιγραφή IG XII , 1.71 είναι της εποχής του Αυγούστου ίσως προ του 14 μ.Χ.72 και αφορά τιμές σε άγνωστο αθλητή, ο οποίος νίκησε στο πένταθλο, οι οποίες προέρχονται από την 90πολη των Κρηταιέων, δηλαδή από το Κοινό.

Το σημαντικό στοιχείο της επιγραφής είναι ο ορισμός του Κοινού των Κρητών στη βάση των 90 πόλεων. Άρα πλέον, όπως είναι άλλωστε αναμενόμενο, όλο το νησί είναι το Κοινόν των Κρηταιέων 73. Αυτό καθίσταται ρητό και αναμφισβήτητο πλέον.

Μάλιστα πρέπει να επισημάνουμε ότι το Κοινόν των Κρηταιέων της επιγραφής διασώζει την ελληνιστική ονομασία που έκτοτε θα χαθεί και θα εμφανισθεί ακόμη μια φορά αργότερα στον 1ο μ.Χ. αι 74.

Η IG VII 1859 από τις Θεσπιές, της Βοιωτίας της εποχής του Οκταβιανού αναφέρεται σε τιμές από το Κοινόν των Κρητών που έδρευε στη Γόρτυνα προς έναν αθλητή από τις Θεσπιές ανώνυμο δυστυχώς ο οποίος νίκησε στο παγκράτιον των παίδων κατά τη διάρκεια των αγώνων για τον ισολύμπιο 75 Αύγουστο.

Ήδη πλέον το Κοινόν των Κρηταιέων της προηγούμενης επιγραφής στα χρόνια του Τιβερίου μετονομάζεται σε Κοινόν των Κρητών, αποβάλλει δηλαδή την προτέρα ονομασία του ίσως σε μια προσπάθεια απλοποίησης εφόσον πλέον η επιβίωση του πρώτου ονόματος, Κρηταιέων, παρέπεμπε σε μιαν άλλη εποχή μη πλήρους ενοποίησης του νησιού, ενώ η ονομασία Κρητών σήμαινε το σύνολο του νησιού χωρίς εξαιρέσεις την ενοποιημένη πλέον Κρήτη που ταυτίζεται με το Κοινόν της.

Η επόμενη επιγραφή, ουσιαστικά ένα νόμισμα της εποχής του αυτοκράτορος Τιβερίου, 14-41 μ.Χ., φέρει από την αριστερή πλευρά του το δαφνοστεφές κεφάλι του αυτοκράτορος με τις λέξεις : ΤΙ. ΚΑΙΣΑΡΙ ΣΕΒΑΣΤΩ ΚΥ. Στην δεξιά πλευρά του φέρει το δαφνοστεφές κεφάλι του Οκταβιανού και τις λέξεις: KAIΣΑΡΙ ΣΕΒΑΣΤΩ Κ. ΚΡΗΤΩΝ  Ε.ΚΟΡ.ΛΥ. Τα τελευταία αρχικά παραπέμπουν στον Κορνήλιο Λούπο, Cornelius Lupus, τον ανθύπατο του νησιού 76 τότε..

 Η ονομασία Κοινόν των Κρητών 77 συνεχίζεται.

Η IC IIv 35 του 1ουμ.Χ αι ακολουθεί στη σειρά. Η αοριστία της χρονολόγησης της επιγραφής δυσκολεύει τον ακριβή εντοπισμό της χρονολογίας της.

Το ενδιαφέρον δεν είναι τόσο στο περιεχόμενο της τιμητικής επιγραφής για τον Δίνα τον Fιδάτα όσο και για πρώτη φορά 78 μνεία της λέξης πρόεδροι μαζί με τη λέξη κόσμοι. Δε γνωρίζουμε τι ακριβώς έπραξε για την πόλη ο Δίνας, αλλά η παροχή προξενίας και σχετικών δαπανών και δεσμεύσεων της Αξού προς αυτόν και τους απογόνους του σίγουρα πιστοποιούν μια καλή σχέση της πόλης με αυτόν και ίσως ευρύτερα με το νησί.

 Η Guarducci λέει ότι οι πρόεδροι ήταν άρχοντες της Αξού μαζί με τους κόσμους και φαίνεται να ισχύει, εφόσον έπονται των κόσμων.

Το ερώτημα στην επιγραφή αυτή είναι αν το πρόστιμο που θα πληρώσει όποιος δεν σεβαστεί τις αποφάσεις των Αξίων που θα καταβληθεί σε αργύριο κρητικό σημαίνει ένα νόμισμα που ξεπερνά τα όρια της Αξού, δηλαδή παραπέμπει σε ένα νόμισμα του Κοινού στο οποίο ανήκε και η Αξός.

Η Guarducci είναι σκεπτική παραπέμποντας στην άποψη του Σβορώνου 79.

Εμείς άξαμε την επιγραφή στις ρωμαϊκές επιγραφές του Κοινού ακριβώς στη βάση μιας πιθανότητας η φράση αργυρίω κρητικό να παραπέμπει σε νόμισμα του Κοινού 80.

Η επιγραφή IC IV 330 επίσης του 1ου μ.Χ. αι αναφέρεται στις τιμές της πόλης της Γόρτυνας προς τον αρχιερέα του Κοινού των Κρηταιέων Σώαρχο γιό του Κυλίνδρου 81, διότι συνέβαλε ως άρχων να υδρευτεί η πόλη.

 Εδώ επανακάμπτει η λέξη Κρηταιέων σε μια προσπάθεια να αναβιώσει ο όρος, αλλά σίγουρα σημαίνει πάλι το σύνολο των πόλεων του νησιού και όχι ένα μέρος αυτών.

