ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΥΔΡΟΦΟΡΩΝ ΚΡΗΤΗΣ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΥΔΑΤΩΝ ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΜΕΝΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΡΗΤΗΣ - « 2013»
«ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΥΔΡΟΦΟΡΩΝ ΚΡΗΤΗΣ 2013»
Μαρίνος Κριτσωτάκης, Γεωλόγος MSc, PhD 
Σαία Παυλίδου, Γεωλόγος MSc 
ΕΚΤΕΝΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ  

Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της Κρήτης, σε σχέση με τα υπόλοιπα μεγάλα νησιά της Μεσογείου, είναι η υδρογεωλογική δομή της η οποία, σε συνδυασμό με το «μεγάλο» ύψος βροχοπτώσεων που δέχεται, καθορίζει το υδατικό δυναμικό της.
Το ύψος των κατακρημνισμάτων για ένα κανονικό έτος ανέρχεται σε 7,7 δισεκατομμύρια κ.μ. και από αυτά, λόγω της εξάπλωσης των ανθρακικών πετρωμάτων, το 28% (2,12 δισ. κ.μ.) κατεισδύει εμπλουτίζοντας το υπόγειο δυναμικό και μόλις το 1% (,74 δισ. κ.μ.) απορρέει στη θάλασσα. Οι υδρογεωλογικές συνθήκες της νήσου Κρήτης εξαρτώνται άμεσα από τις γεωλογικές, τεκτονικές και μορφολογικές συνθήκες που συναντώνται ανά περιοχή. Η ανάπτυξη των υπόγειων υδροφοριών στους διάφορους γεωλογικούς σχηματισμούς, παρουσιάζει διαφοροποιήσεις από περιοχή σε περιοχή, καθορίζονται από τις επιμέρους συνθήκες. Σημαντικό ρόλο παίζει, επίσης, η τεκτονική κατάσταση της περιοχής και ιδιαίτερα η ύπαρξη ρηγμάτων, τα οποία είτε έχουν δημιουργήσει μέτωπα επικοινωνίας μεταξύ των υδρολιθολογικών ενοτήτων είτε αποκόπτουν την επικοινωνία τους. Πρωτεύοντα ρόλο στην ανάπτυξη των υπόγειων υδροφοριών έχουν τα ανθρακικά πετρώματα (Καρστικά Υδροφόρα), τα οποία καλύπτουν μεγάλο τμήμα της νήσου και δομούν κύρια τόσο τους ορεινούς όγκους των Λευκών Ορέων, του Ψηλορείτη και της Δίκτης όσο και τις μικρότερες σε έκταση καρστικές ενότητες Ορνού, Σητείας, Αστερουσίων, Ασιδέρωτα κα. Η συνολική τους έκταση ανέρχεται σε περίπου 3.368 km 2 (4,3% Κρήτης) και δέχονται μέσο ετήσιο ύψος κατακρημνισμάτων 1.2 χιλιοστά που αντιστοιχεί σε μέσο ετήσιο όγκο περίπου 4 δισεκατομμύρια κ.μ. Από αυτά, ο όγκος του κατεισδύοντος νερού, που εμπλουτίζει τους καρστικούς υδροφορείς, εκτιμάται σε 1,7 δισεκατομμύρια κ.μ. ανά έτος. Οι ασβεστολιθικοί αυτοί όγκοι τροφοδοτούν μεγάλο αριθμό αξιόλογων πηγών που αναβλύζουν στην περίμετρό τους. Οι μεγάλες καρστικές πηγές στην ανατολική Κρήτη είναι είτε παράκτιες είτε υποθαλάσσιες με αποτέλεσμα το νερό τους να είναι υφάλμυρο, λόγω εισόδου της θάλασσας από φυσικά αίτια στον υδροφορέα, σε αντίθεση με τις πηγές της δυτικής Κρήτης που το νερό τους είναι στις περισσότερες γλυκό. Εκτιμάται ότι η συνολική ποσότητα του υφάλμυρου νερού των πηγών μαζί με τις υποθαλάσσιες εκφορτίσεις ανέρχεται σε 8-1 εκατομμύρια κ.