24 Ιανουαρίου 2016

Φωτογραφικό αρχείο Lidio Cipriani.«Κρήτη 1942».

Tα Γενικά Αρχεία του Κράτους -Αρχεία Νομού Ρεθύμνης αποδεικνύουν για μια ακόμα φορά την πολύτιμη παρουσία τους στο ιστορικό μας γίγνεσθαι, με την προβολή ενός εξαιρετικού βιβλίου που αποτελεί μνημείο ιστορίας και κοινωνικής ζωής.

Η αναφορά μας στο βιβλίο Κρήτη 1942. Οι φωτογραφίες του Lidio Cipriani».

Πρόκειται για ένα εξαιρετικό φωτογραφικό τεκμήριο της Κρήτης και των ανθρώπων της κατά τη διάρκεια της Κατοχής, που κυκλοφόρησε στα τέλη του 2014 σε δίγλωσση έκδοση (ελληνικά και ιταλικά).

Δεν είναι ένα τυπικό λεύκωμα

Στην έκδοση αυτή περιλαμβάνονται 1689 φωτογραφίες, κυρίως προσωπογραφίες. Όπως τονίζεται στις μέχρι σήμερα δημοσιογραφικές αναφορές, δεν είναι ένα τυπικό φωτογραφικό λεύκωμα, ούτε βεβαίως μια ανθρωπολογική κατάταξη. Το βιβλίο ακολουθεί πιστά τα βήματα του Cipriani, χωρίς να ενδιαφέρεται για την επιστημονική του άποψη. Η δύναμη των φωτογραφιών μας βοηθά ν' ανιχνεύσουμε τη σκληρή καθημερινότητα των ανθρώπων μέσα από τις εκφράσεις τους και το βλέμμα τους. Αυτοί οι άνθρωποι υπήρξαν -κάποιοι ίσως ακόμα- κι εκείνη την εποχή ήταν δρώντες. Είναι η γενιά του πολέμου, οι άνθρωποι που ανέστησαν τους πατέρες μας και εμάς. Αυτό που για τον Cipriani ήταν έρευνα για εμάς είναι «ζώσα» Ιστορία.

Εξυπηρετούσε την ιταλική προπαγάνδα

Ο Ιταλός ανθρωπολόγος ήρθε στην Κρήτη αποφασισμένος ν' αποδείξει πως οι Κρητικοί είναι Λίβυοι στην προέλευσή τους κι έκανε τα πάντα για να τεκμηριώσει ένα συμπέρασμα που είχε προαποφασίσει. Αυτή η θέση εξυπηρετούσε την τότε ιταλική προπαγάνδα. Σε μια φρενήρη διαδρομή 60 ημερών επισκέφτηκε 117 τόπους. Άσχετα με την ακύρωση αυτής της θεωρίας από τις σχετικές έρευνες, το υλικό που περιλαμβάνεται στην έκδοση έχει αυτονόητη αξία και μια δύναμη που για εμάς, ακόμα σήμερα, είναι καταλυτική. Οι φωτογραφίες αυτές αποτελούν ιστορική κληρονομιά της Κρήτης, αλλά και επιστημονική παρακαταθήκη της Ιταλίας.

Ανήκει στους σημαντικούς ανθρωπολόγους

Ο Lidio Cipriani συγκαταλέγεται στους σημαντικότερους ανθρωπολόγους του 20ου αιώνα, τουλάχιστον ως προς τις τεχνικές εργασίας που ανέπτυξε. Η οξύτατη ικανότητα προσαρμογής του δεν αφορούσε μόνο τις συνθήκες των τόπων και τις κλίσεις των πληθυσμών που στόχευε να μελετήσει, αλλά και την πολιτική πραγματικότητα και ηγεσία της εποχής του από την οποία εξαρτιόταν η ολοκλήρωση και οι δημοσιεύσεις των εργασιών του. Για τις σχέσεις του με τον φασισμό αποβλήθηκε από την επιστημονική κοινότητα, ωστόσο τα τελευταία χρόνια γίνονται προσπάθειες να παρουσιαστεί και ν' αποτιμηθεί το έργο του. Την έκδοση έχει επιμεληθεί εξαντλητικά ο Παύλος Κόρπης, ο οποίος συμβάλλει και με το κείμενό του «Ο Lidio Cipriani στην Κρήτη». Η ανεύρεση και αξιοποίηση του προσωπικού ημερολογίου εργασίας του Cipriani υπήρξε καθοριστική για την ταυτοποίηση τόπων και ανθρώπων. Ο επιμελητής εργάστηκε πάνω σε όλες τις διαθέσιμες πηγές και εκμαίευσε κάθε βοήθεια που μπορούσε να δοθεί. Έτσι το βιβλίο απόκτησε ένα χαρακτήρα μαρτυρίας, συνομιλεί με το σήμερα. Το βιβλίο προλογίζει ο Jacopo Moggi-Cecchi, καθηγητής Ανθρωπολογίας και Παλαιοανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας, ενώ με κείμενά τους συμμετέχουν ο Κωνσταντίνος Μαμαλάκης και ο Μιχάλης Παπαηλιάκης.