Θεωρούμε ότι η επιγραφή IG V 662 που βρέθηκε στην Σπάρτη είναι αχρονολόγητη και αναφέρεται σε κάποιον πολίτη από τη Σμύρνη, το Γάϊο Ιούλιο Ιουλιανό, και αφορά στην τίμησή του για τη νίκη του στους τραγικούς αγώνες της Ουρανιάδας 3, των Πυθίων, των Ακτίων 82, των Κοινών της Ασίας και των Κρητών και σε άλλους 18 αγώνες πενταετηρικούς και τριετηρικούς τμ'.

Αφορά ίσως τον 1ο μ.Χ. αι. και αυτή, διότι η γιορτή των Ακτίων 83 η οποία αναφέρεται, ίσχυσε κυρίως όσο ζούσε ο Αύγουστος, ενώ κατόπιν παρήκμασε και σταμάτησε. Η Rouanet-Liesenfelt (1994: 7) τονίζει ότι το Κοινόν των Κρητών στα χρόνια του Τιβερίου έπαψε να συμμετέχει στους ισολύμπιους αγώνες και συμμετείχε στους ισοπύθιους λόγω του ότι ο Απόλλων ήταν ο προστάτης του Αυγούστου και ετιμάτο τόσο στο Άκτιο όσο και στην Κρήτη και αλλού.

Για την IC IV 250 του 1ου αι. μ.Χ. ήδη αναφερθήκαμε διεξοδικώς ανωτέρω.

 Η IC IIIi x10: 1ος/2ος αι. μ.Χ. αναφέρεται στην έκφραση ευχών υπέρ του αυτοκράτορος, της αυτοκρατορικής οικογενείας, της συγκλήτου και του δήμου των Ρωμαίων από το Κοινόν των Κρητών διά του αρχιερέως του Νικαγόρα. Προφανώς η έκφραση πίστης και αφοσίωσης που δηλώνεται με τις ευχές για καλή τύχη και σωτηρία προς την αυτοκρατορική οικογένεια που δε γνωρίζουμε ακριβώς ποια ήταν, ίσως κάποια των Αντωνίνων 84, πιστοποιεί την νομιμοφροσύνη όλου του νησιού και δη του αρχιερέως του Νικαγόρα προς το (νέο;) καθεστώς; Η συμπερίληψη όλων των συστατικών στοιχείων του ρωμαϊκού πολιτεύματος ίσως δείχνει ότι ο αυτοκράτωρ ήταν σχετικά πρόσφατα αναδειχθείς στην εξουσία.(;)

Μπορεί όμως να επρόκειτο και για την επέτειο της ανάρρησης του αυτοκράτορος, δηλαδή το αφιέρωμα να ήταν επετειακό.

Στα χρόνια του αυτοκράτορος Αδριανού εντάσσεται η τιμητική προς αυτόν επιγραφή του Κοινού των Κρητών υπό την προεδρία του αρχιερέως Τίτου Φλάβιου Σουλπικιανού IC IV 275 που χρονολογείται ακριβώς στα 129 μ.Χ. με βάση την ανάληψη της δημαρχικής εξουσίας από τον αυτοκράτορα, όπως σημειώνει η Guarducci.

Η IC IV 276 επίσης φαίνεται να ανήκει στην ίδια περίοδο της αυτοκρατορικής εξουσίας του Αδριανού, αλλά σε αυτήν δεν γνωρίζουμε λόγω καταστροφής το όνομα του αρχιερέως του Κοινού.

 Η ICIxviii 55 του 2ου αι. μ.Χ. στην οποία η Λύττος και το Κοινόν των Κρητών τιμά τον Τίτο (5) Φλάβιο Κυρίνα Ακέστιμο, το γιο του Λεοντίου, πρωτόκοσμο επί δύο θητείες, αγορανόμο δύο φορές και ο οποίος διετέλεσε ξυστάρχης του πενταετηρικού αγώνα του Κοινού των Κρητών, εξαιτίας της αρετής και της μεγαλοψυχίας προς την πόλη του. Τιμάται ως ήρωας και κοσμόπολις, δηλαδή ως ευεργέτης που κόσμησε την πόλη του τη Λύττο. Προφανώς είχε κατασκευάσει δημόσια έργα στη Λύττο που δυστυχώς αγνοούμε.

Το σημαντικό στοιχείο εδώ είναι ότι εκτός της πόλης, της Λύττου, αναλαμβάνει και το Κοινό μέρος της τίμησης.

Το ίδιο ισχύει και σε άλλες επιγραφές.

Ο πρωτόκοσμος Παρδαλάς τιμάται επίσης από τη Λύττο και το Κοινόν των Κρητών σε μια επιγραφή του 2ου μ.Χ. αι., την ICIxviii 56,την οποία αφιερώνει ο Μάρκος Ιούνιος Σωτήριος στον φίλο του.

Η επιγραφή είναι παραδομένη από τον περιηγητή Spratt ο οποίος την αντέγραψε, αλλά δεν διακρίνονται οι λέξεις στις σειρές 6 και 7 οι οποίες δυσκολεύουν την κατανόησή της. Κι εδώ, όπως σημειώνει η Guarducci, ίσως διακρίνεται η λέξη συνεδρίου στη γραμμή 8. Προφανώς ο Παρδαλάς ήταν μέλος του συνεδρίου της πόλης της Λύττου, διότι κι εδώ έπεται ο τίτλος του τίτλου του πρωτοκόσμου.

Στον 2ο αι.μ.Χ. και δη στα χρόνια τελευταίων Αντωνίνων εντάσσεται και η ICIV 296, μεταξύ του 161-192μ.Χ. από τη Γόρτυνα.

Στην επιγραφή αυτή γίνεται μνεία της ενωμένης Κρήτης και Κυρήνης στην οποία διετέλεσε αντιστράτηγος και ταμίας ο Μ. Ρώσκιος Κυρείνας Λούπος Μουρήνας, εγγονός της Βολουμνίας Κάλιδας, που αφιέρωσε την επιγραφή στην οποία αναφέρεται η στρατιωτική σταδιοδρομία του ανδρός αυτού που διετέλεσε χιλίαρχος της 7ης Κλαυδίας λεγεώνας και της 4ης Φλαβίας. Επρόκειτο για άνδρα επιφανούς καταγωγής που επίσης σημαίνεται στην επιγραφή, η οποία αναφέρει ότι ήταν γιος του στρατηγού Μουρήνα και εγγονός του ανθυπάτου της Βιθυνίας Μ.Μουρήνα.