μ. ανά έτος. Σημαντική έκταση στην υδρογεωλογική δομή της Κρήτης καταλαμβάνουν και οι νεογενείς προσχωσιγενείς λεκάνες (Πορώδη Υδροφόρα), στις οποίες αναπτύσσονται σημαντικοί υδροφορείς μικρού βάθους, οι οποίοι κατά κανόνα εκμεταλλεύονται εντατικά. Η συνολική τους έκταση υπολογίζεται σε περίπου 2.99 km 2 (35,8% Κρήτης) και δέχονται ένα μέσο ετήσιο ύψος βροχής 69 χιλιοστά που αντιστοιχεί σε μέσο ετήσιο όγκο κατακρημνισμάτων περίπου 2,1 δισεκατομμύρια κ.μ. Από αυτά, ο όγκος του κατεισδύοντος νερού, το οποίο τροφοδοτεί τους υπόγειους υ- δροφορείς, υπολογίζεται ότι ανέρχεται στα,364 δισ. κ.μ. ανά έτος. Στην υπόλοιπη έκταση περίπου 1.973 km 2 απαντώνται πετρώματα φυλλιτών χαλαζιτών και φλύσχη (ρωγμώδη υδροφόρα) που εμφανίζουν ασθενείς υδροφορίες αλλά κρίνονται βαρύνουσας σημασίας από πλευράς ζήτησης καθώς το νερό τους καλύπτει τις υδρευτικές ανάγκες των οικισμών που βρίσκονται σε μεγάλα υψόμετρα ή ακόμα υδατοπρομηθεύει ποιμνιοστάσια. Η μελέτη των υπόγειων υδροφοριών και η αξιολόγηση της κατάστασης των υδροφόρων στην παρούσα έκθεση στηρίχθηκε κύρια σε πρωτογενή δεδομένα που έχουν μετρηθεί από την ΥΕΒ, τη Δ/νση Υδάτων και το ΙΓΜΕΜ Κρήτης αλλά επίσης λήφθησαν υπόψη και οι μελέτες που έχουν εκπονηθεί καθώς και δεδομένα άλλων φορέων (ΔΕΥΑ Κρήτης, Πολυτεχνείο Κρήτης κα). Η διάκριση και οριοθέτηση των υπόγειων υδροφόρων στηρίχθηκε κύρια στην υδρογεωλογική γνώση όπως έχει διαμορφωθεί μέχρι σήμερα και επί πλέον λήφθηκαν υπόψη η κλίμακα και οι κατευθυντήριες οδηγίες για την κατάρτιση του διαχειριστικού σχεδίου Κρήτης.

Με βάση αυτά τα δεδομένα, τις οδηγίες και τις παραδοχές (βλέπε λεπτομερέστερα ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι) η Κρήτη διακρίθηκε σε 91 υδροφόρα συστήματα η κατάσταση των οποίων αναλύεται στην παρούσα έκθεση. Η αξιολόγηση των υδροφόρων, σύμφωνα με την οδηγία πλαίσιο 6/2/ΕΚ και την Οδηγία 26/118/EK για τα ύδατα, διακρίνεται στην αξιολόγηση τόσο της ποσοτικής όσο και της ποιοτικής (χημικής) κατάστασης στην κλίμακα «καλή» ή «κακή». Ειδικότερα, η αξιολόγηση της ποιοτικής κατάστασης («καλή» ή «κακή») των υπογείων νερών πραγματοποιήθηκε με τη σύγκριση των δειγμάτων νερού του συστήματος παρακολούθησης των υδροφόρων με τις καθορισθείσες ανώτερες αποδεκτές τιμές. Η αξιολόγηση της ποσοτικής κατάστασης έγινε κυρίως με βάση το ισοζύγιο απολήψεων/ επαναπλήρωσης, τα υδραυλικά χαρακτηριστικά του υδροφόρου και ρυθμό φυσικής επαναπλήρωσης (βλέπε λεπτομερέστερα ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ). Σύμφωνα με τα παραπάνω κριτήρια αξιολόγησης προέκυψε ότι από τα 91 «υπόγεια