ΤΑ ΚΡΗΤΙΚΑ ΥΦΑΝΤΑ

ΤΑ ΚΥΡΙΟΤΕΡΑ ΚΡΗΤΙΚΑ  ΥΦΑΝΤΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΣΤΟΛΙΣΜΟ ΤΟΥ ΣΠΙΤΙΟΥ
Γνωρίσετε την ονομασία τους Διατηρήσετε την παράδοση.

Αθομαντήλα.

Χοντρό, συνήθως τετράγωνο υφαντό, με το οποίο σκέπαζαν μέσα στο κοφίνι τα ρούχα της μπουγάδας. Οι αθομαντήλες σπάνια είχαν διακόσμηση. Όταν ήταν διακοσμημένες είχαν σχεδια απλα γεωμετρικα ή φυτικό, τοποθετημένα στις δύο πλευρές, κάτω και πάνω.

Αλατσοσακούλα

Σακούλι που φύλαγαν το αλάτι που χρησιμοποιούσαν στο μαγείρεμα.

Ανάπλες

Πολύ ελαφριά σκεπάσματα. Χρησιμοποιούνται από τους χωρικούς τους καλοκαιρινούς μήνες στην ύπαιθρο. Επίσης ήταν χρήσιμες για την συγκομιδή του ελαιοκάρπου Η διακόσμηση τους είναι εναλλασσόμενες ραβδώσεις με ποικιλία χρωμάτων.

Αρδαχτερή η αρδαχτοθήκη

Μικρό στενόμακρο υφαντός απαραίτητο σε κάθε  σπιτικό. Εκεί κρεμούσαν τα αδράχτια για να είναι ίσια. Η διακόσμηση της είναι συνήθως γεωμετρική και τα χρώματα ποικίλουν ανάλογα με τις περιοχές.

Αρτόπανο

Υφαντό αρκετά μεγάλο παραλληλόγραμμο. Τα διακοσμητικά σχέδια του τοποθετημένα σε ζώνες στις δυο στενότερες πλευρές, παριστάνουν συνήθως εκκλησίες, σταυρούς, γενικά θρησκευτικά σύμβολα.

Βαγιόλι.

Πετσέτα μακρόστενη υφασμένη με άψητο μετάξι. Την έστρωναν στην μέση του τραπεζιού για στόλισμα του.. επίσης) την κρεμούσαν δεμένη κόμπο για να κοσμήσουν τους τοίχους τις γιορτινές μέρες.

Βελέτζα

Χοντρή πατανία. Βάφεται κόκκινη και τα διακοσμητικά θέματα της είναι ποικίλα.

Βούργια ή βουαγιαλακι ή βουργιαλι ή βουργίδι.

Χαρακτηριστικό σακούλι της Κρήτης για πολλές και διάφορες χρήσεις. Κρεμιέται στους ώμους από τα βαστάγια σαν σακίδιο. Στις βούργιες κυριαρχεί η γεωμετρική διακόσμηση. Αυτή είναι τοποθετημένη σε ζώνες και καλύπτει την μια πλευρά της βούργιας, αυτή που φαίνεται όταν είναι κρεμασμένη στους ώμους. Η άλλη πλευρά είναι διακοσμημένη με ρίγες.

Στις βούργιες επικρατεί το κόκκινο χρώμα Στα ξόμπλια; ή πλουμίδια παρατηρούμε ποικιλία χρωμάτων. Στις ραφές> ράβονται με μια ειδική Βελονιά τον τροχό. Σε αρκετές βούριες, συχνά ήταν περασμένο στα κορδόνια, στο μέρος που έδεναν) ένα μικρό πολύχρωμο κορδονάκι με μικρές φούντες. Το έδεναν εκεί για να προστατεύει από το «κακό μάτι».

Γαμπάς η κρητική κάπα

Η κάπα του βοσκού στην Κρήτη είναι μάλλινη καφέ, μαύρη η λευκή «γαλανή» και το ύφασμα της πριν ραφεί, «πατιεται» στη νεροτριβή προκειμένου να σφίξει και να αδιαβροχοποιηθεί..

Στον Ψηλορείτη η κάπα του βοσκού είναι συνήθως καφέ και αποκαλείται «γαμπάς», στην δυτική Κρήτη αποκαλείται «ράσο» και συνήθως είναι λευκού χρώματος.

Δισάκι.