Στην ίδια περίοδο 161-192 μ.Χ. εντάσσεται και η IC IV 297 όπου η Ισιδώρα Νέα τιμά τον Ρώσκιο Κυρείνα της προηγούμενης επιγραφής.

 Ο Ρώσκιος Κυρείνας ήταν σύζυγος της Ισιδώρας Νέας. Η αφιερωματική επιγραφή ίσως στη βάση κάποιου αγάλματος του Μουρήνα προέρχεται από απόφαση τόσο του Κοινού των Κρητών όσο και της πόλης της Γόρτυνας που ήταν η έδρα του και του δήμου της.

Η ICIV 301 είναι επίσης μια τιμητική επιγραφή του 2ου αι. μ.Χ., προ του 182μ.Χ., από τη Γόρτυνα στην οποία ο Σέξτος Καικίλιος Ρουφίνος φαίνεται να διετέλεσε ανθύπατος Κρήτης και Κυρήνης και τιμάται με την επιγραφή Σέξτο Κοϊντίλιο Πύρρο ως φίλος αυτού. Δυστυχώς δεν γνωρίζομε κάτι περισσότερο για την αιτία της αφιέρωσης αυτής, ίσως κάποια ευεργεσία προς τον αφιερωτή. Επίσης δεν γνωρίζουμε ποιος ήταν και ποια σχέση είχε με το Κοινό, ποιο αξίωμα δηλαδή. Για το Ρουφίνο και τη σταδιοδρομία του μας δίνει πολλά στοιχεία η Guarducci (IV 336-338).

Ο Τίτος Φλάβιος Ιούλιος Βολούμνιος Σαβίνος αρχιερεύς για δεύτερη θητεία του Κοινού των Κρητών τιμάται στην IC IV 305 χρονολογούμενη μεταξύ των ετών 150-200 μ.Χ., στα χρόνια των τελευταίων Αντωνίνων και των Σεβήρων, από τους φίλους του Ιουλιανό, Νίκανδρο, Πτολεμαίο και Ερμή ως φίλος. Το ενδιαφέρον σε αυτή την επιγραφή είναι τα πλεονεκτήματα, καλύτερα οι δυνατότητες που δόθηκαν στον εν λόγω αρχιερέα του Κοινού με θεία (αυτοκρατορική) μεγαλοδωρία και μόνος αυτός από όλους τους Κρήτες να κυνηγά θηρία στο αμφιθέατρο της Γόρτυνας επί τρεις συνεχείς μέρες καθώς και άλλες θηριομαχίες και μονομαχίες τις οποίες αυτός μόνος από τους Κρήτες είχε τη δυνατότητα και την άδεια να πράξει, ίσως να χρηματοδοτήσει 85, με την εύνοια και την άδεια του αυτοκράτορος Αντωνίνου Πίου, όπως σημειώνει η Guarducci.

Εκ των σωζομένων επιγραφών που αφορούν αρχιερείς κανείς άλλος δεν εξαίρεται σαν αυτόν. Τα gentilicia Φλάβιος και Ιούλιος που συνοδεύουν το όνομά του δείχνουν ίσως στενούς δεσμούς με το αυτοκρατορικό περιβάλλον και μια προσπάθεια να συνδεθεί με προηγούμενες δυναστείες που όλοι οι αυτοκράτορες προσέθεταν στο όνομά τους σε μια προσπάθεια να φανούν συνεχιστές αυτών.

 Η IC IV 306 που χρονολογείται μεταξύ 150 και 200 μ.Χ. αφορά στην τίμηση του Γναίου Παπείριου Άκτιου, ταμία και αντιστράτηγου της επαρχίας Κρήτης και Κυρήνης, από τον αρχιερέα του Κοινού Μ. Κλ. Χαρμόσυνο Πρατόνεικο, με τον οποίο ήταν συμφοιτητής και ευεργέτης του. Στην επιγραφή αυτή υπάρχουν δύο μέρη, το ένα είναι το οποίο εκθέσαμε, το άλλο αναφέρεται στον Διοκλητιανό, τον ανίκητο Αύγουστο. Η Guarducci θεωρεί ότι το μέρος αυτό της επιγραφής προστέθηκε αργότερα και δεν συμβαδίζει με το πρώτο μέρος, άποψη με την οποία συμφωνεί και η έρευνα.

 Η IC IV 302 προ του 182 μ.Χ. είναι τιμητική επιγραφή που έστησαν ο Αντώνιος Παραβάτης, ο Τέτιος Μάκερ και ο Τιμογένης Σόλικος για τον Πόπλιο- Σεπτίμιο Γέτα, ταμία και αντιστράτηγο Κρήτης και Κυρήνης. Ο Πόπλιος Σεπτίμιος Γέτας τιμάται στη Γόρτυνα επίσης, έδρα του Κοινού, στα χρόνια των τελευταίων Αντωνίνων. Περί των αφιερωτών της επιγραφής δε γνωρίζουμε τίποτε πλην του ότι διετέλουν αγορανόμοι, όταν αφιέρωσαν την επιγραφή. Για τον Γέτα η Guarducci παραθέτει πολλά στοιχεία για την μετά το 182μ.Χ. σταδιοδρομία του.

Η IC IV 373 που χρονολογείται μεταξύ του 2ου και 3ου μ.Χ. αι. είναι μια επιτύμβια επιγραφή της Γόρτυνας η οποία αφορά έναν μονομάχο ο οποίος τιμήθηκε με αυτήν από τη σύζυγό του Παυλατίνα και από την εκατοντάπολη86, της Κρήτης, ουσιαστικά από το Κοινό, για όσα προσέφερε στο πεδίο των αθλημάτων του.