υδατικά συστήματα» που διακρίθηκε το ΥΔ Κρήτης, τα 11 χαρακτηρίσθηκαν σε «κακή» κατάσταση που οφείλεται σε ανθρωπογενή επίδραση. Επίσης, επιπλέον άλλα 1 συστήματα ευρέθησαν τιμές α- νώτερες των αποδεκτών, οι οποίες όμως δεν οφείλονται σε ανθρωπογενή επίδραση αλλά σε υ- ψηλότερες τιμών υποβάθρου (πχ φυσική υφαλμύρινση στους παράκτιους υδροφορείς, στρώματα γύψου ή αλίτη), τα οποία χαρακτηρίζονται σε «καλή» κατάσταση. Αναλυτικότερα, από τα 91 υπόγεια υδατικά συστήματα, τα 82 εμφανίζουν «καλή» ποιοτική κατάσταση και τα 9 «κακή» ποιοτική κατάσταση, όπως αναφέρετε περιληπτικά στον ακόλουθο πίνακα. Η σημαντικότερη ανθρωπογενής επίδραση εστιάζεται στην παράκτια περιοχή στο βόρειο τμήμα της Περιφερειακής Ενότητας Ηρακλείου, όπου η θάλασσα έχει υπεισέρθει στην ενδοχώρα λόγω υπεραντλήσεων του υδροφόρου. Ακολουθεί, η επίπτωση στους προσχωματικούς υδροφορείς που έχουν υποστεί υπεραντλήσεις και επιπλέον τρεις από αυτούς έχουν αυξημένες συγκεντρώσεις σε νιτρικά ιόντα. Γενική παρατήρηση είναι ότι οι προσχωματικοί και οι νεογενείς υδροφορείς ευρίσκονται σε οριακή κατάσταση από πλευράς εκμετάλλευσης. Α/Α Κωδικός συστήματος Ονομασία συστήματος Γεωλογία Έκταση (km 2 ) Υδροχημική κατάσταση 1 GR1364 ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΤΥΛΙΣΣΟΥ ΚΕΡΗΣ- Τριαδικοί έως Ιουρασικοί ασβεστόλιθοι Ζώνης Τρίπολης 8,27 Υφαλμύρινση με Cl έως 1 mg/l 2 GR13312 ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ-ΓΟΥΒΩΝ- ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ Τριαδικοί έως Κρητιδικοί Ασβεστόλιθοι Ζώνης Τρίπολης 57,68 Υφαλμύρινση με Cl έως 1 mg/l 3 GR1372 4 GR1382 ΠΟΡΩΔΕΣ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΤΥΜΠΑΚΙΟΥ Τεταρτογενείς αποθέσεις 111,7 Τεταρτογενείς αποθέσεις 6,31 5 GR1383 ΠΟΡΩΔΕΣ ΜΟΙΡΩΝ Τεταρτογενείς αποθέσεις 55,93 6 GR1311 ΠΟΡΩΔΕΣ ΚΑΣΤΕΛΙΟΥ 7 GR1312 8 GR13121 9 GR13143 ΠΟΡΩΔΕΣ ΡΟΥΣΟΧΩΡΙΩΝ ΠΟΡΩΔΕΣ ΙΕΡΑΠΕΤΡΑΣ-ΚΕΝΤΡΙΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ ΣΚΟΠΗΣ- ΣΗΤΕΙΑΣ Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις Υφαλμύρινση με Cl έως 1 mg/l Υφαλμύρινση με Cl έως 4 mg/l Παρουσία ΝΟ 3 από 5 έως 1 mg/l. Τοπικά νιτρικά από 25 έως 5 mg/l 18,54 υπερεκμετάλλευση Μαρίνος Κριτσωτάκης, Γεωλόγος MSc, PhD - Σαία Παυλίδου, Γεωλόγος MSc Σελίδα 14 από 165 16,24 27,84 52,56 1 GR13144 ΠΟΡΩΔΕΣ ΓΟΥΔΟΥΡΑ Τεταρτογενείς αποθέσεις 2,28 11 GR1327 ΠΟΡΩΔΕΣ ΓΑΥΔΟΥ Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις 17,27 υπερεκμετάλλευση Παρουσία τοπικά ΝΟ 3 35 έως 9 mg/l Παρουσία τοπικά ΝΟ 3 35 έως 9 mg/l Υφαλμύρινση με Cl έως 65 mg/l Υφαλμύρινση με Cl έως 5 mg/l Υφαλμύρινση με Cl έως 4 mg/lΠέραν της ανθρωπογενούς επίδρασης, σε υπόγεια υδατικά συστήματα