Νιώτης Σταύρος ο οπλαρχηγός των ανυπότακτων (1795 - 1868)

” Ο Σταύρος Νιώτης έσφαξε τον Τούρκο τον Ασάνη..

και καταφρόνια ζωντανά στην Κρήτη μπλιό δεν κάνει..”

 Ο Σταύρος Νιώτης γεννήθηκε στα Ανώγεια, πιθανότερα το 1795 και ήταν ξάδερφος  του επίσης οπλαρχηγού Σταύρου Ξετρύπη. Οι δυο τους προερχόντουσαν από παρακλάδια της οικογένειας Μανουρά , ο Σταύρος ήταν γιος του Γεωργίου Μανουρά και ο Σταύρος Ξετρύπης ήταν γιος του Εμμανουήλ Μανουρά.

Το Νιώτης προήλθε από παρατσούκλι που του έδωσαν οι Ανωγειανοί που οδηγούσε συχνά τότε ακόμα και στην αλλαγή του επωνύμου τους .Το παρατσούκλι Νιώτης ήθελε να τονίσει την ομορφιά και τα σωματικά χαρίσματα που είχε ο Σταύρος που ήταν όμορφος, ψηλός και ευθυτενής.

Ήταν οπλαρχηγός και μέλος της Φιλικής Εταιρείας και ξεκίνησε την πλούσια δράση του κατά των Τούρκων στην Επανάσταση του 1821 με επέκταση της πολεμικής του δραστηριότητας σε όλη την Κρήτη.Υπήρξε απροσκύνητος σε όλη του τη ζωή ,λάτρης της Ελευθερίας και κυρίαρχη μορφή των Κρητικών Επαναστάσεων.

Μετά την κατάπνιξη της Επανάστασης γίνεται κλέφτης και ιδρυτικό μέλος της περίφημης ”μπροσκάδας” του Στρούμπουλα,ενώ η δραστηριότητα του τερματίζεται με τον φόνο του Ασάν Αγά στου Φονιά τον ποταμό.

Του χορηγήθηκε αμνηστία και μαζί με τον Ξετρύπη φεύγει για την ελεύθερη Ελλάδα και εγκαθίσταται στο Μίνωα (Τολό) Ναυπλίου.Από εκεί κατεβαίνει και συμμετέχει στην Επανάσταση των Χαιρέτηδων ή του Βασικαλεογιώργη το 1841 και το 1866 σε μεγάλη ηλικία κατεβαίνει με τους δυο γιους του Αριστείδη και Γεώργιο  και συγκροτεί δικό του από Ανωγειανούς και Μυλοποταμίτες σώμα ,υπό τη Γενική Αρχηγία του Μιχαήλ Σκουλά. Παίρνει μέρος σε όλες τις μάχες που έγιναν στην κεντρική Κρήτη και αλλού επιδεικνύοντας μεγάλο ηρωισμό και αυτοθυσία.

Έγινε θρύλος και δοξάστηκε από τους Ανωγειανούς και τους υπόλοιπους Κρήτες για την εκτέλεση του τρομερού Ασάν Αγά.Την πρώτη προσπάθεια να τον δολοφονήσει έκανε ο Ξετρύπης ο οποίος όμως απέτυχε για να τα καταφέρει τελικά ο Σταύρος Νιώτης.Αιτία της εκτέλεσης ήταν λόγοι τιμής που ήταν απαράβατοι τότε στην Κρήτη,για την προσβολή που έκανε ο Αγάς στην αδερφή του Αγάπη αλλά και για τα δεινά και τις αγγαρείες που επέβαλλε στους Ανωγειανούς ο Ασάν Αγάς.

Ποια είναι όμως αναλυτικά τα γεγονότα της εκτέλεσης του Ασάν Αγά στου Φονιά τον ποταμό

Αφού καταπνίγηκε η Επανάσταση ο Ασάν Αγάς του Αγίου Ιωάννη Μυλοποτάμου είχε αποθρασυνθεί εντελώς και έχοντας και την σιγουριά του στρατού που είχε έδρα στην Αξό προσήλθε και περιστασιακά καθόταν στα Ανώγεια. Θυμίζουμε ότι οι Τούρκοι ποτέ δεν κατοίκησαν στα Ανώγεια εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις και οι Ανωγειανοί δεν ήταν συνηθισμένοι στην φυσική παρουσία τους στο χωριό.

