Αθλητισμός στα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας.

Δίκτυα κοινωνικότητας και σωματειακός αθλητισμός στο Ηράκλειο (1898-1940) 
 ΓΙΑΝΝΗΣ ΖΑΪΜΑΚΗΣ

Ακολουθώντας με μικρή καθυστέρηση την εξέλιξη του φαινόμενου σε άλλα μεγαλύτερα αστικά κέντρα της χώρας, η εμφάνιση του οργανωμένου αθλητισμού στο Ηράκλειο χρονολογείται στα πρώτα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας και ανταποκρίθηκε στις ανάγκες των μελών των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων για μια νέου τύπου κοινωνικότητα στον δημόσιο χώρο…

Η κοινωνιογένεση του τοπικού αθλητισμού στα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας

-Η γέννηση του αθλητισμού στο Ηράκλειο, και γενικότερα στην Κρήτη, συνδέθηκε με το προσωπικό ενδιαφέρον του πρίγκιπα Γεωργίου, τακτικού μέλους της επιτροπής Ολυμπιακών αγώνων και επίτιμου προέδρου του Πανελλήνιου Γυμναστικού Συλλόγου από το 1892 και άλλων αθλητικών σωματείων στην Αθήνα και την επαρχία.
Ασφαλώς δεν είναι τυχαίο ότι το 1899

δημιουργούνται παράλληλα και στις τρεις μεγάλες πόλεις του νησιού Γυμναστικοί Σύλλογοι. Αλλά ο πιο σημαντικός παράγοντας στην επιτάχυνση των εξελίξεων ήταν η παρουσία των στρατευμάτων των προστάτιδων δυνάμεων από το 1898 στο νησί. Στο Ηράκλειο, ο ρόλος των Βρετανών στρατιωτικών που ήταν εξοικειωμένοι με τα δυτικά σπορ ήταν καθοριστικός. Αξιοποιώντας πηγές από το στρατιωτικό περιοδικό Highland Light Infantry Chronicle του 1899 και την επίσημη ιστορία του Συντάγματος του L.B.Oatts (Proud Heritage, Τhe story of The Highland Infantry , 1961), o Ben Petre στην αδημοσίευτη διδακτορική του διατριβή αναφέρεται στη διεξαγωγή αγώνων στίβου και ποδοσφαίρου στην πόλη από τα τέλη του 1898 και σε ένα ιδιότυπο «κυνήγι της αλεπούς», με το ρόλο του θηράματος να αναλαμβάνουν τα πολλά αδέσποτα σκυλιά της πόλης.
Ακόμη, επισημαίνει ότι κατά τη διάρκεια της σφαγής του 1898 από τους Τούρκους οι άνδρες του συντάγματος βρίσκονταν εκτός υπηρεσίας, γιατί παρακολουθούσαν ένα αγώνα ποδοσφαίρου (Petre χ.χ.).

Η εμφάνιση των πρώτων αθλητικών πρακτικών στην πόλη επιτάχυναν τις διαβουλεύσεις πνευματικών κύκλων της πόλης για τη δημιουργία ενός αθλητικού φορέα που θα οργάνωνε την αθλητική δραστηριότητα και θα συνέβαλλε στην κοινωνική της πρόοδο. Πράγματι, τον Αύγουστο του 1899 δημιουργήθηκε το πρώτο αθλητικό σωματείο με την επωνυμία «Κρητικός Γυμναστικός Σύλλογος εν Ηρακλείω» και το καταστατικό του εγκρίθηκε με Διάταγμα της Κρητικής Πολιτείας. Ο σκοπός του συλλόγου ήταν «η εις απάσας τας κοινωνικάς τάξεις διάδοσις της Γυμναστικής μέσα από την ίδρυση Γυμναστηρίου, η εκγύμνασις των μελών, η άσκηση διά εκδρομών και πορειών, η επικοινωνία με άλλους συλλόγους για αμοιβαία υποστήριξη και την τέλεση Γυμναστικών αγώνων»…*