παρατηρήθηκαν υπερβάσεις των καθορισμένων ανώτερων αποδεκτών τιμών, οι οποίες οφείλονται σε φυσικές τιμές υποβάθρου, κύρια λόγω της φυσικής διείσδυσης της θάλασσας σε παράκτιους καρστικούς υδροφορείς ή της ύπαρξης στρωμάτων γύψου ή αλίτη. Τα υπόγεια υδατικά συστήματα στα οποία παρατηρήθηκαν υπερβάσεις που οφείλονται σε φυσικές τιμές υποβάθρου είναι τα εξής: GR 1333 ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΓΥΨΩΝ ΚΡΗΤΗΣ που έχουμε υπέρβαση θειικών ιόντων και οφείλονται στο πέτρωμα (γύψος) Στα παρακάτω καρστικά παράκτια ΥΥΣ που τα χλωριόντα βρίσκονται σε υπέρβαση η οποία οφείλεται σε φυσικά αίτια λόγω γειτνίασης των ανθρακικών με τη θάλασσα: i. GR13321 ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΓΡΑΜΒΟΥΣΑΣ, ii. GR13322 ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΣΠΑΘΑΣ (ΡΟΔΩΠΟΥ), iii. GR13323 ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΣΟΥΔΑΣ, iv. GR1335 ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΓΕΩΡΓΙΟΥΠΟΛΗΣ, v. GR1344 ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΓΕΡΑΝΙΟΥ, vi. GR13114 ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΛΑΚΩΝΙΩΝ-ΑΛΜΥΡΟΥ ΑΓ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ, vii. GR13132 ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΜΑΛΑΥΡΑΣ-ΠΑΧΕΙΑΣ ΑΜΜΟΥ viii. GR13153 ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΩΝ ΑΠΟΛΗΞΕΩΝ ΟΡΕΩΝ ΖΑΚΡΟΥ ix. GR1334 ΝΗΣΙΔΕΣ ΚΡΗΤΗΣ Στο υδατικό διανέμισα της Κρήτης εκτιμάται ότι σήμερα η χρησιμοποιούμενη ετήσια ποσότητα ύδατος ανέρχεται σε 42 εκατ. κ.μ., που αντιστοιχεί στο 5,4 % των μέσων ετησίων κατακρημνισμάτων που δέχεται, και αναλύεται σε 78 εκατ. κ.μ. για ύδρευση (18,5%) και 342 εκατ. κ.μ. για άρδευση (81,5%). Από αυτά τα 27 εκατ. κ.μ. προέρχονται από επιφανειακά νερά (6,4%) και τα υπόλοιπα 393 εκατ. κ.μ. από υπόγεια (93,6%). Η πολιτική για τα ύδατα της Διεύθυνσης Υδάτων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Κρήτης, προκειμένου να επιτευχθεί η καλύτερη προστασία και ανάπτυξή τους, επικεντρώνεται στα παρακάτω σημεία : - Την άμεση εφαρμογή των μέτρων του Διαχειριστικού Σχεδίου Κρήτης. - Την εκπόνηση σχεδίων αντιμετώπισης του φαινομένου της λειψυδρίας σε ξηρά έτη κυρίως από τις ΔΕΥΑ και τους ΤΟΕΒ. - Την εφαρμογή μέτρων για τη διαχείριση της ζήτησης - Την εκπόνηση μελέτης για την αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών. - Τη συμπλήρωση του δικτύου παρακολούθησης των υπόγειων και επιφανειακών υδάτων της Κρήτης. - Τη συνέχιση των ερευνών για τον εντοπισμό αξιοποιήσιμου νερού στους εκτεταμένους καρστικούς υδροφορείς του νησιού. - Την αναρρύθμιση των πηγών, κατόπιν εκπόνησης σχετικής υδρογεωλογικής μελέτης και σύμφωνα