Έτσι άρχισε μια φοβερή καταπίεση που οι Ανωγειανοί ζούσαν για πρώτη φορά. Αγγάρευε όσους άντρες έβρισκε και τους χρησιμοποιούσε ως άμισθους εργάτες για να χτίσει σπίτια στα Ανώγεια και Μιτάτα και στέρνες στην ορεινή Ρουσαλίμνη για τα κουράδια του. Περιέφραξε με τράφους μεγάλη έκταση δυτικά του Πατηρακίου γνωστή σήμερα ως ”Αμπέλα του Κεφαλογιάννη”. Για όλα αυτά οι άντρες με το χάραμα της ημέρας εξαφανίζονταν και στο χωριό έμεναν μόνο τα γυναικόπαιδα και οι γέροντες.

 Μια μέρα ο Ασάν Αγάς συνάντησε τυχαία στον δρόμο την αδελφή του Νιώτη,Αγάπη και της ζήτησε να τον πλησιάσει.Ξαφνικά ακούμπησε μια τσουκνίδα που κρατούσε στο στήθος της.Η Αγάπη κλαίγοντας τράπηκε σε φυγή και κλείστηκε στο σπίτι τους. Το βράδυ ο Σταύρος κατέβηκε από το λημέρι του και βλέποντας την αδερφή του αμίλητη και κακόκεφη της ζήτησε να του πει την αιτία. Η Αγάπη του εξιστόρησε το συμβάν και ο Νιώτης έκρυψε την οργή του δαγκώνοντας τα χείλη του, αλλά η απόφαση για εκδίκηση είχε πλέον ληφθεί. 

Η ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΟΥ Ι. ΦΑΣΟΥΛΑ

Επιβάλλεται όμως να εκθέσουμε και μια κάπως διαφορετική εκδοχή, πάνω στο ίδιο θέμα, την οποία ακούσαμε από τον Ιωάννη Φασουλά ή Νταμπακογιάννη και ο οποίος αποδίδει τις πληροφορίες του σε διήγηση της γιαγιάς του, που καταγόταν από την οικογένεια των Ξετρύπηδων. Σύμφωνα λοιπόν με όσα ακούσαμε από τον αναφερόμενο, ο Ασάν αγάς πέραν από τις αγγαρείες και τα στραπάτσα που έκανε στους Ανωγειανούς και μπορούμε να πούμε ότι ήταν ο μοναδικός που έκανε τούτο σ' όλο το διάστημα της τουρκικής κατοχής, αποτόλμησε να θίξει την τιμή τους.

Ειδικότερα ο Ιωάννης Φασουλάς μας διηγήθηκε ότι όταν ο Ασάν αγάς ερχόταν στ' Ανώγεια, οι άντρες για ν' αποφύγουν τις αγγαρείες, τις ταπεινώσεις και γενικά «το κακό συναπάντημα» του σκληρού γενίτσαρου, έφευγαν από το χωριό.

Κατά τις ημέρες τώρα τις παραμονής του στο έρημο από άντρες χωριό, συνήθιζε κατά καιρούς ο Ασάν αγάς να διοργανώνει γλέντια στα οποία αποθρασυνθείς , παρά του ότι εγνώριζε την αυστηρότητα των ηθών των Ανωγειανών και την σε ύψιστο βαθμό ανεπτυγμένη για την τιμή ιδέα τους, στρατολογούσε γυναίκες και τις υποχρέωνε να χορεύουν ξυπόλητες και με τα στήθια έξω πάνω στο στρωμένο με ρόβι ονταδάκι του Ξυλουροκωνσταντινιό. (Ηταν τότε το μοναδικό στ' Ανώγεια ονταδάκι και σ' αυτό πραγματοποιούσε ο Αγάς τα γλέντια του).