Η IC IV 282 -283 ανήκει στην εποχή του Γαλερίου, όπως σημειώνει η Guarducci. Αφορά την εποχή μεταξύ του 295 και 297μ.Χ., όταν η Κρήτη χωρίζεται από την Κυρήνη από τον Διοκλητιανό 87 κι έτσι ερμηνεύεται ο τίτλος του ηγεμόνος της Κρήτης που φέρει ο αφιερωτής Μ. Αυρήλιος Βύζης. Αυτές οι τρεις επιγραφές είναι οι μόνες που αφορούν τον 3ο μ.Χ. αι. από τον οποίο δυστυχώς δεν σώζονται επιγραφές. Και αυτές χρονολογούνται με αρκετό χρονικό περιθώριο χρονολόγησης.

Η IC IV 312 που ανήκει στον 4ο μ.Χ. αι. και δη μεταξύ 372 και 376 μ.Χ. Με αυτήν τιμάται από το Κοινό των Κρητών ο Πετρώνιος Πρόβος, έπαρχος του Πραιτωρίου, υπατικός, ευεργέτης και σωτήρας. Την πρόταση της τίμησης υπέβαλε στον αυτοκράτορα εξ ου και η φράση θείω θεσπίσματι και εγκρίθηκε από το Κοινό ο Φλάβιος Φουρσίδιος Αριστείδης, ο πρωτόκοσμος προφανώς της Γόρτυνας και εξ ονόματος του έθνους των Κρητών του οποίου ο τιμώμενος αναγορεύεται και τιμάται ως ευεργέτης και σωτήρας. Προφανώς αυτός θα μεσολάβησε ώστε να μην πεινάσει η Γόρτυνα και ίσως όλο το νησί όπως είδαμε σε άλλη περίπτωση ή και να ευεργέτησε με κάποιο τρόπο την πόλη. Η Guarducciδεν αναφέρεται στην αιτία της τίμησης, διότι δεν την γνωρίζουμε, αλλά στα πρόσωπα.

Η IC IV 313 αναφέρεται στην τίμηση του Δωσίθεου Ασκληπιόδοτου από το Κοινόν με πρόταση του σοφιστή Πύρρου και του Ούλπιου Φουρσιδίου Πανελληνίου που είχε πρωτεύσει στην ιεραρχία του Κοινού.

Οι αιτίες της τίμησης με άγαλμα και επιγραφή δίπλα στο άγαλμα της Δίκης ήταν η αρετή του και η δικαιοσύνη με την οποία συμπεριφέρθηκε προφανώς σε κρίσιμες στιγμές για την πόλη.

Η επιγραφή αναφέρεται προφανώς σε διοικητικά και δικαστικά καθήκοντα του Ασκληπιόδοτου.

Τα πρώτα τα είδαμε ήδη στις προηγούμενες επιγραφές, τα δεύτερα τα αγνοούμε.

Η μετοχή πρωτεύων ίσως παραπέμπει σε μια ιεράρχηση του Φουρσιδίου στην κορυφή του συμβουλίου του Κοινού.

Ο αρχιερεύς πλέον δεν υφίσταται και τη θέση έχει λάβει ο πρωτεύων, ο πρόεδρος του συμβουλίου. Στους ίδιους αυτοκράτορες αφιερώνεται μια άλλη τιμητική επιγραφή η IC IV 285 του 381μ.Χ. στην οποία εισηγητής ήταν ο Σεραπάμμων. Πρόκειται πιθανώς για τον αρχιερέα του Κοινού και σίγουρα υπατικό όπως ο Ασκληπιόδοτος.

 Στην επιγραφή αυτή πλέον ο Θεοδόσιος είχε πεθάνει προ ολίγου καιρού, διότι μνημονεύεται το γεγονός αυτό στην επιγραφή. Αυτό όπως που έχει σημασία είναι ότι το νησί εξακολουθεί να τιμά τους δύο αυτοκράτορες ασχέτως αν δεν ανήκει στον ένα πλέον η Κρήτη.

Μνημονεύεται η Γόρτυνα ως μητρόπολις του νησιού για πρώτη φορά και ο λόγος της τίμησης αυτής ήταν η επισιτιστική βοήθεια εκ μέρους των αυτοκρατόρων προς το Κοινό, προς τη Γόρτυνα, σε χρήμα (χρυσός) και είδος (σίτο).

 Η μνημόνευση του Γρατιανού πρώτου εκ των τριών αυτοκρατόρων δείχνει ότι η Κρήτη ανήκε στο ανατολικό τμήμα της αυτοκρατορίας. Επίσης μας είναι άγνωστη η αιτία της τίμησης του Ανικίου Βάσσου ανθυπάτου της Καμπανίας από το Κοινό με πρόταση του Οικουμένιου Δωσίθεου Ασκληπιόδοτου σύμφωνα με την ICIV 314. Χρονολογείται στην περίοδο 379- 382 μ.Χ. Δυστυχώς δε γνωρίζουμε τίποτε για την αιτία της τίμησης καθώς και  ποια σχέση είχε η Κρήτη με την Καμπανία μετά την εποχή του Αυγούστου 88.

Σε τι χρησίμευε η τίμηση αυτή, που μάλλον εντάσσεται στις προσωπικές σχέσεις του εισηγητή και του τιμωμένου παρά σε κάτι ουσιαστικό για το νησί, δεν γνωρίζουμε. Ίσως όμως εδώ να υφίστατο σχέση στενή μεταξύ του Δωσίθεου Ασκληπιοδότου και του τιμωμένου, εφόσον και οι δύο ήσαν υπατικοί και ίσως συνδέονταν με φιλία ή έστω υπηρεσιακή τρόπον τινά σχέση.

