Σουλτανίνα. Ο κύκλος των χαμένων επιδοτήσεων.

Το σταφιδικό ζήτημα.

 Γιώργος Ανδρεαδάκης

Η ποικιλία σουλτανίνα είναι ασιατικής προέλευσης και τοποθετείται στην περιοχή Σουλτανιέ του βορείου Ιράν από όπου εισήχθη και καλλιεργήθηκε τον 12ο αιώνα στην κοιλάδα του Έρμου ποταμού (Μαγνησία). Από κεί διαδόθηκε στην περιοχή Σμύρνης και στη λοιπή ακτή της Ιωνίας.

Η σουλτανίνα εισήχθη από τη Σμύρνη στην περιοχή Ναυπλίου το 1838 και από κει η καλλιέργειά της διαδόθηκε στην περιφέρεια Αργολίδας.

Στην Κρήτη η αμπελουργία πολλές φορές άνθισε και πολλές φορές έφθασε στα όρια της εξαφάνισης.

Το 1885-1890 υπάρχουν πλεονάσματα αμπελουργικών προϊόντων διεθνώς και οι αμπελουργοί της Κρήτης αντιμετωπίζουν μεγάλο πρόβλημα διάθεσης των προϊόντων τους. Tο 1893 στην εφημερίδα “Ηράκλειο” σελίδα 51 αναφέρεται: “.... ουδείς πλέον μένει εν αμφιβολία ότι οι Κρητικοί οίνοι διέρχονται κατά τα τελευταία ταύτα έτη μία εκ των σπουδαιοτέρων εκείνων κρίσεων, καθ’ ας ο οινοπαραγωγός εμβάλλεται εις αμηχανίαν ταύτην ώστε να διερωτάται αν πρέπει να εξακολουθήσει την παρασκευήν του οίνου ή να εγκαταλείψη αυτήν”.

Το 1901 με παρέμβαση της Κρητικής Πολιτείας (Βενιζέλος - Φούμης υπουργός Γεωργίας) φέρνουν τη σουλτανίνα για να δώσουν διέξοδο στην αμπελουργία της Κρήτης.

Το 1915 αρχίζει να εξαπλώνεται. Το 1922-1923 με τον ερχομό των προσφύγων έχουμε ανάπτυξη στην καλλιέργεια της σουλτανίνας. Οι πρόσφυγες τη διαδίδουν ενώ το εμπόριο σταφίδας - σταφυλιού αναλαμβάνουν πρόσφυγες που είχαν στη Σμύρνη μεγάλους εξαγωγικούς οίκους όπως ο Κωνσταντινίδης (είχε φυτέψει και ο ίδιος αμπέλια) ο Φλώρος και αργότερα μπαίνουν και οι ντόπιοι (Βασιλάκης, Ακράτος κ.λ.π.). Η παραγωγή της σουλτανίνας στην Ελλάδα το 1925 ήταν 8.000 τόνοι, από το 1938 μέχρι το 1960 ήταν 30.000 τόνοι, λίγο πριν το δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο η Κρήτη αρχίζει να αναλαμβάνει και γίνεται μία από τις σημαντικότερες αμπελουργικές περιοχές στην Ελλάδα.

Στην περιοχή του Ηρακλείου την περίοδο 1913-1941 έχει αναπτυχθεί παραγωγή σταφίδας, ενώ στους άλλου νομούς και κυρίως στα Χανιά παράγεται κρασί καλής ποιότητας και σε μικρότερη έκταση καλλιεργείται το επιτραπέζιο σταφύλι.

Οι καλλιεργούμενες εκτάσεις σουλτανίνας εμφανίζουν μία αύξηση την πενταετία 1963-1967 ενώ από τότε και μέχρι το 1980 εμφανίζουν μία αργή αλλά σταθερή μείωση 1.850 στρέμ. στην Κρήτη και 1.100 στο νομό Ηρακλείου κατά έτος.