-Στη διάρκεια της λειτουργίας του οργάνωσε γυμναστικές επιδείξεις, αθλητικούς αγώνες και ομιλίες εκπολιτιστικού χαρακτήρα. Το σωματείο δραστηριοποιήθηκε στη γυμναστική και δευτερευόντως στον κλασικό αθλητισμό και οργάνωσε γυμναστικές επιδείξεις, αθλητικούς αγώνες και ομιλίες εκπολιτιστικού χαρακτήρα, ενώ είχε συμμετάσχει σε

πανελλήνιους αγώνες στίβου καταλαμβάνοντας μια δεύτερη θέση στο δρόμο 1500μ. με τον αθλητή του Γιάννη Πολυχρονάκη. Στην πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα η γυμναστική και ο κλασικός αθλητισμός βρήκαν πρόσφορο έδαφος για να καλλιεργηθούν στα εκπαιδευτήρια της πόλης και ιδιαίτερα στο Λύκειο Κοραής που φιλοξενούσε τα παιδιά των πιο εύπορων κοινωνικών στρωμάτων στο νησί. Σκαπανέας σε αυτή τη διαδικασία υπήρξε ο επιφανής γυμναστής Ιωάννης Τζοβενής…Ο Τζοβενής διοργάνωσε τις πρώτες αθλητικές επιδείξεις του Κοραή στα έτη1908-1909 στην Πλατεία Πρίγκιπος και τον Μάιο του 1909 τους μαθητικούς αθλητικούς αγώνες που συμπεριελάμβαναν αγώνες 100μ., 110μ. με εμπόδια, σφαιροβολία, μήκος, ύψος (με και άνευ φόρας), λιθοβολία, ελληνικό ακοντισμό, σκοποβολή και τον Κνώσιο δρόμο. Στους αγώνες συμμετείχαν μαθητές από όλη την Κρήτη…Οι αγώνες του Λυκείου Κοραής συνεχίστηκαν με ιδιαίτερη επιτυχία και στα επόμενα χρόνια, ενώ, όπως φαίνεται και από αποσπάσματα πρακτικών που παραθέτει ο Φλεριανός, το Λύκειο Κοραής εισήγαγε το 1911 στον σχολικό

αθλητισμό τη σκοποβολή, τη σπαθασκία και το ποδόσφαιρο, και οργάνωσε δημόσιο αγώνα ποδοσφαίρου μεταξύ δύο ομάδων του («κυανοχιτώνων» και «ερυθροχιτώνων») τον Απρίλιο του 1911 στην Πλατεία Πρίγκιπος (Φλεριανός 1929: 15-5).Ο μαθητικός αθλητισμός αναπτύχθηκε παράλληλα και στα δημόσια σχολεία(δημόσιο γυμνάσιο και διδασκαλείο) και από το 1909 καθιέρωσαν αγώνες στίβου(100μ., μήκος, ύψος, άλμα επί κοντώ και δισκοβολία) και γυμναστικές επιδείξεις… Από τα χρόνια των Βαλκανικών πολέμων ο αθλητισμός περιορίστηκε στους ετήσιους εσωτερικούς αγώνες των σχολείων και στο Λύκειο Κοραής, στο οποίο περίπου το 1913 δημιουργήθηκε και ομάδα βόλεϊ (Φλεριανός 1929: 12-5).

