Οδοιπορικό στα κάστρα της Κρήτης

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

 Η Κρήτη, ένας κόσμος συναρπαστικός, όπου κατακτητές και κατακτημένοι ύφαναν ιστορίες ξεχωριστές, αλλά και παράλληλες, σε διαρκή διάλογο μεταξύ τους, αφήνοντας πίσω τους ένα ιστορικό τοπίο πλούσιο και γοητευτικό, γεμάτο αντιθέσεις, όπως και ο ίδιος ο τόπος.

Τα κάστρα της, πέτρινα κελύφη αλαζονικής εξουσίας, που άλλαξαν χέρια στα γυρίσματα του χρόνου και των καιρών, είναι τα ορατά σήμερα σημάδια της ανθρώπινης επιδίωξης για δύναμη. Το οδοιπορικό στο χρόνο και στο χώρο των κρητικών οχυρώσεων ακολουθεί τις εξελίξεις και τις περιπέτειες της πολιτικής ιστορίας του νησιού.
Η Κρήτη στην αρχαιότητα δεν απειλήθηκε από εξωτερικούς εχθρούς. Οι πρώτοι εχθροί που γνώρισε το νησί ήταν οι Ρωμαίοι. Επομένως, μέχρι τότε, η οχύρωση των πόλεων δεν αφορούσε εξωτερικούς, αλλά εσωτερικούς εχθρούς. Μετά το τέλος της Ρωμαϊκής περιόδου (67 π.Χ.-330 μ.Χ.) τα πράγματα άλλαξαν ριζικά. Η Κρήτη εντάχθηκε στο Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος, που εξελίχθηκε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και αποτέλεσε Θέμα, δηλαδή Επαρχία της. Παράλληλα, γύρω από τη Μεσόγειο αναπτύχθηκαν κι άλλοι πολιτισμοί. Έτσι, η Κρήτη, λόγω της φυσικής και γεωπολιτικής της θέσης, απέκτησε ιδιαίτερη σημασία και έγινε «μήλο της έριδος» για τους λαούς της Μεσογείου, οι οποίοι άρχισαν να την εποφθαλμιούν, για τους δικούς του λόγους ο καθένας.
Για την Α' βυζαντινή περίοδο (330-824) πολύ λίγα μαθαίνουμε από τις πηγές, ενώ υπάρχει ένα πλήθος μνημείων από τα οποία ελάχιστα έχουν μελετηθεί. Οι κίνδυνοι δεν φαίνονται ακόμη καθαρά. Για το λόγο αυτό, αλλά και λόγω άλλων εσωτερικών κι εξωτερικών προβλημάτων της Αυτοκρατορίας, το νησί βρισκόταν στο περιθώριο του βυζαντινού ενδιαφέροντος. Οι πειρατικές επιδρομές άρχισαν να πυκνώνουν και τα παραθαλάσσια μοναστήρια του νησιού οχυρώθηκαν για να προστατευτούν. Στις συνθήκες αυτές δεν άργησε να ξεσπάσει η πρώτη θύελλα στο νησί. Πρώτοι οι Σαρακηνοί πειρατές βρήκαν την Κρήτη σχεδόν ανοχύρωτη και την κατέλαβαν εύκολα. Εγκαταστάθηκαν για 140 χρόνια, ως το 961μΧ, οχυρώνοντας την πιο σημαντική πόλη της, δηλαδή το σημερινό Ηράκλειο. Η περίοδος της Αραβοκρατίας, που ακολούθησε, είναι εντελώς σκοτεινή, καθώς άφησε ελάχιστα κατάλοιπα.
Μετά από συνεχείς αποτυχημένες προσπάθειες, ο Νικηφόρος Φωκάς κατάφερε να απελευθερώσει το νησί από τους πειρατές (961). Η ανάκτηση του νησιού από τους Βυζαντινούς αποτελεί νέα αφετηρία ανάπτυξης. Η Κρήτη οργανώνεται πολιτικά, θρησκευτικά και στρατιωτικά. Τα δυο μεγάλα αστικά κέντρα, ο Χάνδακας και τα Χανιά, πιθανόν και το Ρέθυμνο, ξαναχτίζονται και οχυρώνονται. Ένα σύστημα από οχυρωματικά έργα αναπτύσσεται στα παράλια και την ενδοχώρα, και καταφέρνουν να κρατήσουν τους εισβολείς μακριά για λίγους αιώνες.
Το 1206, η Κρήτη πέρασε στα χέρια των Γενουατών, που αμέσως έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην οχύρωση του νησιού. Μέσα σε λίγα χρόνια οχύρωσαν 3 κάστρα και 12 φρούρια, αλλά οι Ενετοί κατάφεραν να καταλάβουν το νησί το 1209. Τότε μια νέα περίοδος εισάγεται, στην οποία κυριαρχούν οι επαναστάσεις κι η αντιπαράθεση του ορθόδοξου πληθυσμού με τους καθολικούς κατακτητές. Η Ενετοκρατία στην Κρήτη κράτησε 4,5 αιώνες και βασίστηκε κυρίως στα κολοσσιαία οχυρωματικά έργα που κατασκεύασαν σπουδαίοι μηχανικοί, με σπουδαιότερο το μεγάλο κάστρο του Χάνδακα (Ηράκλειο). Ένα πρώτο οχυρωματικό σύστημα συνδέεται κυρίως με την ανάγκη προστασίας από το εχθρικό ντόπιο στοιχείο. Τους τελευταίους αιώνες της Ενετοκρατίας, όταν το Βυζάντιο δεν υπάρχει πια και κοινός εχθρός είναι πλέον οι Τούρκοι, οι κατακτητές αμβλύνουν τη στάση τους απέναντι στους Κρητικούς. Την ίδια εποχή οι πόλεις της Κρήτης αναδιοργανώνονται με νέες οχυρώσεις από επώνυμους αρχιτέκτονες, ενώ ένα νέο οχυρωματικό σύστημα αποσκοπεί στην προστασία των παραλίων από τον αναμενόμενο εξωτερικό εχθρό και συνεχίζεται μέχρι και το χρόνο της τουρκικής επίθεσης.