Το 1969 με το Ν.Δ 343889/11524 απαγορεύτηκε η φύτευση νέων σταφιδαμπέλων και θεσπίστηκαν οικονομικά κίνητρα για την εκρίζωση μέρους από αυτών και - κατά δεύτερο λόγο - για την εγκατάλειψη από τους αγρότες ορισμένων άγονων αμπελιών. Η φύτευση νέων αμπελιών σύμφωνα με το παραπάνω Ν.Δ. επιτρέπεται μόνον όταν εκριζωθεί ανάλογη έκταση σταφιδαμπέλου και κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις.

Από το 1963 μέχρι το 1980 οι καλλιεργούμενες εκτάσεις σουλτανίνας στην Κρήτη είναι στις 330 χιλ. στρέμματα. Ο μέσος όρος της παραγόμενης σταφίδας είναι από το 1963 μέχρι το 1982 71.000 τόνοι στην Κρήτη και 62.000 τόνοι στο Ν. Ηρακλείου.

Το 1985 έχομε περίπου 290.000 στρέμματα σουλτανίνας στην Κρήτη και παραγωγή 79.000 τόνους σταφίδας επιτραπέζια σταφύλια 35.000 στρέμ. και παραγωγή 50.900 τόνοι και οινοποιήσιμα σταφύλια 125.000 στρέμ. και παραγωγή 80.500 τόνοι. Το 1983 έχομε τη μεγαλύτερη παραγωγή σουλτανίνας σταφίδας γύρω στους 102.000 τόνους.

Το 2005 η αμπελουργία της Κρήτης ήταν γύρω στα 220.000 στρέμ. Aπ’ αυτά 120.000- 130.000 στρέμ. σταφίδα, 60-70.000 στρέμ. οινοποιήσιμα και 20.000- 30.000 στρέμ. επιτραπέζια.

(Μετά το 2010 η παραγωγή σταφίδας στην Κρήτη έχει ουσιαστικά καταρρεύσει ).

Στις 11-6-1905 με το υπ’ αριθμό 114/20-5-1905 διάταγμα της Κρητικής Πολιτείας λειτούργησε το Σωματείο Πωλήσεων του Οίνου Αρχανών το οποίο αποτέλεσε πρόπλασμα του σημερινού Συνεταιρισμού Αρχανών.

Η συστηματική ανάπτυξη των συνεταιρισμών αρχίζει μετά το 1914 όπου ψηφίζεται ο πρώτος νόμος για τους αγροτικούς συνεταιρισμούς. (602/31-12-1914) που αφορούσε τόσο τους αγροτικούς όσο και τους αστικούς συνεταιρισμούς.

Το 1927 ιδρύθηκε η Ένωση Ηρακλείου, το 1933 η Ένωση Πεζών, το 1938 η Ένωση Μεσαράς, το 1968 ιδρύθηκε η Ένωση Μονοφατσίου. Το 1935 ιδρύθηκε η Σουλτένωση. Το 1940 η ΚΣΟΣ. Το 1949 η Ελαιουργική. Το 1935 ιδρύθηκε η ΠΑΣΕΓΕΣ. Το 1984 ιδρύθηκαν τα ΣΥΦΥΝΗ. Το 1929 ιδρύθηκε η ΑΤΕ μετά τις αγωνιστικές προσπάθειες Παπαναστασίου και Ιασεμίδη με βάση το νόμο 4.332/27-6-1929 σαν κεντρικός αυτόνομος τραπεζικός οργανισμός κοινωφελούς χαρακτήρα.

Το 1934 έχουμε μεγάλες κινητοποιήσεις αμπελοκαλλιεργητών και το 1935 μεγάλες κινητοποιήσεις σταφιδεργατών (μαζί τους ήταν και οι λιμενεργάτες) που είχαμε και έξι θύματα.