 Μπορεί όμως να ήταν και μια επιγραφή που να επιδίωκε την επανασύνδεση των δύο επαρχιών μέσω των δύο ανθυπάτων τους και για το λόγο αυτό ο Ασκληπιόδοτος έλαβε την απόφαση της τίμησης από το Κοινό.

Μήπως σχετιζόταν με την ανασφάλεια των επαρχιών σε θέματα επισιτισμού και γι' αυτό δεν έβλαπτε μια αναζωογόνηση της παλιάς σχέσης Καμπανίας και Κρήτης;

Η IC IV 315 χρονολογούμενη μετά το 382 μ.Χ. αναφέρεται στην τίμηση του Βαλέριου Σεβήρου του λαμπρότατου επάρχου της βασιλευούσης Ρώμης από το Κοινό με εισήγηση του γνωστού μας Δωσίθεου Οικουμένιου Ασκληπιόδοτου.

Η Guarducci επισημαίνει ότι η θητεία του Βαλέριου Σεβήρου ήταν μεταξύ των μηνών Απριλίου και Αυγούστου του 382 στη Ρώμη. Εκπλήσσει λοιπόν η ταχύτητα των ενεργειών της τίμησης του ανδρός αυτού από το Κοινό.

Οι λόγοι δυστυχώς μας είναι άγνωστοι.

Οι τρεις συναυτοκράτορες Γρατιανός, Βαλεντινιανός και Θεοδόσιος τιμώνται με αγάλματα και επιγραφή τιμητική από το Κοινό με πρόταση του Δωσίθεου Οικουμένιου Ασκληπιόδοτου σύμφωνα με την IC IV 284b. Στήθηκε μπροστά στην είσοδο του ανεγειρόμενου νέου πραιτώριου της Γόρτυνας. Το Κοινό και ο πρόεδρος αυτού Ασκληπιόδοτος αφιερώνουν όλα αυτά στην ευσέβεια και την εξουσία των αυτοκρατόρων που αναφέρουν ως νικητές και τροπαιούχους, σεβαστούς και ευσεβείς. Ίσως οι αυτοκράτορες να χρηματοδότησαν την ανέγερση του νέου πραιτωρίου στη Γόρτυνα και εκείνη με τη σειρά της ως πρωτεύουσα του Κοινού, ανταποδίδει τις τιμές αυτές στα χρόνια μεταξύ του 381 και 383 μ.Χ.

Η IC IV 315 χρονολογείται στα 382 μ.Χ. Σε αυτήν ο Οικουμένιος Δωσίθεος  Ασκληπιόδοτος ο υπατικός κατόπιν απόφασης του Κοινού τιμά το Βαλέριο Σεβήρο, έπαρχο της Ρώμης. Οι λόγοι της τίμησης μας διαφεύγουν. Πάλι από το ίδιο πρόσωπο τον Οικουμένιο Δωσίθεο Ασκληπιόδοτο προέρχεται και η IC IV 317 που χρονολογείται μετά το 383 μ.Χ. Σε αυτήν τιμάται ο Φλάβιος Υπάτιος, ύπατος και έπαρχος του πραιτωρίου, με απόφαση του Κοινού των Κρητών την οποία φυσικά εισηγήθηκε και επέβαλε ο Οικουμένιος. Κι εδώ μας διαφεύγουν οι λόγοι της αφιέρωσης.

Στην ίδια εποχή και υπατική περίοδο του Οικουμένιου Δωσίθεου  Ασκληπιόδοτου εντάσεται και η IC IV 319 του 381-384 μχ.

Σε αυτήν τιμάται ένας άλλος έπαρχος του πραιτωρίου , ο Πρωβιανός .

Ομοίως αφιερώνεται και η IC IV 320 του ίδιου υπατικού Οικουμένιου Δωσίθεου  Ασκληπιόδοτου στον Ανίκιο Παυλίνο Ανθύπατο και έπαρχο της Ρώμης .Ολοι αυτοί οι τιμώμενοι από τον Οικουμένιο Δωσίθεο  Ασκληπιόδοτο προέρχονταν από οικογένειες που χρημάτισαν ύπατοι ανθύπατοι και έπαρχοι .

Για τον λόγο αυτόν μνημονεύονται με την φράση από υπάτων και  επάρχων πραιτωρίου.

Πιθανών η κατεστραμμένη  IC IV 321 να ανήκει στην ίδια περίοδο του Οικουμένιου Δωσίθεου  Ασκληπιόδοτου με την οποία τιμάτε από το Κοινό  άγνωστος άνδρας που διετέλεσε έπαρχος της Ρώμης.

Στον 5^Ο μχ  αι  μεταξύ του 412-413 μχ ανήκει η IC IV 325.

Ο Λαιόντιος έπαρχος πραιτωρίου του Ιλλυρικού τιμάται με προτομή και σχετική επιγραφή , με απόφαση του Κοινόυ των Κρητών με πρόταση του Καλληνίκου  ως έπαρχος του νησιού όπως επισημαίνει η  Guarducci .

Για την  IC IV 448 που είναι αχρονολόγητη και κατεστραμμένη στο μεγαλύτερο μέρος της δυστυχώς δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ποιος τιμάται  η τι αφορά η μνοία του Κοινού της Επαρχίας  της Κρήτης.

Συνολικά λοιπών 33 επιγραφές της Ρωμαϊκής περιόδου της Κρήτης που έχουν διασωθεί αφορούν το Κρητικό κοινό.

Οι περισσότερες είναι αφιερωματικές  σε πρόσωπα και δυστυχώς δεν βοηθούν να συναγάγουμε μιαν συνέχεια στην Ρωμαική ιστορία του Κοινού. Ουσιαστικά ελλείπει ο 3^ος αι  μχ  χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι  άλλοι  αιώνες είναι πλήρεις  σε επιγραφές .