Οι φήμες για την προσβολή και τις απρέπειες του γενίτσαρου δεν άργησαν, να φθάσουν στ' αυτιά των Ανωγειανών και ο Σταύρος Ξετρύπης ανέλαβε να ξεκαθαρίσει την υπόθεση. Πράγματι ο Σταύρος Ξετρύπης, στην κατάλληλη στιγμή βγήκε και κρύφτηκε πάνω στο δώμα του Ξυλουροκωνσταντινιό, στη μέση του οποίου ήταν ένα πιθάρι συνηθισμένος φωταγωγός της εποχής εκείνης. Κοιτάζοντας από κει δεν άργησε να διαπιστώσει ότι όλα που λέγονταν ήταν αληθινά και αντικρίζοντας το θέαμα που έκανε τον αγά να ξεκαρδίζεται στα γέλια, θόλωσε το μυαλό του και τραβώντας το μαχαίρι πήδησε από το φωταγωγό με σκοπό να σκοτώσει τον αγά. Όμως γλίστρησε πάνω στο ρόβι, έπεσε κι αυτό έδωσε τον καιρό στον αγά και τους καβαζήδες του να τον πιάσουν.

Ο Ασάν αγάς θύμωσε τόσο που αποφάσισε να τον θανατώσει με τον πιο σκληρό τρόπο. Διέταξε δηλαδή να τον δέσουν, να ξυραφίσουν όλο του το σώμα και να τον παστουρμώσουν μ' αλάτι.

Στην συνέχεια μισοπεθαμένο τον πέταξαν στα ευρισκόμενα δίπλα στο ονταδάκι χαλάσματα. Από κει τον μάζεψαν οι χωριανοί και χάριν της τρομερής αντοχής του και των περιποιήσεων που του προσφέρθηκαν, σώθηκε....

 Οι αποφάσεις για την τιμωρία του Ασάνη πάρθηκαν στα λημέρια της Νίδας  και συγκεκριμένα στα ερείπια της μικρής εκκλησίας του Χριστού που οι Τούρκοι είχαν γκρεμίσει πριν από αρκετά χρόνια. Εκεί συναντήθηκαν τρεις μεγάλοι οπλαρχηγοί, ο Σταύρος Νιώτης, ο Βασίλης Σμπώκος και ο Σταύρος Ξετρύπης και αποφάσισαν να εκτελέσουν τον Ασάν Αγά. Μάλιστα αποφασίστηκε την εκτέλεση να κάνει ο Σταύρος Νιώτης και όχι οι άλλοι δυο καθώς ο ίδιος δεν ήταν παντρεμένος ενώ οι άλλοι είχαν οικογένεια και παιδιά τότε.

 Το δημοτικό τραγούδι που παραθέτουμε παρακάτω περιγράφει εύγλωττα την συνάντηση εκείνη στην εκκλησία του Χριστού το 1830:

” Στου ‘κοσιένα τον καιρό στσι σκοτεινούς τσι χρόνους,

στο Κλησιδάκι του Χριστού που ‘ναι στη Νίδα απάνω,

τρεις Καπετάνιοι Ανωγειανοί στέκουν και κουβεδιάζουν.

Ο Νιώτης Σταύρος ήτονε κι ο Ξετρυποσταυρούλης,

που στέκουν και τονέ μιλεί ο Σμπώκος ο Βασίλης.

-Αδερφοχτοί μου τ’ άρματα χαράμι τα φορούμε,

εφ’ όσον ζει ο Ασάν Αγάς κι έρχεται με στα Ανώγεια,

τσ’ ανθρώπους να καταφρονά χαράτσια να μαζώνει.

Και τότε τ’ αποκρίθηκε ο Νιώτης ο Σταυρούλης:

-Το σχέδιο να κάμομε κι αφήστε τον σε μένα ,

απού ‘μαι νιος κι ανύπαντρος σεις είστε παντρεμένοι…”.

Μετά την απόφαση ο Νιώτης κατέβηκε στα Ανώγεια και ζήτησε από τη μάνα του να του κάμει δυο τρεις πίτες ,να του τα βάλει στην βούργια γιατί είχε ”στραθιά” όπως της είπε. Η μάνα του δεν είχε αλεύρι και πηγαίνοντας στη γειτονιά μάζεψε λίγο,έφτιαξε τις πίτες και του τις έβαλε στη βούργια το

Ο Σταύρος πήρε τη βούργια και κατευθύνθηκε στου Φονιά τον ποταμό ,σε ένα στενό πέρασμα του δρόμου που συνέδεε τα Ανώγεια με την Αξό. Εκεί κάθισε σε ένα μεγάλο χαράκι και περίμενε καρτερικά το πέρασμα του Ασάν Αγά για να τον σκοτώσει.

Τρεις ολόκληρες ημέρες περίμενε εκεί ο Νιώτης.