 Οι ετήσιοι αθλητικοί αγώνες των σχολείων Ηρακλείου συνεχίστηκαν στην περίοδο 1912-14,χωρίς την επιτυχία των προηγουμένων ετών, και στη συνέχεια αντικαταστάθηκαν από τους ετήσιους εσωτερικούς αγώνες του κάθε σχολείου… στις αρχές του 1903 δημιουργήθηκε από στρατιωτικούς η σχολή σκοποβολής στο Αμπάρ Αλτί και ένα χρόνο μετά ιδρύθηκε ο Σκοπευτικός Σύλλογος Ηρακλείου με πρωτοβουλία του επίλεκτου, τότε, υπολοχαγού Γεωργίου Κατεχάκη και πρώτο πρόεδρο τον Ιωάννη Συριώτη, Διοικητή του 43^ου Συντάγματος. Με τη συμβολή των Αγγλικών στρατιωτικών δυνάμεων ο Σύλλογος δημιούργησε Σκοπευτήριο βορειοανατολικά της Πλατείας Πρίγκιπος, πλησίον του σημείου όπου σήμερα είναι το Πάρκο Γεωργιάδη, και διοργάνωσε τους πρώτους σκοπευτικούς αγώνες στην πόλη με διακριθέντες επώνυμους Ηρακλειώτες, όπως τον Μηνά Ανεμογιάννη και τον Εμμανουήλ Λασηθιωτάκη (Φλεριανός 1929: 11-5) Ο Σύλλογος σταμάτησε τις λειτουργίες του με την κήρυξη των Βαλκανικών πολέμων και αφού προηγουμένως το σωματειακό ενδιαφέρον για τη σκοποβολή εντάθηκε τα έτη 1908-1911 με τη δημιουργία τριών νέων σωματείων του τοπικού παραρτήματος της Πανελλήνιας Σκοπευτικής Εταιρείας με πρόεδρο τον Γιάννη Συριώτη, του Σκοπευτικού Συλλόγου Ηρακλείου «Εθνικό Λάβαρο» με πρόεδρο τον Νικόλαο Λαμπιθιωτάκη και σήμα τον δικέφαλο αετό (Ασπραδάκη 2005: 22,Φλεριανός 1929: 18-5). Το 1911 εξάλλου ιδρύθηκαν και οι πρώτοι αθλητικοί σύλλογοι στην ενδοχώρα του Ηρακλείου, στην Αυγενική ο Σκοπευτικός Σύλλογος Μαλεβύζι με πρόεδρο τον φοιτητή της Νομικής Μανόλη Βλαχάκη, στην κωμόπολη των Μοιρών ο Σκοπευτικός Σύλλογος Μινώταυρος και στις Αρχάνες ο Σκοπευτικός Σύλλογος Άρης με πρόεδρο τον δημοδιδάσκαλο τότε και στη συνέχεια αντισυνταγματάρχη Αντώνιο Μπετεινάκη… Στα τέλη της δεκαετίας του 1900 εμφανίζεται ένα ενδιαφέρον, πρώιμο για ταελληνικά δεδομένα, για τη λεμβοδρομία και την κωπηλασία, το οποίο οδήγησε στην ίδρυση του Ομίλου Ερετών Ηρακλείου τον Μάιο του 1909, με Διάταγμα της Κρητικής Βουλής (57/23.5.1909)… Ο Όμιλος είχε αγοράσει εξάκωπο λέμβο για την εκγύμναση των αθλητών, ομοιόμορφες πλεκτές στολές για τους κωπηλάτες και την περίοδο 1909-1911 διοργάνωσε αγώνες κωπηλασίας, κολύμβησης και πόλο στο Ενετικό Λιμάνι και εκδρομές στη νήσο Ντία και στο Παλιόκαστρο (Φλεριανός 1929: 17-5)

-Όπως έχουμε ήδη επισημάνει, η παρουσία των βρετανικών στρατευμάτων στο Ηράκλειο ήταν σημαντική στη διάδοση των δυτικών σπορ στην κοινωνία της πόλης. Οι Βρετανοί από τα πρώτα χρόνια εγκατάστασής τους στην πόλη φρόντισαν για τη μετατροπή δημόσιων χώρων σε γυμναστήρια και γήπεδα για την εκγύμναση των στρατιωτικών τους δυνάμεων. Όπως προκύπτει από φωτογραφικό υλικό και σποραδικές αναφορές στον Τύπο, οι Βρετανοί διαμόρφωσαν πρόχειρα γυμναστήρια και γήπεδα ποδοσφαίρου…