Είδος σακουλιού διαφορετικό από την βούρια. Είναι απλό σακούλι με κορδόνια, που δένονται όπως της βούργιας Η διακόσμηση καλύπτει και τις δύο πλευρές. Είναι συνήθως γεωμετρική, τοποθετημένη σε ζώνες.

Ζώνη

Συμπλήρωμα κρητικής φορεσιάς. Ήταν μήκος πάνω από 3,5 μέτρα και στην απόχρωση του κόκκινου ή του μπλε. Ήταν μαύρο στημόνι με κόκκινο ή μπλε υφάδι. Στις άκριες είχε κρόσσια. Γινόταν με μια ειδική ύφανση που απαιτούσε ειδικό μύτωμα

Καναπεδόγυρος.

Στενόμακρο υφαντό που κυκλώνει το κάτω μέρος του καναπέ, έτσι ώστε να κρύβει τα πόδια. Οι καναπεδόγυροι είναι συνήθως άσπροι και σπανιότερα κίτρινοι.

Κανατοσκέπασμα.

Υφαντό που σκέπαζαν την κανάτα ή τη στάμνα.

Καρπέτες.

Πολύ χοντρές πατανίες. Συνήθως κόκκινες με χοντρά εντυπωσιακό σχέδια. Θα μπορούσαμε να τις πούμε πατανίες δεύτερης κατηγορίας.

Κασελοσκέπασμα.

Ανάλογα με το μέγεθος της κασέλας, ύφαιναν και το κασελοσκέπασμα σε διάφορα χρώματα. Τα διακοσμητικά θέματα είναι γεωμετρικά , φυτικό, ζωικό και αρκετό συχνά παρατηρούμε ανθρώπινες παραστάσεις κυρίως σε στάση χορού.

Κιλίμι

Βαρύ κλινοσκέπασμα γεμάτο φανταστικές διακοσμήσεις. Κύριο γνώρισμα της διακόσμησης τους είναι το γεωμετρικό σχέδιο με ωραιότατους συνδυασμούς χρωμάτων. Ο κάμπος είναι γεμάτος ,και τα γεωμετρικά σχέδια είναι τοποθετημένα σε ζώνες. Κάθε ζώνη έχει υνήθως διαφορετικό θέμα και καλύπτει όλο το πλάτος του υφαντού.

Κιλύφι.

Οι μαξιλαροθήκες του κρεβατιού) υφασμένες συνήθως όπως τα σεντόνια που στρώνονται μαζί.

Κουρτίνες.

Σπάνιζαν τα παλιότερα χρόνια στα κρητικά σπίτια. Όταν άρχισαν να τις βάζουν, τα χρώματα τους ήταν ανοικτά και τα διακοσμητικά σχέδια τους δεν παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία.

Κουρτινάκια.

Τα έβαζαν μπροστά στο εικονοστάσι με τα εικονίσματα. Η διακόσμηση τους ήταν συνήθως φυτική και στο κέντρο τοποθετούσαν ένα σταυρό.

Κρεβατόγυρος.

Μακρόστενο υφαντό Ζώνει το κάτω μέρος του κρεβατιού, έτσι που να κρύβει τα τρίποδα που υποβαστάζουν τις τάβλες του. Απαντούν ωραιότατοι κρεβατόγυροι σε διάφορους χρωματισμούς. Τα διακοσμητικό θέματα τους είναι φυτικό και ζωικό, σπανιότερα γεωμετρικά.

Μακάθια.

Καλύμματα που σκέπαζαν την πλάτη και το κάθισμα του καναπέ. Κάθε καναπές είχε δύο μακάθια, το πανωμάκατο και το κατωμάκατο. Ήταν άσπρα και κίτρινα και όταν είχαν διακόσμηση ήταν όμοια με αυτή που είχε ο καναπεδόγυρος.

Μακατιλίκι.

Το σκούρο καλυμμα του καναπέ, όπου τοποθετούσαν τα μακάθια.

Μπαγκάλι

Μονόφυλλο συνήθως το χρησιμοποιούσαν σαν μακατιλίκι, για να σκεπάσουν τον καναπέ και επίσης για να τυλίξουν τα βρέφη Τα μπαγκάλια είναι ολόγιομα με γεωμετρική διακόσμηση.

Ντρουβάς

Μεγάλο βαθύ σακούλι. Χρησιμοποιείται για μεταφορές και κρεμιέται στο σαμάρι των ζώων. Συνήθως είναι διακοσμημένο με γεωμετρικό σχήματα, τοποθετημένα σε ζώνες. Υπάρχουν μονόχρωμοι και πολύχρωμοι ντρουβάδες.