Πράγματι την τρίτη ημέρα φάνηκε ο Ασάνης συνοδευόμενος από τον μαύρο καβάζη, τον υπηρέτη του. Ο καβάζης πήγαινε μπροστά κρατώντας το όπλο του Αγά και ο Ασάνης ήταν καβαλάρης με την πιστόλα και το ασημωτό μαχαίρι στην μέση του.

Ο Νιώτης έκανε το σχέδιο να πυροβολήσει τον Αγά από κοντά να τον σκοτώσει και στη συνέχεια με το όπλο του να πυροβολήσει και να σκοτώσει τον υπηρέτη για να μην πάει να ειδοποιήσει τον στρατό που είχε στρατοπεδεύσει στην Αξό. Καθόταν πάνω στον βράχο που υπάρχει η σχετική επιγραφή σήμερα από τον Δήμο Ανωγείων.

Όταν πια ο Ασάν Αγάς πλησίασε αρκετά στο σημείο ο Νιώτης έτοιμος σηκώθηκε και του είπε:

-Που πας μωρέ σκύλε;

Τον πυροβόλησε αμέσως και τον τραυμάτισε στον μηρό με τον Αγά να πέφτει από το άλογο του.Ο Νιώτης προσπάθησε να σκοτώσει τον υπηρέτη χωρίς επιτυχία καθώς αυτός τρομοκρατημένος έφυγε με προορισμό την Αξό.΄Όση ώρα ο Νιώτης προσπαθούσε να σκοτώσει τον υπηρέτη ο Ασάν Αγάς πεσμένος πήρε τη μπιστόλα του και πυροβόλησε προς τον Νιώτη,χωρίς όμως να τον πετύχει. Ο Νιώτης άφησε τότε τον υπηρέτη μη μπορώντας να τον προλάβει, επέστρεψε και κατέσφαξε με το μαχαίρι του τον Ασάν Αγά.Στη συνέχεια πήρε από τον Ασάνη τα άρματα του και το ρουμπινένιο κομπολόγι του και απομακρύνθηκε μπαίνοντας στο παρακείμενο δάσος.

Ο υπηρέτης πήγε στην Αξό και ειδοποίησε έντρομος τον Τουρκικό στρατό που έφτασε αμέσως και κύκλωσε το δάσος από όλες τις μεριές. Ο Νιώτης βγήκε στο διχάλι ενός φυλλωμένου δρυ κι από εκεί παρακολουθούσε τις έρευνες.Οι Τούρκοι μετά από άκαρπες έρευνες πολλών ωρών επέστρεψαν απογοητευμένοι στην Αξό ενώ ο Νιώτης κατέβηκε από τον δρυ και πέρασε στον απέναντι Αχλαδιά.Εκεί κάθισε για λίγο και αφού πυροβόλησε δυο φορές για να παραπλανήσει τους Τούρκους έφυγε με κατεύθυνση τα Ανώγεια.

Αργότερα και για να μην υπάρξουν αντίποινα στα Ανώγεια και εναντίον αθώων ο μεγάλος οπλαρχηγός έγραψε ένα γράμμα στον Πασά το οποίο ανέφερε τα εξής :

”Πασά εφέντη ,τον Ασαν Αγά τον σκότωσα εγώ, ο Σταύρος Νιώτης δια να εκδικηθώ την προσβολή που έκαμε στην αδερφή μου Αγάπη και να απαλλάξω την περιοχή από τας σκληράς αγγαρείας και τα δεινά που επέβαλεν ο σκληρός αυτός γενίτσαρος.. Σταύρος Νιώτης Οπλαρχηγός ”.

Οι διώξεις σταμάτησαν μετά την επιστολή. Μόνο ουσιαστικά αντίποινο κατά των Ανωγείων ήταν ότι ο Πασάς αφαίρεσε από τους Ανωγειανούς ένα μέρος της περιοχής Μεσοσφηνιάς και την έδωσε στους Αξικούς.

Στην επακολουθείσασα επανάσταση του 1841, υπογράφεται η επαναστατική προκήρυξη της από το Νιώτη και Ξετρύπη και από άλλους Κρητικούς.

