Με τον Μιχάλη
Διαλλινά φαίνεται να κλείνει ο κύκλος της Κρητικής λογοτεχνίας. Οι επόμενοι
λογοτέχνες είναι περισσότερο Έλληνες παρά Κρήτες.
Τα έργα τους απευθύνονται
περισσότερο στον μέσο Έλληνα καλλιεργημένο αστό, παρά στην ευαισθησία του απλού
Κρητικού κι ας νιώθουν οι ίδιοι μέχρι στα κατάβαθα της ψυχής τους Κρητικοί,
όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης. Τα έργα που γράφτηκαν μετά την
"Κριτσοτοπούλα" και που θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν λαϊκά Κρητικά,
ξεπέφτουν αναπόφευκτα σε μια απλή ηθογραφία.
(αντιγράφουμε από το άρθρο
του Μανώλη Γιαλουράκη "Ο Μιχάλης Διαλλινάς Κι Η Κρητική Ιστορία",
Βραδυνή, 5-5-1969).
Ο Διαλλινάς καταγόταν από μια
οικογένεια που τις ρίζες πρέπει ν' αναζητήσουμε στη Δαλματία. Όταν ακόμη η
Βενετία κυριαρχούσε στη Μεσόγειο, ο Φραγκίσκος Γιαλλινάς, ο μακρινός πρόγονός του
εγκαταστάθηκε κει και χρίσθηκε ευγενής από τον Δόγη Πέτρο Γραδενίγο, το έτος
1294. Αργότερα μέλη της οικογένειάς του μεταναστεύουν στην Κέρκυρα και στην
Κρήτη. Από αυτούς καταγόταν ο γνωστός Κερκυραίος θαλασσογράφος. Εκείνοι που
προτίμησαν την Κρήτη είδαν στο τέλος το επίθετό τους να παραποιείται με τη
συγχώνευσή του με τον τίτλο ευγενείας ντε (ντε Γιαλλινάς, Διαλλινάς). Η
παραποίηση τελικά επικράτησε, με την καθιέρωση του επιθέτου Διαλλινάς και τον
πλήρη εξελληνισμό των μεταναστών.
Ο στη Νεάπολη της Κρήτης και παντρεύτηκε τη Μαρία Χρυσάκη, κόρη
οπλαρχηγού. Τα ελληνικά γράμματα τα διδάχτηκε στο μοναστήρι των Κρεμαστών, αλλά
η έφεσή του για μάθηση ήταν τόση, ώστε θεωρείται ένας από τους πιο μορφωμένους
της εποχής του. Γνώριζε για παράδειγμα τουρκικά και ιταλικά, στα οποία προφανώς
υπήρξε αυτοδίδακτος. Το 1878 τον βρίσκουμε υπασπιστή του οπλαρχηγού Μανώλη
Κόκκινη, αργότερα δε δικηγόρο και δικαστικό.
Πολυταξιδεμένος με τα μέτρα
της εποχής του, κατόρθωσε να συγκεντρώσει περιουσία, που του επέτρεψε να
ιδιωτεύει και ν' ασχολείται με τις αγαπημένες του ιστορικές έρευνες, που
αποτελούν κι ένα πολύτιμο τμήμα της προσφοράς του. Ιδιαίτερα μελετά την προσφορά
της Ανατολικής Κρήτης στους απελευθερωτικούς αγώνες του νησιού, η οποία είχε
παραμεληθεί από τους άλλους ιστορικούς ερευνητές. Το 1909 κυκλοφόρησε τα
"Ποιήματα", συλλογή πατριωτικών κυρίως ποιημάτων. Το 1912 κυκλοφόρησε
το δεύτερο έργο του, το μικρό έπος της "Κριτσοτοπούλας". Το 1927
κυκλοφόρησαν τα "'Απαντα", ποιητική συλλογή διανθισμένη με ιστορικά
σημειώματα και συμπληρωμένη με δυο έμμετρα θεατρικά έργα. Τόσο στα ποιήματα,
όσο και στα θεατρικά έργα και ιδιαίτερα στις κατατοπιστικές σημειώσεις που
παραθέτει ο ίδιος, υπάρχουν πλήθος άγνωστες ιστορικές πληροφορίες.