Οι Άγγλοι και Σκωτσέζοι στρατιωτικοί ασκούνταν στη γυμναστική και παράλληλα σε ομαδικά σπορ, όπως το ποδόσφαιρο, το κρίκετ και το τένις. Στο ποδόσφαιρο δημιούργησαν ομάδες στους τέσσερις λόχους τους και μεικτή ομάδα επίλεκτων του συντάγματος. Οι ομάδες αυτές έδιναν φιλικούς αγώνες μεταξύ τους ή με ομάδες στόλων που στάθμευαν στο λιμάνι. Το ποδόσφαιρο, ένα άθλημα που μπορούσε να παιχτεί με ευκολία σε οποιαδήποτε αλάνα της πόλης, με τη χρήση μιας μπάλας, συχνά αυτοσχέδιας, και τερμάτων από πέτρες ή άλλα αντικείμενα, κέντρισε το ενδιαφέρον των ντόπιων που άρχισαν να το παίζουν σε αλάνες της πόλης. Περίπου το 1904 με πρωτοβουλίες φιλάθλων, όπως οι έμποροι Νίκος Σαρατσόπουλος και Αγκόπ Μαγαζιάν και ο υπάλληλος Λεωνίδας Τσιριντάνης και οι αδελφοί Σταυρουλάκη, δημιουργήθηκαν άτυπες ομάδες σε γειτονιές, στην Καινούργια Πόρτα, το Μπαλτά Τζαμί κ.ά. (Φλεριανός 1929: 23-5).Το ενδιαφέρον αυτό οδήγησε στη δημιουργία του πρώτου επίσημου ποδοσφαιρικού σωματείου στην πόλη, την Άμιλλα…

Το σωματείο, όπως φαίνεται και από τον τοπικό Τύπο, διεξήγαγε τις πρώτες του επιδείξεις ποδοσφαιρίσεως στην Πλατεία του Πρίγκιπα (μετέπειτα Ελευθερίας) και αγωνίστηκε με Μουσουλμανικές ομάδες και ομάδες του γαλλικού στόλου που είχαν καταπλεύσει στο λιμάνι του Ηρακλείου στο δεύτερο μισό του φθινοπώρου του 1911 (Φλεριανός1946: 24-12) Η Άμιλλα, που είχε σήμα «λακτούντα» ποδοσφαιριστή, προμηθευόταν αθλητικές στολές από το Παρίσι και διατηρούσε λέσχη των φίλων σε καφενείο στον Άγιο Μηνά…

Σύμφωνα με τον Φλεριανό, το υπόδειγμα της Άμιλλας ακολούθησαν δύο άλλα σωματεία Κρητικών Μουσουλμάνων, τα οποία συσπείρωσαν τα εναπομείναντα μεσαία και υψηλά στρώματα του μουσουλμανικού στοιχείου. Η Ντερμπιέ Μπεδενιέ με πρόεδρο τον Χιλαλή Αφεντάκη και έδρα καφενείο στο Μικρό Τσαρσάκι και το Φικρί Σιλήμ με πρόεδρο τον Μπεχά Μπέη και έδρα στο Γενί Τζαμί. Ένα μέρος των ποδοσφαιριστών αυτών των ομάδων προέρχονταν από εργαζόμενους στην υπηρεσία των Άγγλων στρατιωτών από τους οποίους έμαθαν ποδόσφαιρο (Φλεριανός 1929: 24-5). Τα σωματεία αυτά είχαν την οικονομική και ηθική υποστήριξη των ομοθρήσκων τους και αποτελούσαν ένα από τα τελευταία προπύργια κοινοτικής έκφρασης του Μουσουλμανικού στοιχείου πριν από την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1923. Στον τοπικό Τύπο η παρουσία «Οθωμανικού» ποδοσφαιρικού συλλόγου αναφέρεται σε συνάντηση ανάμεσα στη Χουριέλ και την Άμιλλα τον Ιούλιο του 1911, στο Γυμναστήριο της δεύτερης. Περιγράφεται το πλήθος και οι επευφημίες του κόσμου που παρακολούθησε τον αγώνα ανάμεσα στους «κυανό-λευκους» Χριστιανούς και «ερυθρομέλανους» Μουσουλμάνους ποδοσφαιριστές, που έληξε με νίκη της Άμιλλας υπό τη διαιτησία του επιφανούς μέλους της καθολικής κοινότητας στο Ηράκλειο, Μαλτέζου στην καταγωγή, Giuseppe MaoroIttar.Οι δραστηριότητες δεν περιορίζονταν μόνο στον αθλητισμό αλλά και στη μουσική όπως φαίνεται από καταχώριση εφημερίδας της εποχής, στην οποία αναφέρεται ότι ο Οθωμανικός Ποδοσφαιρικός Σύλλογος «συνέστησε Μουσικήν Σχολήν Οθωμανικής Φιλαρμονικής» και διαπραγματεύεται τη χορήγηση μουσικών οργάνων της μπάντας του μουσικού Συλλόγου Απόλλων προκαλώντας, μάλιστα, τη διαμαρτυρία του αρθρογράφου της εφημερίδας.