Μεταπολεμικά για γενικότερους πολιτικοκοινωνικούς λόγους ο ρόλος του κράτους γίνεται πιο ενεργός. Το 1955 κατακτιέται να ορίζεται με νόμο τιμή ασφαλείας για την σταφίδα.

Το 1962 συνδέεται η Ελλάδα οικονομικά με την ΕΟΚ. Τον ίδιο χρόνο γίνεται το ιστορικό συλλαλητήριο στο Ηράκλειο.

Τον Απρίλιο του 1977 διαπιστώθηκε για πρώτη φορά στην Κρήτη η φυλλοξήρα στο χωριό Χουστουλιανά Μεσαράς. Θα μείνει ιστορική χρονιά στη μακρόχρονη πορεία της αμπελοκαλλιέργειας. Για την προστασία των Kοινοτικών σταφίδων απ’ αυτές των τρίτων χωρών με την συνθήκη προσχώρησης της Ελλάδας στην κοινότητα συμφωνήθηκε οι σταφίδες και τα ξερά σύκα να υπάρχουν στον κανονισμό ΕΟΚ 516/’77 του Συμβουλίου “Περί κοινής οργάνωσης αγοράς στον τομέα των μεταποιημένων οπωροκηπευτικών”. Ο 516/’77 νομίζω προδιέγραψε την πορεία της σταφιδοκαλλιέργειας.

Την 1η Ιανουαρίου 1981 η Ελλάδα γίνεται το δέκατο μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με βάση τον κανονισμό ΕΟΚ 426/1986 είχαμε εγγυημένη ελάχιστη τιμή στον παραγωγό ενίσχυση της μεταποίησης με επιδότηση, κοινοτική παρέμβαση, ενίσχυση της αποθεματοποίησης, μηνιαίες προσαυξήσεις, για μία μέγιστη εγγυημένη παραγωγή, ύψους 93.000 τόνους κ.λ.π.

Το 1988 ψηφίζεται ο κανονισμός της ΕΟΚ 1442/’88 για το πρόγραμμα οριστικής εγκατάλειψης αμπελώνων. 100.000 στρέμματα εγκαταλείφθηκαν στο Ηράκλειο από τα οποία 73.000 ήταν σουλτανίνα. Από το 1990- ‘91 και από 1993-’94 περάσαμε από ένα μεταβατικό στάδιο. Το κύριο χαρακτηριστικό της περιόδου ήταν ότι συνυπήρχαν και τα δύο συστήματα. Αυτό που ίσχυε μέχρι το 1989/’90 και αυτό που θα ισχύσει από το 1994/’95 και μέχρι σήμερα.

Τα κύρια σημεία του μεταβατικού καθεστώτος ήταν:

1) Η ελάχιστη τιμή παραγωγού που θα μειώνεται μέχρι μηδενισμού της στο τέλος της μεταβατικής περιόδου.

2) Η επιδότηση μεταποίησης που ομοίως θα μειώνεται μέχρι μηδενισμός της.

3) Η στρεμματική ενίσχυση που θα δίνεται συνέχεια.

4) Το παραγωγικό παρακράτημα 4%.

5) Η αποθεματοποίηση (παρέμβαση) για τους δύο τελευταίους μήνες θεωρητικά και για τους 93.000 τόνους κ.λ.π

Το 1991, αρχή του μεταβατικού σταδίου, δημιουργήθηκε μία πρωτοφανής κοινωνική αναστάτωση στο κέντρο παραγωγής με αποκορύφωση τα αιματηρά γεγονότα στις 30 Σεπτεμβρίου 1991 (Νομαρχία).

Από το 1994/’95 ισχύει το νέο καθεστώς για την σταφίδα. Οι βασικές αρχές είναι:

1) Προβλέπει μέγιστη έκταση παραγωγής που είναι ο μέσος όρος των ετών 1987, 1988, 1989.

2) Καταργεί την εγγυημένη τιμή παραγωγών.

3) Προβλέπει στρεμματική ενίσχυση με συντελεστές παραγωγικότητας και πάνω από ορισμένο όριο .