Ο Μιχάλης Διαλλινάς υπήρξε
πνευματώδης ομιλητής μ' έντονη σατιρική διάθεση, την οποία επεσήμανε σε
χρονογράφημα του ο Κονδυλάκης. Οι σατιρικοί του στίχοι αποτελούν γνήσιο μνημείο
λαϊκής θυμοσοφίας και σ' αυτούς κυρίως οφείλει την εκτίμηση που του έτρεφαν οι
χωρικοί της περιφέρειάς του.
Με το θάνατο του, ένα
σημαντικό μέρος του έργου του έμεινε ανέκδοτο. Στα χρόνια της κατοχής, σ'
έρευνα που έγινε από τους Γερμανούς στο σπίτι της εγγονής του Μαρίας Εμ.
Πιτυκάκη, ένα μέρος των χειρογράφων του χάθηκε. Σώθηκαν όμως αρκετά, που με τη
φροντίδα της είδαν τελικά το φως της δημοσιότητας ('Απαντα Β' τόμος, 1970).
Λίγο αργότερα επανεκδόθηκε κι ο Α' τόμος...
Μιλώντας για τη λαϊκότητα των
έργων της Κρητικής λογοτεχνίας αναφερθήκαμε στους όρους που οδήγησαν στην
ανάπτυξη μιας πολιτισμικής ομοιογένειας μέσα στον Κρητικό λαό. Αργότερα αυτή η
πολιτιστική ομοιογένεια ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο, όμως με ένα ολότελα
αρνητικό τρόπο: με την τουρκική κατοχή. Η Κρήτη για λόγους ιστορικούς δεν
ανέπτυξε την ναυτική εκείνη δύναμη που είχαν αναπτύξει για παράδειγμα η Ύδρα,
οι Σπέτσες και τα Ψαρά. Οι αγωνιστές που ανέδειξε ήταν καπετάνιοι του βουνού κι
όχι της θάλασσας. Το γεωγραφικό αυτό κλείσιμο της Κρήτης συνετέλεσε στην
πολιτιστική της απομόνωση και στην αποφυγή ξένων επιδράσεων. Δεν υπήρξε εδώ
κανένας Ρήγας Φερραίος που να μεταφέρει τα ιδεώδη της Γαλλικής Επανάστασης. Η
Κρήτη τρεφόταν πολιτιστικά κι ιδεολογικά μόνον από το έδαφος της παράδοσής της.
Η άμβλυνση των οικονομικών ανισοτήτων μέσα στην κοινή φτώχεια κι η σκληρή
τουρκική καταπίεση, κάνανε την ομοιογένεια και τη σύμπνοια του Κρητικού λαού
ακόμη μεγαλύτερη. Τώρα δεν υπάρχουν προνομιούχες τάξεις που να συμμαχούν με τον
κατακτητή. Οι Καλλέργηδες ανήκουν σε περασμένες εποχές.
Με την απελευθέρωση όμως της κυρίως Ελλάδας τα
πράγματα αλλάζουν. Οι αστικές δυνάμεις αρχίζουν να αναπτύσσονται σιγά-σιγά, απλώνοντας
την πολιτιστική τους επιρροή και στην Κρήτη. Όμως και εδώ αρχίζει να
ξεπροβάλλει μια ντόπια αστική τάξη που μπαίνει πρωτοπορεία στους ξεσηκωμούς του
'66 και του '89. Η επαναστατική ορμή των Κρητών που αγωνίζονται αρχικά για την
ανεξαρτησία και κατόπιν για την ένωση, συμπαρασύρει την ανερχόμενη ελλαδική
αστική τάξη στους νικηφόρους αγώνες του '12 και '13. Και δεν είναι τυχαίο που ο
μεγάλος ηγέτης της αστικής επανάστασης, αυτός που κάνει την Ελλάδα των πέντε
θαλασσών και των δύο ηπείρων, είναι Κρητικός.