Μπάντα.

Είναι από τα κυριότερα στολίδια του σπιτικού. Κρεμιέται στον τοίχο και προσφέρει στο μάτι μια χαρούμενη εικόνα. Τα διακοσμητικό σχέδια της παντός είναι πολλά. Εκτός από φυτικό και ζωικό θέματα, διακρίνονται ευχές, ρητό και ιστορικό πρόσωπα.

Παραδοσάκουλα

Πολύ μικρό σακουλάκι, πολύχρωμο ή μονόχρωμο. Με τη βοήθεια κορδονιών σουρώνει και κλείνει. Χρησιμοποιείται σαν πορτοφόλι.

Πατανία.

Από τα πιο χαρακτηριστικό χειροτεχνήματα της κρητικής υφαντικής τέχνης. Συνήθως η πατανία είναι τρίφυλλη και χρησιμεύει εκτός από κλινοσκέπασμα και για το στόλισμα του σπιτιού. Όσες πατανίες δεν μεταχειριζόταν η κοπέλα, όταν άνοιγε το σπιτικό της, τις περνούσε διπλωμένες σ΄ένα ξύλο στρογγυλό και μακρύ, τοποθετημένο ψηλό στον τοίχο. Σε ορισμένες περιοχές αυτό το ξύλο λεγόταν δέμπλα και σε άλλες κοντόιδα. Υπάρχουν πατανίες, στις οποίες κάθε φύλλο έχει και άλλο θέμα.

Συνήθως στο μεσαίο φύλλο της κάτω πλευράς είναι το κυρίως θέμα ή το κύριο πρόσωπο. Ανάλογα με την πολύπλοκη τεχνική της ύφανσης οι πατανίες παίρνουν διάφορα ονόματα, όπως πατητή, σταυρωτή, δεξτράτη,  ή Κουσκουσελίδικη, ξομπλιαστή, σύσκουλη, σκουλάτη, πλουμάτη περαματιστή, ρασοδεξτρατη, κιλιμάτη, πιτάτη μπελεντένια.

Όταν στις πατανίες, στη μέση ή σε μια πλευρά είναι ένα στεφάνι με φυτική διακόσμηση, αυτό δηλώνει την πατανία του γόμου.

Παλέτσα

Πατανία και αυτή υφασμένη συνήθως από καθαρό λινάρι. Μπορούσε όμως να είναι και από μαλλί, αλλά δεύτερης ποιότητας. Την παλέτσα την έπαιρναν μαζί τους στους αγρούς, για να καθίσουν επάνω. Τις χρησιμοποιούσαν ακόμη και για αγροτικές δουλειές.

Πετσέτα ή πέτσα.

Από τα σημαντικότερα υφαντά της προίκας. Λέγεται μακρόπετσα όταν είναι πιο μακριά από τις συνηθισμένες, τραπεζόπετσα όταν την  στρώνουν στο τραπέζι και ταβλόπετσα όταν χρησιμεύει για να στρώνουν την τάβλα Η πετσέτα ήταν απαραίτητη στα σημαντικό γεγονότα του κύκλου της ζωής. Στο αρραβώνα, στο γάμο, στο χορό, στα βαπτίσια.

Έτσι εξηγείται και ο μεγάλος αριθμός που ύφαινε κάθε κοπέλα για την προίκα της. Οι πετσέτες της καθημερινής χρήσης ήταν απλές και λιγότερο διακοσμημένες, ενώ εκείνες που χάριζαν στα πιο σημαντικό γεγονότα της ζωής, ήταν πολύ προσεγμένες στην ύφανση και στα διακοσμητικό σχέδια. Πολλές φορές τα θέματα τους ήταν σχετικά με την χρήση τους

Ποδιά

Η γνωστή ποδιά που φορούν οι γυναίκες για να κάνουν τις δουλειές του σπιτιού και πολλές φορές χρήσιμη και για αγροτικές δουλειές Διακοσμούνται με διάφορα σχέδια ζωικό ή φυτικό. Υπάρχουν και ανδρικές ποδιές μακριές και καλυμμένο και το στήθος που τις φορούσαν κυρίως κτίστες για να προστατεύουν τα υπόλοιπα ρούχα τους από τις φθορές που έπιαναν τις πέτρες και τα πελέκια για το κτίσιμο. Ήταν μονόχρωμες, κυρίως μπλε χρώμα ή με ρίγες με έντονες γραμμές στο κάτω μέρος. Το ύφασμα στις αντρικές ποδιές ήταν χοντρότερο και μεγαλύτερης αντοχής.