με τα οριζόμενα από το διαχειριστικό σχέδιο και με στόχο την προστασία και την αειφορία του περιβάλλοντος. - Τη συνέχιση των ερευνών για την αξιοποίηση των υφάλμυρων πηγών, προτού το νερό αναμειχθεί με τη θάλασσα ή την αξιοποίησή τους με άλλες μεθόδους κατόπιν τεχνικοοικονομικής ανάλυσης, με ιδιαίτερη έμφαση στις πηγές Αλμυρού Ηρακλείου, Γεωργιούπολης, και Αλμυρού Αγ. Νικολάου. - Την ολοκλήρωση της κατασκευής σημαντικών έργων υποδομής (όπως τα φράγματα: Αποσελέμη, Πλακιώτισσας και Αρχανών) και τη δρομολόγηση νέων (όπως, τα φράγματα Αμιρών-Αγ. Βασιλείου, Καλαμίου κ.α., την εκτροπή του Πλατύ, την κατασκευή φράγματος ε- κτροπής για τον εμπλουτισμό των υδατικών αποθεμάτων της περιοχής της Ιεράπετρας από τη γειτονική υδρολογική λεκάνη του Μύρτου, την κατασκευή λιμνοδεξαμενών στις περιοχές Παλαιόχωρας-Κουντούρας, Ομαλού, Βυζαρίου Δ. Νυβρίτου, Αρκαδίου, ορεινών οικισμών κ.α., τον εμπλουτισμό των υδροφορέων της Μεσαράς, της Εμπάρου, της Βιάννου, του Μακρύ Γιαλού κ.α.). - Τον έλεγχο των δικτύων ύδρευσης εντός των πόλεων για τον έλεγχο των απωλειών και την αποκατάστασή τους. - Τη λήψη μέτρων προστασίας για την αποφυγή της διάβρωσης από τη δράση των χειμάρρων, με κατάλληλα έργα ορεινής υδρονομίας. Τα έργα αυτά αναμένεται ότι θα συμβάλλουν και στον εμπλουτισμό των υπόγειων υδροφορέων. - Την εφαρμογή τεχνικού εμπλουτισμού στους προσχωματικούς υδροφορείς, εφόσον υπάρχουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις. - Τη δρομολόγηση έργων αξιοποίησης των επεξεργασμένων εκροών των βιολογικών καθαρισμών, ειδικά στις μεγάλες πόλεις (π.χ. Ηρακλείου, Χανίων, Ρεθύμνου, Ιεράπετρας, Αγ. Νικολάου κ.α.) μετά από κατάλληλους ελέγχους και προϋποθέσεις. - Τον έλεγχο των σημειακών και διάχυτων πηγών ρύπανσης των επιφανειακών και υπόγειων νερών (π.χ. ανεξέλεγκτοι χώροι διάθεσης απορριμμάτων, απόβλητα ελαιουργείων, αστικά λύματα, κ.α.). - Την εφαρμογή των κωδίκων ορθής γεωργικής πρακτικής. - Την αποτροπή της υπεράντλησης σε όλες τις περιοχές και κατά μείζονα λόγο σε αυτές που παρουσιάζουν έντονο πρόβλημα, ώστε να αποφευχθεί η δραματική πτώση της στάθμης και η επιδείνωσης της υφαλμύρινσης των παράκτιων υδροφορέων. - Τη διαφύλαξη της ποσότητας και της ποιότητας του νερού ύδρευσης. - Την εφαρμογή κατάλληλης τιμολογιακής πολιτικής για την αποτροπή της σπατάλης του νερού.

Μαρίνος Κριτσωτάκης, Γεωλόγος MSc, PhD 

Σαία Παυλίδου, Γεωλόγος MSc Σελίδα 16 από 165

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΥΔΑΤΩΝ ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΜΕΝΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΡΗΤΗΣ - 

http://docplayer.gr/558992-Katastasi-ypogeion-ydroforon-kritis.html