Κατά την τριετή επανάσταση του 1866-1869 στην ηγεσία των Ανωγείων βρίσκεται ο οπλαρχηγός και Γενικός Αρχηγός της επαρχίας Μυλοποτάμου Μιχαήλ Βασιλείου (Αναγνώστου) Σκουλάς, μια από τις ηρωικότερες μορφές του ιστορικού πανθέου των Ανωγείων. Υπό την άξια ηγεσία του οι Ανωγειανοί και Μυλοποταμίτες οδηγούν νικηφόρα στα πεδία των μαχών και αναβιώνουν επάξια τα ηρωικά κατορθώματα των ηρώων προγόνων τους, θρυλικών αγωνιστών του 1821.

Δεκαεννέα νικηφόρες μάχες έδωσαν με τα Τουρκικά στρατεύματα και για μεγάλο διάστημα οι περιοχές Μυλοποτάμου και Μαλεβυζίου και μέχρι των τειχών του Ηρακλείου ελευθερώνονται από την παρουσία των Τούρκων, οι οποίοι και πάλι ζητούν προστασία στα τείχη του Μεγάλου Κάστρου.

Ακολουθούν οι επαναστάσεις του 1877-1878 και του 1896-1898 στις οποίες οι Ανωγειανοί δίνουν και πάλι το βροντερό παρόν τους. Μάλιστα στην επανάσταση 1896-1898 δημιουργούνται δυο αρχηγεία, το ένα υπό την ηγεσία του Γεωργ. Μ. Σκουλά και το άλλο υπό τη συναρχηγία των οπλαρχηγών Γ. Νιώτη και Γρηγ. Σπινθούρη.

Ο Σταύρος Νιώτης πέθανε το 1868 και κηδεύτηκε με όλες τις τιμές στο Τολό ως ένας από τους ανθρώπους που πάλεψαν όλη τους τη ζωή για την Ελευθερία και την αποτίναξη του Τουρκικού ζυγού.

Εκτός από την προτομή του λίγο έξω από τα Ανώγεια υπάρχει και το τουφέκι του ως ιερό κειμήλιο αγώνων στο Δημαρχείο Ανωγείων. Ένα πραγματικά άξιο τέκνο αυτού του τόπου.Αθάνατος!

Το τουφέκι του Νιώτη ιερό κειμήλιο στον Δήμο Ανωγείων

Το ”Τραγούδι του Νιώτη”

” Ένας Ασάνης που ‘τόνε στην πάντα του Ρεθέμνου,

πολλά ‘κάνε των χρισθιανώ και κάψε τονε Θέ μου.

Πολλά ‘κάνε των χρισθιανώ ‘πόντε τση μιας τση πρώτης

και στου Φονιά τον ποταμό τον έσφαξε ο Νιώτης.

Τα καταφρόνια που ‘χένε στη Κρήτη καμωμένα ,

στον ποταμό του τα δώκε ο Νιώτης μαζωμένα.

Άμα τον ετελείωσε ο Νιώτης τον Ασάνη

στη μέση ντου κενώθηκε και τ’ άρματα ντου βγάνει.

Αμέσως αρματώθηκε και γύριζε χαΪνης ,

Τούρκο στον δρόμο να περνά κιανένα δεν αφήνει.

Αμοναχός δεν ήτονε χαΪνης εις την Κρήτη,

μόνο τον παρακολουθεί Σμπώκος με τον Ξετρύπη.

Πέντ’ ήσανι’ οι Ανωγειανοί που βγήκαν στο ποδάρι,

κι ειν’ κι ο Μπαλμέτης μοναχός τ’ όμορφο παλικάρι.

Τετράδη κάνει γράμματα ο Νιώτης στον Μπαλμέτη,

στο Στρούμπουλα να κατεβεί να σμίξουνε την Πέφτη.

Στο Στρούμπουλα μονιάσανε και κάμαν το τερτίπι

και φέραν κι αποτέλεσμα στη σκλαβωμένη Κρήτη.

Στο Στρούμπουλα μονιάσανε και κάμαν κομιτάτο,

και ρίξαν Τούρκους εκατό στου Σκουλουδά τον τάφκο.

Στον Ευγαρσό ‘πο κατωθιό κάνει ‘ναν καμπαθούρι

κι έκεια τσι κουβαλούσανε Σμπώκος με το Σπιθούρη.

Από τον Τίμιο Σταυρό ώστε να βγει στον Κόρφο,

πενήντα Τούρκους έσφαξε ο Νιώτης με τον Σμπώκο.