Τα σωματεία αυτά έπαυσαν να λειτουργούν στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1910.Η περίοδος που ακολούθησε το τέλος των Βαλκανικών πολέμων μέχρι την είσοδο των Μικρασιατών προσφύγων χαρακτηρίστηκε από στασιμότητα σε διάφορους κοινωνικούς τομείς. Στον αθλητισμό μια στοιχειώδης αθλητική κίνηση παρατηρήθηκε στους ετήσιους μαθητικούς αγώνες, ενώ ο σωματειακός αθλητισμός αδρανοποιήθηκε.

ΛΕΖΑΝΤΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

Όπου δεν αναφέρω προέλευση οι φωτογραφίες προέρχονται από την προσωπική μου συλλογή.

1. Ασκήσεις βρετανικών στρατιωτικών στην τάφρο των Ενετικών Τειχών σε φωτογραφίατου Behhaedin στα πρώτα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας.

2. Στρατιωτικές ασκήσεις του Βρετανικού συντάγματος στο γυμναστήριο-γήπεδο πουδημιούργησαν στο Γιαλί Κιόσκι.

3. Αγώνας αντισφαίρισης Βρετανών στρατιωτών σε γήπεδο που είχε διαμορφωθεί σταΕνετικά Τείχη

4. Ο ποδοσφαιρικός σύλλογος Άμιλλα το 1911 με τον διαιτητή Μιχάλη Ιερωνυμάκη (με τα πολιτικά), στη δεύτερη σειρά, και τον καθηγητή Ιωάννη Τζοβενή (επίσης με τα πολιτικά),στην τρίτη σειρά. Φωτογραφία από την ιδιωτική συλλογή του διδάκτορα κοινωνιολογίαςκαι ερευνητή Μανόλη Χουμεριανού, του οποίου ο παππούς (αριστερά του Τζοβενή στη φωτογραφία) ήταν αντιπρόεδρος και ποδοσφαιριστής της Άμιλλας.

5. Το τμήμα δεσποινίδων και η ομάδα βόλεϊ του ΟΦΗ το 1928. Ιδιωτικό Αρχείο Κρίτωνα Διαλυνά/Αρχείο Εταιρίας Κρητικών Ιστορικών Μελετών.

6. Αγώνας πρωταθλήματος ΕΓΟΗ – ΟΦΗ το 1931 στο γήπεδο Χάνδαξ.

7. Οι ποδηλατικοί αγώνες της ΕΟΝ στην Πλατεία Ελευθερίας το 1939.

ΠΗΓΗ

Αναδημοσίευση αποσπάσματος από την εργασία

ΔΙΚΤΥΑ ΑΣΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟ (1898-1940)

( pdf )

ΓΙΑΝΝΗΣ ΖΑΪΜΑΚΗΣ

http://crete.academia.edu/YiannisZaimakis