Ο Διαλλινομιχάλης είναι ο
βάρδος αυτής της επανάστασης, που ξεκινά ορμητικά μετά τις πρόσφατες πολιτικές
νίκες της (1909) για την απελευθέρωση των υπόλοιπων σκλαβωμένων περιοχών. Ο
διπλασιασμός της Ελλάδας αναδεικνύει αυτοδικαίως την αστική τάξη σ' «εθνική»
τάξη που απλώνει την επιρροή της σ' όλες τις λαϊκές μάζες.
Ο Διαλλινομιχάλης είναι
αστός: μορφωμένος και πολυταξιδεμένος (έστω και για τα μέτρα της εποχής του),
οικονομικά αυτοδημιούργητος, σε βαθμό μάλιστα που να του επιτρέπει να
ιδιωτεύει και να ασχολείται με τις αγαπημένες του ιστορικές έρευνες, όπως μας λέει
ο βιογράφος του, αποτελεί μια τραγική φυσιογνωμία. Λόγω της καταγωγής του είναι
συνδεδεμένος και νιώθει ταυτισμένος με το λαό. Δεν είναι τυχαίο τ' ότι δεν
κατάγεται από καμιά μεγαλούπολη, αλλά από το καινούριο χωριό, τη σημερινή
Νεάπολη, την πιο μικρή από τις πέντε κωμοπόλεις του νομού Λασιθίου. Κοινωνικά
όμως είναι αστός, πλούσιος δικηγόρος και μάλιστα αρκετά καλλιεργημένος. Οι
λόγιες επιδράσεις δεν κρύβονται εξάλλου στο έργο του. Με τα ποιήματά του υμνεί
τις νίκες της τάξης εκείνης, που είναι προορισμένη να διαλύσει τον ηρωικό και
ιδανικό του κόσμο. Συναισθηματικά είναι ταυτισμένος με τους Κριτσώτες και τις
Κριτσώτισσες, έτσι όπως τους περιγράφει στο Α' και Β' μέρος της
"Κριτσοτοπούλας".
Το μικρό αυτό έπος στο οποίο υμνεί τους
ηρωικούς αγώνες μιας αγροτικής κοινωνίας, αποτελεί θριαμβικό εμβατήριο για τους
αγώνες μιας νέας αστικής κοινωνίας, που είναι προορισμένη να την υποκαταστήσει,
μαζί με τα καινούρια ήθη κι έθιμα και τις καινούριες αξίες που μεταφέρει. Την
αντίφαση δεν τη νιώθει κι εκεί έγκειται η τραγικότητα της φυσιογνωμίας του.
Παραπαίει ανάμεσα σε δυο κόσμους, τους οποίους αδυνατεί να συμφιλιώσει. Από κει
προέρχονται περισσότερο οι αδυναμίες του έργου του κι όχι τόσο από δικές του
λογοτεχνικές ανεπάρκειες.
Η φυσική λειτουργία του έπους είναι να
μεταδίδεται από στόμα σε στόμα. Αυτό έγινε με τα ομηρικά έπη, αυτό έγινε με το
έπος του "Διγενή Ακρίτα". Αυτό έγινε και με το έπος της
"Κριτσοτοπούλας", παρά τις φτωχικές του λογοτεχνικές αρετές και δεν
έγινε με την "Οδύσσεια" του Καζαντζάκη, παρόλο που έχει μεταφραστεί
σε δύο τουλάχιστον απ' όσο ξέρω, ξένες γλώσσες.
Μια ολοφάνερη αρετή του έργου
είναι ο γρήγορος αφηγηματικός λόγος. Ο ποιητής ποτέ δεν επαναλαμβάνει, ποτέ δεν
λέει κάτι δυο φορές. Δεν μπορείς να πηδήξεις καμιά γραμμή διαβάζοντάς το, δεν
μπορείς να παραλείψεις κανένα στίχο απαγγέλλοντάς το, γιατί αμέσως
διαταράσσεται η κανονική ροή. Το αμείωτο ενδιαφέρον που παρουσιάζει κάθε νέος
στίχος, καθώς είναι μεστός από περιεχόμενο, τον κάνει ν' αποτυπώνεται πιο
έντονα στο μυαλό, κάνει πιο εύκολη την απομνημόνευσή του.