Αυτό που πρέπει να έχουμε κατά νου σε αυτές είναι ότι το κοινό συμπίπτει  με την Επαρχία της Κρήτης  τόσο όταν αυτή ήταν ενωμένη με την Κυρήνη  όσο και όταν χωρίστηκε  από αυτήν.

Δυστυχώς δεν σώζονται επιγραφές για την εσωτερική κατάσταση στο νησί Η έλλειψη σίτου φαίνεται να είναι ένα  ζήτημα για το Κρητικό Κοινό άμεσα συνδεδεμένο και με την αυτοκρατορική μέριμνα που ριτά τονίζεται σε μιαν επιγραφή.

 Ίσως και οι πολλές τιμητικές επιγραφές σε έπάρχους  του πραιτορίου και  υπάτους της Ρώμης να αφορούν και αυτή τη βοήθεια προς στο νησί, τον επισιτισμό.

Κέντρο του Κοινού μητρόπολης  αποτελεί η Γόρτυνα  από την οποία προέρχονται  άλλωστε και η περισσότερες επιγραφές.

Η Κρήτη στις προαναφερθείσες επιγραφές  ονομάζεται εκατοντάπολις η ενενηντάπολις, Επαρχία Κρήτης , Κρητών έθνος  αλλά και Κοινό Κρητών  και σπάνια Κοινών Κρηταιέων . Τα  δύο τελευταία αφορούν επιγραφές του 1^ου και  2^ου αι μχ. ενώ τα άλλα τους επόμενους αιώνες .

Η έννοια πάντως του Κοινού φαίνεται να υποκαθίσταται στον 4^ο και 5^ο αι μχ. Με την έννοια της νήσου.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

                                            ΡΩΜΑΙΚΕΣ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ ΤΩΝ ΚΡΗΤΑΙΕΩΝ

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1. Τσουγκαράκης 1987:287.

2. Τσουγκαράκης 1987: 288.

3. Τσουγκαράκης 1987: 289.

4. Cic.Leg.Man.46, Διόδ. XL 1, Αππιαν. Σικελ. 6.3, Δίων Κάσσιος.απ. 111.

5. Σαλλούστιος, ο πόλεμος με τον Κατιλίνα xlvii, ο Σπινθήρ ήταν αγορανόμος.

6. Αυτόθι 290.

7. Βλ. την εκτίμηση του Μιθριδάτη ΣΤ' για το προδιαγεγραμμένο τέλος του πολέμου αυτού, Σαλλούστιος, Επιστολή Μιθριδάτη

12.Γιά το Μέτελλο βλ. IC II xxiii 14, Svoronos 1890: 181, αρ. 190-191 και Perl 1970: 330.

8. Τσουγκαράκης 1987: 292-93.

9. Για την επιστημονική συζήτηση επί του θέματος βλ. Perl 1970: 326, σημ.8.

10. Τσουγκαράκης 1987: 293.

11. Ρatuchowski 2005: 56.

12. Svoronos 1890: 334, αρ. 1 και ΧΧΧΙΙ,1

13. Η στενή φιλία των δύο ανδρών μαρτυρείται από τον Κικέρωνα, Φιλιππικός 5,12, Φιλιπ- πικός 8,27

14. Patuchowski, Eos 2005, 56.

15. Κικέρων, Φιλιππικός 2,97, Δίων Κάσσιος XLV 32, 4, XLVI 23,3

16. Αυτόθι 294.

17. Η Κρήτη λαμβάνει το επαρχιακό status στα 66π.Χ. βλ. Λίβ. Απ.100, Δίων Κάσ. 36,45.1, Vell. 2, 34.1, Πλούτ. Πομπ. 29, Αππ., Σικελικά 6.5-7.

18. Τσουγκαράκης 1987:.295.

19. Αυτόθι: 295.

 20. Ρatuchowski 2005: 56

21. Π. Παρασκευάς, Το Κοινό των Κρηταιέων στα ελληστικά χρόνια, Ρέθυμνο 2016, (υπό έκ- δοση).

22. SEG ΙΧ 170 για το 161μ.X,Suet. Vesp. 2.3, Dessau, 961,1024, 1048,1084. Στην ίδια συλλογή επιγραφών οι: 1072, 1096 αναφέρονται στην Κρήτη της Κυρήνης, Creta.Cyrenae. Πιο αναλυτικά για το θέμα αυτό J.Α.Ο.Larsen, Cyrene and the Panhellenion, CPh 47, 1952, 7-16.

23. Το θέμα αυτό αναδεικνύει ανώνυμη (?) μελέτη στο YCRS, Third Millenium Library, His- tory of Rome - The Imperial Peace, ch.xvi , Egypt, Crete and Cyrenaica, 1-15, 6

24. Sanders 1982 : 12 κε.

25. IC IV 250 για τον 1ο π.Χ. αι.

26. Svoronos N.J., Nomismatique de la Crete Ancienne, Macon 1890.

27. Martinez 2007: 8. Πρόκειται για τους Ρωμαίους παλαιμάχους του Αυγούστου που εγκατέστησε στην Κρήτη και δη στην περιοχή της Κνωσού.

28. Ο Martinez 2007: 8 επισημαίνει ότι από τις 900 περίπου σωζόμενες επιγραφές των ρωμαϊκών χρόνων οι 65 είναι στα λατινικά μόνο, δείγμα του εξελληνισμού ακόμη και των . Ρωμαίων.

29. Βλ. το σχετικό διάγραμμα στο τέλος του άρθρου.

30. Sanders 1982: 5.

31. Caesar, De bello civili III.4.1

32. Perl 1970: 325.Στο σημείο αυτό επιβάλλεται να τονίσουμε ότι δεν υπάρχει καμιά επιγραφή που να αναφέρεται σε σχέση του νησιού με την Κυρήνη. Πρέπει να ήταν αποκομμένα τμή- ματα της ενιαίας επαρχίας.

33. Cic.Flacc.30.

34. Σαλλούστ. Απόσπ. 321, 3.