4) Καταργεί την επιδότηση μεταποίησης.

5) Καταργεί ουσιαστικά την προστασία του προϊόντος αφού θα γίνεται παρέμβαση μόνο για 15.800 τόνους σουλτανίνα.

6) Προβλέπει παραγωγικό παρακράτημα 2%.

7) Δεν προβλέπεται τρόπος προστασίας του προϊόντος από εισαγωγές τρίτων χωρών.

8) Καθορίζεται τιμή αποθεματοποίησης (παρέμβαση μειωμένη κατά 20% σε σχέση με την ελάχιστη τιμή παραγωγού). Αυτό το καθεστώς έβαλε και τα υποχρεωτικά συμβόλαια μεταξύ παραγωγού σταφίδας και μεταποιητή. Αυτό το καθεστώς μπορούμε να υποθέσουμε ήταν προπομπός της νέας ΚΑΠ (31-6-2003) μιας και επιλέχτηκε η σταφίδα πιλοτικά για να εφαρμοστεί.

Τα τελευταία χρόνια η παραγωγή σταφίδας έχει πέσει κατακόρυφα, η ελληνική σταφίδα έχει εκτοπισθεί από τις ευρωπαϊκές αγορές από την σταφίδα Καλιφόρνιας, την σταφίδα Τουρκίας - Ιράν, Αφγανιστάν κ.λ.π. Απ’ αυτές τις χώρες η Ευρωπαϊκή Ένωση εισάγει πάνω από 200.000 τόνους…

...Η σουλτανίνα - σταφίδα ήταν μία ποικιλία που είχε γίνει συνώνυμη με τη γεωργία του Ν. Ηρακλείου και γενικότερα της Κρήτης. Ισχυρότατη βέβαια παραμένει η εξάρτηση της οικονομίας της ενδοχώρας του Ν. Ηρακλείου από την σταφίδα όπου οι δυνατότητες εναλλακτικής απασχόλησης είναι περιορισμένες. Στις περιοχές αυτές η μείωση του οικογενειακού εισοδήματος είναι δραματική και οι παραγωγοί ζουν στα όρια της φτώχειας.

Σήμερα η σταφίδα θεωρείται “γερασμένο” προϊόν στο περιθώριο του διεθνούς εμπορίου, γιατί δεν έγιναν οι αλλαγές που χρειάζονταν τόσο στην παραγωγή αλλά και στην επεξεργασία και στη διάθεση για να καλύψει τις απαιτήσεις της αγοράς.

Οι κανονισμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης συνέβαλαν στο “θάψιμο” της σταφίδας.

Η Πολιτεία χωρίς στρατηγική, χωρίς εθνικό προγραμματισμό για την αμπελουργία όπως έχουν κάνει οι Γάλλοι, οι Ιταλοί, οι Αμερικάνοι, οι Αυστραλοί κ.λ.π. πάνω σ’ ένα αναπτυξιακό πρόγραμμα αξιοποιώντας τα συγκριτικά πλεονεκτήματα. Η Νομαρχιακή και Tοπική Aυτοδιοίκηση χωρίς στρατηγική ανάπτυξη της υπαίθρου. Οι μεταποιητές - εξαγωγείς χωρίς όραμα για τη διατήρηση και διεύρυνση των αγορών διάθεσης του προϊόντος. Η γεωργική έρευνα χωρίς κατευθύνσεις, στόχους και προτεραιότητες. Το συνεταιριστικό κίνημα να μην μπορεί να κατανοήσει τις μεγάλες αλλαγές που έγιναν και λόγω των σημαντικών λαθών το έχουν οδηγήσει σε πολύπλευρη κρίση. Η ανασυγκρότηση είναι αναγκαία για να επιτελέσει το ρόλο της ως ασπίδα των παραγωγών και φορείς εκδήλωσης συλλογικής διαπραγματευτικής δύναμης. Η αυξημένη αναγκαιότητα προκύπτει από τη διάρθρωση τόσο του γεωργικού τομέα όσο και του αγροτικού χώρου.