Όταν οι Τούρκοι κατάφεραν να καταλάβουν το Χάνδακα το 1669, μετά από 22 χρόνια πολιορκίας, ισχυροποίησαν την παρουσία τους βελτιώνοντας τα ενετικά τείχη και κατασκευάζοντας πολλά μικρά φρούρια σε όλη την κρητική επικράτεια, τους Κουλέδες. Οι Τούρκοι συντηρούσαν τις οχυρώσεις τους μέχρι το τέλος της παρουσίας τους στο νησί. Ακόμη και σήμερα, ο επισκέπτης μπορεί να πάρει μια ιδέα για το πώς ήταν οχυρωμένες οι μεγάλες πόλεις της Κρήτης, καθώς τα τείχη τους διατηρούνται σε άριστη κατάσταση. Τα εντυπωσιακά κάστρα στα Χανιά, στο Ρέθυμνο και στο Ηράκλειο και τα απόρθητα φρούρια στα νησιά της Σούδας, της Γραμβούσας και της Σπιναλόγκα, είναι μόνο μερικά δείγματα.

Οδοιπορικό στα κάστρα της Κρήτης (Α' Μέρος)   

Οι Βυζαντινοί ονόμαζαν κάστρα, τις πόλεις που περιβάλλονταν από τείχη. Με αυτή την έννοια κι εδώ, παρουσιάζουμε τις πόλεις που ήταν οχυρωμένες με τείχη, με σπουδαιότερη το μεγάλο κάστρο του Χάνδακα. Άλλες οχυρωμένες πόλεις ήταν τα Χανιά, το Ρέθυμνο, η Σητεία και η Ιεράπετρα...

 ΚΑΣΤΡΑ

Οδοιπορικό στα κάστρα της Κρήτης (Β' Μέρος)

Η Κρήτη είναι ένα μεγάλο νησί με πολλά σημεία, από τα οποία μπορεί κάποιος να επιβιβαστεί στο νησί. Έτσι οι διάφοροι κατακτητές της, κυρίως οι Ενετοί, φρόντιζαν να κατασκευάσουν δεκάδες φρούρια σε νευραλγικές θέσεις του νησιού και σε νησίδες που βρίσκονται γύρω από αυτό, που τα χρησιμοποιούσαν για να ελέγχουν την τριγύρω περιοχή και τα περάσματα. Τα Καστέλια, όπως λέγονται τα Ενετικά φρούρια, βρίσκονταν σε όλο το νησί. Μάλιστα πολλά χωριά σήμερα λέγονται Καστέλι, προφανώς λόγω παλαιότερων φρουρίων, που σήμερα δεν υπάρχουν...

ΕΝΕΤΙΚΑ ΦΡΟΥΡΙΑ ΚΑΙ ΚΑΣΤΕΛΙΑ 

Οδοιπορικό στα κάστρα της Κρήτης (Γ' Μέρος)

Κατά τη Μεγάλη Κρητική Επανάσταση του 1866-1869, η Οθωμανική Αυτοκρατορία αναγκάστηκε να στέλνει συνεχώς πασάδες στην Κρήτη, αλλά οι πολεμικές επιχειρήσεις απέβαιναν άκαρπες. Ο τελευταίος πασάς που στάλθηκε στο νησί ήταν ο Αυνή Πασάς, που αντιλαμβανόμενος την αντίσταση των Κρητικών, αποφάσισε να αλλάξει την έως τότε επιχειρησιακή τακτική και να την αναπροσαρμόσει...

ΚΟΥΛΕΔΕΣ