Εκτός από τα δύο αυτά έπη ο
Διαλλινάς έγραψε και δύο ιστορικά δράματα, την "Σμαράγδα" (που όπως
μου είπε η μητέρα μου είχε κάποτε ανεβαστεί από τοπικό ερασιτεχνικό θίασο) και
την "Ελένη". Θα ήταν ενδιαφέρουσα μια μελέτη τους για να φανεί με
ποιο τρόπο εκφράζεται η νέα αίσθηση ιστορικότητας στο έπος και στο δράμα. (Με
τον Διαλλινομιχάλη καταπιάστηκα πάλι 20 χρόνια μετά, με ανακοίνωσή μου σε
συνέδριο. "Ο λαϊκός Κρητικός δραματουργός Μιχάλης Διαλλινάς: Το λαϊκό
θέατρο στην υπηρεσία της απελευθέρωσης των αλύτρωτων περιοχών, Α' Διεθνής
Συνάντηση Λαϊκού Θεάτρου, Περιφέρεια Ιονίων Νήσων, Πρακτικά του Συνεδρίου που
έγινε στη Ζάκυνθο 27-28-29 Σεπτεμβρίου 2002, Ζάκυνθος 2003, σελ. 119-124.
Βρίσκεται επίσης στο ηλεκτρονικό περιοδικό «Κρητικοί».).
Επίσης έγραψε και πολλά
ποιήματα, κυρίως πατριωτικού περιεχομένου. Τα πολεμικά (πρωτοχρονιάτικα)
κάλαντα 1912-13 είχαν υποκαταστήσει κάποτε για αρκετό καιρό τα κανονικά.
Τον Διαλλινά δεν πρέπει να
τον κρίνουμε με τα μέτρα της λόγιας κριτικής. Πρέπει να τον κρίνουμε βάσει της
απήχησης που είχε και της παιδευτικής επίδρασης που άσκησε στον κόσμο. Και μόνο
όταν αναλογισθούμε ότι οι βάρδοι της νεότερης Ελλάδας, Σολωμός και Παλαμάς,
μένουν άγνωστοι στον απλό χωριάτικο επαρχιώτικο κόσμο, τότε μόνο μπορούμε να
τοποθετήσουμε τον ποιητή στη σωστή του διάσταση, και να εκτιμήσουμε την
προσφορά και την απήχηση που είχε. Μέτρο της απήχησης αυτής θεωρώ και το δίστιχο
που διέσωσε η μνήμη του πατέρα μου, το οποίο απηύθυνε ο Διαλλινάς στους
επίστρατους στον άγιο Νικόλαο, λίγο πριν από τη μικρασιατική καταστροφή.
Εσύ λαέ που ψήφιζες και Γούναρη και Ράλλη,
γλάκα εδά να πολεμάς τον Μουσταφά Κεμάλη.
Για τους νεότερους Κρήτες
λογοτέχνες δεν θα μιλήσουμε, αφενός γιατί έχουν μιλήσει γι' αυτούς πιο
διεξοδικά και πιο εμπεριστατωμένα άλλοι περισσότερο αρμόδιοι, και αφετέρου
γιατί, όπως είπαμε, το έργο τους είναι περισσότερο ελληνικό παρά Κρητικό…
Μπάμπης Δερμιτζάκης: Η
Λαϊκότητα Της Κρητικής Λογοτεχνίας
Η
ΚΡΙΤΣΟΤΟΠΟΥΛΑ
(Το κείμενο
αποτέλεσε τη βάση εισήγησής μου σε συνέδριο στην Σλοβενία. Captain Cazanis and
Critsotopoula, the last Cretan epics, Romanticna Pesnitev, Proceedings of the
conference «The romantic epic poem», Ljubljana, 4-6 December 2000. Univerza v Ljubljani, Ljubljana, 2002, pp. 601-608)
ΠΗΓΗ
Αναδημοσίευση αποσπασμάτων από
άρθρα του Μπάμπη Δερμιτζάκη .
Μπάμπη Δερμιτζάκης, Η
λαϊκότητα της Κρητικής Λογοτεχνίας, εκδ. Δωρικός, 1990
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Μην πυροβολείτε ασκόπως