Αντικρουόμενες εκτιμήσεις

Όπως αναφέρεται στον πρόλογο του βιβλίου, το πρόσωπο και το έργο του Lidio Cipriani συχνά έγιναν αντικείμενο αντικρουόμενων εκτιμήσεων και έντονα αρνητικών κρίσεων. Η ακαδημαϊκή σταδιοδρομία του Lidio Cipriani ξεκίνησε στα πρώτα χρόνια του φασιστικού καθεστώτος και η δραστηριότητά του εξελίχθηκε παράλληλα με τα γεγονότα της εποχής και σε πολλές περιπτώσεις συνδέθηκε στενά με αυτά: το όνομα του Cipriani εμφανίζεται ανάμεσα σε εκείνους που υπέγραψαν ένα κείμενο του 1938, το οποίο είναι γνωστό ως «Προκήρυξη των ρατσιστών επιστημόνων» ή «Προκήρυξη του ιταλικού ρατσισμού», ενώ πολλά από τα δημοσιεύματά του εκείνης της εποχής είναι αφιερωμένα σε θέματα απροκάλυπτα ρατσιστικά. Μέχρι σήμερα πολλές εργασίες προέβαλαν με συγκροτημένο τρόπο εκείνες τις πλευρές του έργου του Cipriani που είναι συνδεδεμένες με τη ρατσιστική πολιτική του καθεστώτος, αφήνοντας όμως σε δεύτερο επίπεδο την αξία και την επιστημονική σημασία των πολλαπλών ανθρωπολογικών ερευνών που έκαμε σε διάφορες ηπείρους. Είναι λοιπόν σημαντικό, πενήντα και πλέον χρόνια μετά τον θάνατό του, να αρχίσουμε να αποκαθιστούμε με τρόπο αντικειμενικό και δίχως προκαταλήψεις τις διάφορες φάσεις της επιστημονικής δραστηριότητας του Lidio Cipriani και ιδιαίτερα τη συμβολή του στη γνώση αφρικανικών και ασιατικών πληθυσμών. Κατά τη διάρκεια των δεκάδων επιστημονικών αποστολών, στις οποίες ο Lidio Cipriani πήρε μέρος, συνέλεξε έναν εντυπωσιακό αριθμό στοιχείων, τράβηξε χιλιάδες φωτογραφίες, περιμάζεψε εθνογραφικά αντικείμενα και περιέγραψε λεπτομερώς τα ήθη και τα έθιμα των πληθυσμών που προσέγγισε. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα τεκμήρια που συνέλεξε ο Cipriani αποτελούν μια από τις ελάχιστες πηγές ανθρωπολογικών και εθνολογικών χαρακτηριστικών για πληθυσμιακές ομάδες που βρίσκονται ήδη στο κατώφλι της εξαφάνισης. Μόνο αν ενσωματώσουμε το πρόσωπο του Cipriani μέσα στο ιστορικό πλαίσιο και ιδιαίτερα αν διαχωρίσουμε τα αποτελέσματα της επιστημονικής του δραστηριότητας από τις πολιτικές του πεποιθήσεις, θα καταφέρουμε να αποτιμήσουμε σωστά τη σημασία των μελετών του, κάποιες από τις οποίες χρησιμοποιούνται ακόμα ως σημεία αναφοράς σε ανθρωπολογικές, βιολογικές και εθνολογικές έρευνες. Ο Lidio Cipriani μπορεί να θεωρηθεί ορθά ως ένας από τους τελευταίους εκπρόσωπους της ανθρωπολογικής σχολής της Φλωρεντίας, που

εφάρμοσε το όραμα της Ανθρωπολογίας όπως το εμπνεύστηκε ο Paolo Mantegazza, ο θεμελιωτής αυτής της επιστήμης στην Ιταλία. Μια ανθρωπολογία που συνταιριάζει από τη μια τη μελέτη του ανθρώπου από τη βιολογική του πλευρά και από την άλλη από την πολιτισμική ή, ακριβέστερα, την εθνολογική του πλευρά.