Προσώμι.

Στενόμακρο υφαντό, που οι γυναίκες έριχναν στον τόμο τους για ν΄ ακουμπήσουν τη στάμνα. Η διακόσμηση του είναι συνήθως γεωμετρική. Υπάρχουν και προσωμια σε σχήμα μικρού μαξιλαριού.

Προσώπατα.

Οι μαξιλαροθήκες του κρεβατιού.

Ριχτάρια

Οι τετράγωνες μαξιλαροθήκες για το στολισμό του κρεβατιού ή του καναπέ

Ροκαδέτι

Το ροκόδεμα. Στενόμακρο μικρό υφαντό. Έδεναν το μαλλί πάνω στη ρόκα.

Σακούλι.

Λέγεται η βούργια στην ανατολική και δυτική Κρήτη. Το σχήμα τα κορδόνια, ο τρόπος δεσίματος , είναι όπως της βούργιας. Είναι σχεδόν πάντοτε διακοσμημένο με ρίγες σε διάφορα χρώματα.

Σακούλια.

Λέγονται διάφορα σακούλια για τον καρπό. Λέγονται και λιοσάκουλα η μουζουροσάκουλα. Η διακόσμηση τους είναι απλή γεωμετρική ή με ρίγες.

Σακιά κοκκινόλουρα.

Σακιά υφαντά όπου έβαζαν την προίκα της νύφης.

Σάκοι.

Είναι μεγάλοι σάκοι. Που τοποθετούσαν τ)αλεύρι. Συνήθως ήταν μονόχρωμοι όσπρια με λίγες ρίγες. Οι σάκοι του εμπορίου ονομαζόταν φάρδοι.

Σαμαροσκεπάσματα

Υφαντό αρκετά μεγάλο, για να σκεπάζει το σαμάρι,

Σεντόνι.

Το υλικό, ο τρόπος ύφανσης καθώς και τα διακοσμητικό σχέδια ποικίλουν και ανάλογες είναι και οι ονομασίες των σεντονιών. Έτσι έχουμε. Τα κεναράτα, τα καρουδάτα ή σαντρατσιλίδικα, τα λινά, τα μεταξοφόιδιαστα, τα ράσινα, τα σαϊτάρικα, τα συρτά τα χασιλαμεδένια ή χαχιλαμαδένια ή τους χασιλαμάδες.

Στρωματοσεντόνα.

Σεντόνι τετράγωνο [χοντρό] με δαντελα τριγύρω. Χρησιμοποιείται για να βάζουν την προίκα της νύφης. Βάζανε μέσα και καρύδια, αμύγδαλα φιστίκια κλπ.

Στρωμάτσα ή στρωματόντυμα.

Είναι το ντύμα στρώματος κρεβατιού. συνήθως διακοσμημένο με ραβδώσεις σε δυο χρώματα.

Τάπητας.

Πολύ βαρύ υφαντό για το πάτωμα. Σκεπάζει το τραπέζι Διακοσμημένο με φυτικά και ζωικά θέματα.

Αποτελεί χαρούμενο στόλισμα του σπιτικού.

Τσουλουπατανίες.

Πατανίες πιο πρόχειρα υφασμένες με κουρέλια

Φασκιά

Απαραίτητο στενόμακρο υφαντό για να τυλίγουν τα μωρά. Σ' όλο το μάκρος ήταν συνήθως διακοσμημένο με γεωμετρικά σχέδια ή στις άκριες με το περίγραμμα μιας εκκλησίας.

Φασκιόνι.

Στενότερες φασκιές που τύλιγαν τα μωρά, για να συγκρατούν τα νεφρά τους.

Χαράρι.

Είναι μεγάλος σάκος μέχρι το ανάστημα του ανθρώπου. Τα χαράρια τα ύφαιναν με τρίχες από κατσίκια

Χιράμι

Ελαφρύτερο, συνήθως δίφυλλο κλινοσκέπασμα. Διακοσμημένο στις δυο στενότερες πλευρές με φυτικές, ζωικές και ανθρώπινος παραστάσεις σε διάφορα χρώματα.

Ψωμομαντήλα

Υφαντό μεγάλο. Χρησίμευε για να σκεπάζουν τα ψωμιά ή τη ζύμη για να επιταχύνουν το φούσκωμα της.

ΠΗΓΗ
Αναδημοσίευση από

http://www.panoreon.gr/files/items/3/365/ta_kyriotera_kritika_yfanta__m.koyratoras.pdf