Ο Συνδικαλισμός λειτούργησε ως ομάδα διαμαρτυρίας και τέλος οι παραγωγοί παθητικοί αναπολούν τις καλές δεκαετίες του ‘70-’80.

Μπροστά μας είναι οι ευθύνες, οι προκλήσεις και οι κίνδυνοι. Απ’ όλους μας εξαρτάται αν θα σταθούμε στο ιστορικό ύψος των καιρών.

Η στήριξη της οικονομίας της Κρήτης μόνο στον τουρισμό εγκυμονεί κινδύνους για την εθνική οικονομία, για τη συγκράτηση του πληθυσμού στην ύπαιθρο και για την ισορροπία των οικοσυστημάτων.

Η Πολιτεία η Νομαρχιακή και Tοπική Aυτοδιοίκηση, το συνεταιριστικό και συνδικαλιστικό κίνημα, τα ερευνητικά ιδρύματα, οι μεταποιητές, πρέπει να ασχοληθούν σοβαρά με την αμπελουργία και γενικότερα με το γεωργικό τομέα, μαζί με την παράμετρο του εισοδήματος (διασφάλιση και διατήρηση του αγροτικού εισοδήματος και επαγγέλματος), την παράμετρο της οικολογικής ισορροπίας (βιοποικιλότητα, αποθήκευση νερού, προστασία του περιβάλλοντος από πυρκαγιές διαφύλαξη, της ανθρώπινης υγείας κ.λ.π.) ως ένα ευρύτερο σχέδιο στρατηγικής και ανάπτυξης στην Κρήτη.

Βιβλιογραφία

1) “ΣΟΥΛΤΑΝΙΝΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ - ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ - ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗ” Μάρκου Βασ. Βλάχου, καθηγητή Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης - Ιωάννη Κων. Φυσαράκη, βοηθού Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης 1982.

2) “Το Σταφιδικό ζήτημα και οι κοινωνικοί αγώνες ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 1893-1905” ΚΑΙΤΗ ΑΡΩΝΗ ΤΣΙΧΛΗ, Εκδόσεις Παπαζήσης.

3) “Κείμενα και σημειώσεις για την Αμπελουργία” Βαγγέλη Βαρδάκη.

4) “Αγροτικό Συνεταιριστικό κίνημα στην Ελλάδα” Π.Σ. Αβδελίδη, εκδόσεις Παπαζήσης.

5) “Στρατηγική για την αγροτική ανάπτυξη της Ελλάδας” επιμέλεια Ναπ. Μαραβέγιας, εκδόσεις Παπαζήσης.

6) “Η ελληνική γεωργία προς το 2010”. Επιμέλεια Ναπ. Μαραβέγιας, εκδόσεις Παπαζήσης.

7) Περιοδικό “Γεωργική τεχνολογία”, τεύχος 10 1991.

8) “Αμπελουργία, μία πορεία βασανιστική” εφημερίδα “ΠΑΤΡΙΣ” 1-12-’92 και 2-12-’92 του Γιώργου Ανδρεαδάκη.

9) “Η αμπελουργία για να ζήσει πρέπει να προχωρήσει” του Γιώργου Ανδρεαδάκη, εφημερίδα “ΠΑΤΡΙΣ” 6-7-1999.

10) “Η αμπελουργία στην Κρήτη προβλήματα και προοπτικές”. Επιστημονικός συντονιστής Καλλιόπη Α. Ρουμπελάκη - Αγγελάκη, Νοέμβριος 1998.

* O Γιώργος Aνδρεαδάκης είναι τεχν. γεωπόνος EAΣH

Αναδημοσίευση από την εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ

Ημερομηνία δημοσίευσης: 25/7/2005

http://www.patris.gr/articles/65521?PHPSESSID=#.VhLJb24oER8