Οι Μουχαμέδες φώναξαν Αμέτη Μουχαμέτη

εξέκαμε μας την Τουρκιά ο Νιώτης κι ο Μπαλμέτης.

Γράφει ο Μουσταφά Πασάς γράμματα στον Σουλτάνο:

”Ρωμιοί ‘παναστατήσανε και πε μου είντα να κάνω”.

Γράφει ο Σουλτάνος του Πασά:” Όλους να τς’ αμνηστέψεις

να κάτσουνε στα σπίθια τους κι ο Νιώτης να μισέψει.

Γιατί ν’ ο πρώτος αίτιος που ‘σφάξε τον Ασάνη

χαρίζω τούτα τ’ άρματα στην Κρήτη μπλιό δεν κάνει..”

Αμέσως του γραψ’ ο Πασάς πως τουρθ’ η αμνηστία

και να φορεί και τ’ άρματα να πάει στην Αθήνα,

κι ας φορεί και τ’ άρματα τ’ ασημοκουκλωμένα,

να ξεμπερδέψει η Τουρκιά για δεν αφήνει ένα.

Αμέσως αρματώθηκε και πήγε στο λιμάνι

και τα φορεί και τ’ άρματα στην μέση του τ’ Ασάνη.

Μες στο παπόρι μπήκε νε κι έφταξε στον Πειραία

όλοι τον παρακολουθούν εκείνη την ημέρα.

Άλλος του ψήνει τον καφέ κι άλλος τον εχαιρέτα

κι άλλοι τονε εκρατούσανε στα χέρι αλεμπρατσέτα.

Και με το σιδηρόδρομο έφταξε στην Αθήνα

κι εφτά χιλιάδες σύνταξη έπαιρνε ι το μήνα.

Καλεί τονε ο βασιλιάς να πάει στο παλάτι,

απού ‘θέλε να τον ειδεί αυτό τον τρομοκράτη.

Ως έφταξε στου βασιλιά αμέσως γονατίζει,

χέρια και πόδια του φιλεί κι απόκεια αναντρανίζει

και βγάνει ένα χρυσό σταυρό και του τονέ χαρίζει.

Κι αμέσως τον ερώτηξε :”Που θες να κατοικήσεις,

να παίρνεις και τη σύνταξη όσο καιρό κι αν ζήσεις;

Να παίρνεις και τη σύνταξη εσύ και τα παιδιά σου

κι όλη η Ελλάδα εθάμαξε Σταυρούλη την αντρειά σου΄΄.

Εις το Τολό κατοίκησε κι έκαμε τον καιρό του

κι οπλαρχηγός εγίνηκε και τίμαν το χωρίον του.

Κάθε ψευτ’ επανάσταση ο Νιώτης ετοιμάζει,

άρματα και μονέτσια στην Κρήτη κατεβάζει.

Κάθε ψευτ’ επανάσταση ο Νιώτης κι ο Ξετρύπης,

παπόρια εφορτώνανε κι επέμπανε στη Κρήτη.

Εις το Τολό κατοίκησε κι έκαμε τη ζωή ντου

κι έκεια το ‘νταφιάσανε το ηρωικό κορμί ντου.

Εξήντα πέντε ιερείς μαζί με το Δεσπότη

του την εκάμαν τη θανή του ξακουσμένου Νιώτη.

Άμα τον εποθάψανε ήπιανε μακαρία

κι όλοι του συγχωρούσανε και παίξαν μπαταρία.

Κάνουνε γράμμα σκαλιστό κι όχι με το μελάνι:

”Ετούτος είν’ Ανωγειανός που ‘σφάξε τον Ασάνη”.

Ετουτοσάς Ανωγειανός που ‘σφάξε τον Ασάνη

και καταφρόνια ζωντανά στην Κρήτη μπλιό δεν κάνει.

Κι ανέ ρωτήξει και κιανείς για αυτό το τραγουδάκι,

το ‘βγάλε ‘νας Ανωγειανός 

Το ”Τραγούδι του Νιώτη”έγραψε ο λαϊκός ποιητής Ιωάννης Φασουλάς ή Ταμπάκης, ένα τραγούδι σαν μια μικρή βιογραφία του μεγάλου Επαναστάτη:

 ΠΗΓΗ

http://www.anogi.gr/afieroma-tis-a-sto-megalo-anogeiano-op/

http://clubs.pathfinder.gr/ethnikoi/366124?forum=42786&read=73