35. Perl 1970: 332. Η Κρήτη διοικείται από τον Cn.Tremellius Scrofa το 50π.Χ.

36. Στράβων 17,3,25, Δίων Κάσσιος 53,12,4.

37. Για το θέμα βλ. M. Baldwin, Fasti Cretaeet Cyrenarum. Imperial magistrates of Crete and Cyrenaica during the Julioclaudian Period, Michingan Univ. 1983 και Perl 1970: 319-354. 34. Βο 1970: 332 Η Λων Κάσσιος 53aeet Cyrenarum

38. IC IV 202

39. Sanders:1982: 5.

40. IC IV 220.

41. Αππιανός, BC iii.8

42. Δίων xlx 32.4-5. Στο χωρίο αναφέρονται «Κρήτης τινά ( μέρη)», δηλαδή συγκεκριμένες τοποθεσίες, προφανώς μέρη στα οποία υπήρξε στο παρελθόν αιγυπτιακή παρουσία, όπως η Ίτανος και όχι το σύνολο του νησιού. Πιθανόν να ήταν και η Κνωσός επίσης δώρο βλ. Perl 1970: 339, οποίος σε άλλο σημείο, σ. 344 λέει ότι είχε επιλεγεί ήδη από τον Καίσαρα.

43. Δίων Κάσ. xlix 14, Vell.Pat.2.81 , Perl 1970: 343, σημ.2.

44. ICIV 250, 251

45. Κανατσούλης 1956: 30.

46. Κανατσούλης 1956: 30.

47. Βλ. Για το θεσμό και το ζήτημα αυτό Deininger J., Die Provinciallandtage der römischen Kaiserzeit von Augustus bis zum Ende des dritten Jahrhunderts n. Chr., München 1965, 41-50.

48. Orth 1973: 260, σημ. 34.

49. Φιλόστρ., 1968: Βίοι Σοφιστών 514-521. και Orth , 261, σημ. 43.

50. Chapman 1968 21,24.

51. Δίων Κάσ. 49, 41, 3, Πλούτ. Αντών. 54, Livαπ. 131.Δεν πρέπει να συγχέεται ο Κύδας αυτός με τον Κύδαντα τον Κρήτα του Πολυβίου 29.6 που ήταν στην υπηρεσία του Ευμένους την εποχή της σύγκρουσης του Περσέα με τη Ρώμη στα 168π.Χ.

52. Μνεία του Κρητάρχη κάνει η MAMA viii 426 ,μια επιγραφή από την Αφροδισιάδα της Καρίας του 4ου αι μ.Χ., αλλά δεν πρέπει να της δοθεί μεγάλη σημασία, διότι σε όλο το μεσοδιάστημα τριών αιώνων και πλέον δεν μαρτυρείται ο θεσμός από αλλού.

53. IC IV 330 του 1ουμ.Χ. αι.

54. Chapman 24: θεωρεί τριετή τη θητεία του, όμως ο Deininger 153, 196 και η Guarducci, IC, IV 305, 306 ετήσια.

55. IC IV 275. Μπορούσε όμως να γίνει και διετής η θητεία με ανανέωση, βλ. IC IV 305

56. Cic.Phil. v13 viii 27.

57. Ίσως πίσω από το συγκεντρωτικό χαρακτήρα του Κρητάρχη για τον οποίο δεν γνωρίζουμε σχεδόν τίποτε να υποκρύπτεται η ανησυχία του Αντωνίου να ελέγχει την Κρήτη σε μια κρίσιμη περίοδο προετοιμασίας του για τη μεγάλη σύγκρουση με τον Οκταβιανό. Ήθελε να έχει ένα έμπιστο πρόσωπο που να του δίνει αναφορά για την κατάσταση στο νησί και ό,τι άλλο χρειαζόταν.

58. Rouannet- Liesenfelt 1984: 348, 1994: 8-9,17.

59. Rouannet-Liesenfelt 1984: 352, Baldwin- Bowsky 2002: 34.

60. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι σε δύο επιγραφές αναφέρεται η ενενηντάπολις των Κρητών IG XII 177 ή η εκατοντάπολις που θα δούμε κατωτέρω.

61. ICIxviii 55.

62. IG XII 1.77 και IC IV 373 αντίστοιχα.

63. Svoronos 1890: 334, εικ. ΧΧxii-ΧΧΧν.

64. Sanders 1982: 8-9.

65. Tacitus Annales 15.20, βλ. Piatkowski. 1981: 416 κε.

66. ICIV 330: 1ος αι. μ.Χ.: τιμητική επιγραφή για τον αρχιερέα του Κοινού Σώαρχο Κυλίνδρου για την ύδρευση της πόλης Γόρτυνας, ICIxviii 55: 2ος αι. μ.Χ.: η Λύττος τιμά τον Τίτο Φλάβιο Ακέστιμο, ICIxviii 56: 2ος αι.μ.Χ.: η Λύττος και το Κοινόν τιμά τον πρωτόκοσμο Παρδαλά, ICIV 305: 150-200 μ.Χ.: τιμητική επιγραφή για τον Τίτο Φλάβιο Ιούλιο Βολούμνιο Σαβίνο αρχιερέα του Κοινού, IC IV 321: 381-384 μ.Χ.: τιμητική επιγραφή για άγνωστο (άρχοντα), IC IV 448: X.X.: τιμητική επιγραφή σε άγνωστο ( άρχοντα;) από την Κρητών επαρχία.

67. IC IV 250: 1οςαιμ.Χ.: ευχετήρια επιγραφή στον Αμνάτο τον Ποντικό, IC IV 313: 381- 384μ.Χ.: τιμητική επιγραφή για το Δωσίθεο Ασκληπιόδοτο ένεκεν αρετής και δικαιοσύνης.

68. ICIV 296: 161-192μ.Χ.: η Βολουμνία Κάλιδα τιμά το Μάρκο Ρώσκιο Κυρίνα, χιλίαρχο., IC IV 297: 161-192μ.Χ.: η Ισιδώρα Νέα τιμά τον Ρώσκιο Κυρίνα, ICIV301:προ 182μ.Χ.: ο Σέξτος Κοϊντίλιος Πύρρος τιμά τον Κόιντο Καικίλιο Ρουφίνο ανθύπατο Κρήτης και Κυρήνης, IC IV 302: προ 182 μ.Χ.: Ο Αντώνιος Παραβάτης, ο Τέτιος Μάκερ και ο Τιμογένης Σόλικος τιμούν τον Πόπλιο Σεπτίμιο Γέτα, ταμία και αντιστράτηγο Κρήτης και Κυρήνης, IC IV 306:150-200 μ.Χ.: τιμητική επιγραφή για τον Γναίο Παπείριο Άκτιο, ταμία και αντιστράτηγο (Κρήτης και Κυρήνης), IC IV 312:372-376 μ.Χ.: τιμητική επιγραφή για τον Πετρώνιο Πρόβο έπαρχο πραιτωρίου, υπατικό, ευεργέτη και σωτήρα, IC IV 314: 379-382μ.Χ.: τιμητική επιγραφή για τον Ανίκο Βάσσο ανθύπατο της Καμπανίας.

69. IC IV 315: 282 μ.X: τιμητική επιγραφή για το Βαλέριο Σεβήρο, έπαρχο, IC IV 317: μετά το 383 μ.Χ.: τιμητική επιγραφή για τον Φλάβιο Υπάτιο ύπατο και έπαρχο πραιτωρίου, ICIV 319: 381-384 μ.X: τιμητική επιγραφή για τον Προβιανό έπαρχο, IC IV 320: 381-384 μ.Χ.: τιμητική επιγραφή για Ανίκιο Παυλίνο, ανθύπατο και έπαρχο, IC IV 325: 412-413 μ.Χ.: τιμητική επιγραφή για ύπαρχο Λεόντιο.

70. IC III ix 10: 1ος/2ος αι. μ.Χ.: Ο αρχιερεύς του Κοινού Νικαγόρας αφιερώνει στην αυτοκρατορική οικογένεια,

71. ICIV 284b: 381-383μ.Χ.: νέο πραιτώριο προς τιμήν αυτοκρατόρων Θεδοδοσίου, Γρατιανού και Βαλεντινιανού στη Γόρτυνα, IC IV 285: 381 μ.Χ.: τιμητική επιγραφή για τους αυτοκράτορες Θεοδόσιο, Γρατιανό και Βαλεντινιανό για το επισιτιστικό τους έργο.

72. Price 1984: 75 κε.

73. Βλ. Συζήτηση επί του θέματος για την αλλαγή στο Rouanet-Liesenfelt 1994:12-13.

74. ICIV 330.

75. Για την επωνυμία ισολύμπιος βλ. CID iv 107, Musti 2005: 130-148, Chaniotis 2011.

76. Βλ. Rouanet-Liesenfelt 1994: 12, σημ.30.

77. Η Rouanet-Liesenfelt 1994: 7 λέει ότι στα χρόνια του Τιβερίου άλλαξε η λέξη Κρηταιέων σε Κρητών αναφορικά με το Κοινόν των Κρητών.

78. Guarducci II, 1939,75.

79. Svoronos, BCH 14, 1890,404,20.

80. Ίσως όμως να σημαίνει η φράση να πληρωθεί το πρόστιμο από όποιον δεν τιμά το Δίνα και τους απογόνους του σε αξιακό μεν νόμισμα κομμένο στη βάση των κρητικών νομισματικών μέτρων που υιοθετήθηκαν. Το θέμα προς το παρόν δεν μπορεί να απαντηθεί με πειστικότητα.

81.Η Rouanet-Liesenfelt 1994: 11 χρονολογεί την επιγραφή στο β' μισό του 1ου π.Χ. αι.. 82. Μάλλον ότι πρόκειται για τα Άκτια που γιορτάζονταν με φροντίδα της Σπάρτης και τα είχε καθιερώσει ο Αύγουστος σύμφωνα με το Στράβωνα VII 325, Δίων Κάσσιος L 31.1.2. Άρα πρέπει μάλλον να αφορούν στην περίοδο κατά την οποία σύμφωνα με το Στράβωνα η Σπάρτη είχε την επιμέλεια αυτών, άρα την εποχή του Αυγούστου.

83. Chaniotis 2011: 23.

84. Η Guarducci θεωρεί ότι διακρίνεται το όνομα του αυτοκράτορος Τραϊανού (98-117μ.Χ).

85. Μάλλον η μετοχή φιλοτιμησάμενος σημαίνει ότι χρηματοδότησε τους αγώνες στο αμφιθέατρο της Γόρτυνας ή ότι ως αρχιερεύς υπερέβαλε εαυτόν στα θεάματα αυτά ενταγμένα στην αυτοκρατορική λατρεία και ανταμείφθηκε με επιπλέον δυνατότητες.

86. Ιλιάδα Β 649.

87. Bury 1923: 132.

88. Δεν έχει σωθεί κάποια πληροφορία για το θέμα αυτό

 ΑΝΑΔΙΜΩΣΙΕΥΣΗ

ΤΟ ΚΟΙΝΟ ΤΩΝ ΚΡΗΤΩΝ ΣΤΑ ΡΩΜΑΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ 67 π.Χ. - 7ος αι. μ.Χ. Α.

ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣ ΜΙΧ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων Ν. Χανίων

Εν Χανίοις

(ΑΝΑΤΥΠΟ) ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΧΑΝΙΩΝ ΤΟΜΟΣ 11ος ΠΕΡΙΟΔΟΣ 3η ΧΑΝΙΑ 2017

ΠΗΓΗ

http://users.sch.gr/paraskevasp/puplic_files/koino_twn_kritwn.pdf