Κουζουλάδες : Κρήτη. Γαία περίρρυτος.

27 Μαρτίου 2016

Κρήτη. Γαία περίρρυτος.

Είναι µια γης κατάµεσα του µελανού πελάγου
Η Κρήτη, η ώρια κι η παχειά κι η τριγυρολουσµένη.
Κατοίκους έχει αρίθµητους, και χώρες ενενήντα.
Κάθε λαός κι η γλώσσα του. Ζουν Αχαιοί στον τόπο,
Ζούνε νησιώτες Κρητικοί, παληκαριάς ξεφτέρια,
Και Κύδωνες, και ∆ωρικοί, και Πελασγοί λεβέντες.
Κι είν’ η Κνωσό, χώρα τρανή που ο Μίνωας του µεγάλου
∆ία σύντροφος εννιά, κι εννιά κυβέρναε χρόνους.

Οµήρου Οδύσσεια, τ. 172-79

ΦΥΣΙΟΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ-ΚΛΙΜΑ

Η Κρήτη απλώνεται στο κέντρο της Ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου. Το µήκος της από το ακρωτήριο ∆ίον µέχρι το ακρωτήριο Λίθινον ανέρχεται σε 260 χλµ. Γύρω από την Κρήτη υπάρχει ένας σηµαντικός αριθµός µικρότερων ή µεγαλύτερων νησιών τα κυριότερα από τα οποία είναι: Ποντικονήσι, Γραµβούσα, ∆ία, Ψείρα, Παξιµάδα, Κουφονήσι, Χρυσή, Παξιµάδια, Γαύδος, Γαυδοπούλα και το Ελαφονήσι. Η Κρήτη είναι ένα από τα µεγάλα νησιά της Μεσογείου αλλά δεν µοιάζει µε κανένα από αυτά, ούτε στη γεωλογική διαµόρφωση, ούτε στην ιστορία, ούτε στην αρχαιολογία ούτε στο ανθρωπολογικό στοιχείο. Σε όλα έχει τη δική της, ξεχωριστή ιδιοµορφία, από την προϊστορική εποχή µέχρι σήµερα. Αποτελεί ένα ιδιαίτερο κόσµο. Ο Όµηρος δεν την αναφέρει σαν νησί αλλά σαν γαία περίρρυτο.

Ανάµεσα στις τρεις ηπείρους του παλαιού κόσµου, έχει πάρει και από τις τρεις ορισµένα χαρακτηριστικά, τα έχει ανακατώσει όλα µαζί και δηµιούργησε κάτι το ξεχωριστό και µοναδικό, που δεν υπάρχει στα άλλα νησιά ή στις άλλες χώρες της Μεσογείου.

Το κλίµα της Κρήτης είναι τυπικά Μεσογειακό. Συγκεκριµένα το κλίµα των ορεινών περιοχών λόγω της ύπαρξης των τεσσάρων µεγάλων ορεινών όγκων και του σηµαντικού υψοµέτρου µοιάζει µε εκείνο της ηπειρωτικής Ελλάδας, ενώ οι παράκτιες περιοχές έχουν τα θερµοκρασιακά χαρακτηριστικά της νησιωτικής. Η θέση της Κρήτης και ο ορεινός χαρακτήρας του εδάφους της συνεπάγεται συχνές καιρικές µεταβολές όσον αφορά την ένταση ή τη διεύθυνση των επικρατούντων ανέµων. Οι βόρειες ακτές επηρεάζονται το καλοκαίρι από τους ετήσιους ανέµους (µελτέµια) που είναι Β.Α. ή Β.∆. θερµοί και ξηροί. Οι νότιες περιοχές επηρεάζονται τον χειµώνα από νότιους ξηρούς και θερµούς ανέµους που προέρχονται από την Αφρική. Από βιοκλιµατική άποψη η νοτιοανατολική πλευρά της Κρήτης θεωρείται ότι έχει ηµίξηρο µεσογειακό κλίµα και είναι η ξηρότερη περιοχή της Ελλάδας. Οι υπόλοιπες παράκτιες περιοχές και ιδιαίτερα οι βορειοδυτικές έχουν ύφυγρο µεσογειακό κλίµα.

ΒΛΑΣΤΗΣΗ – ΧΛΩΡΙΔΑ - ΠΑΝΙΔΑ

Πυκνά δάση, όπως στην ηπειρωτική Ελλάδα και στην Ευρώπη δεν υπάρχουν στην Κρήτη. Η κυρίως βλάστηση αποτελείται από φρύγανα και θάµνους τα οποία ανάλογα µε τις συνθήκες αποκτούν θαµνώδη ή δενδρώδη µορφή. Τα φρύγανα καλύπτουν τα ξηρότερα και περισσότερο βοσκηµένα εδάφη της Κρήτης, από το ύψος της θάλασσας µέχρι ψηλά την ορεινή ζώνη. Χαρακτηριστικό ακόµα των περιοχών της Κρήτης είναι η πληθώρα ενδηµικών ειδών που συναντώνται σε κάθε µέρος. Τα κυπαρίσσια σχηµατίζουν εκτεταµένα δάση στον Αποκόρωνα, τα πεύκα στην Ιεράπετρα και τα κέδρα στον κόλπο του Μεραµπέλου. Συστάδες ακόµα φυλλοβόλων βελανιδιών συναντώνται στη δυτική Κρήτη που µειώνονται καθώς κατευθυνόµαστε προς τα ανατολικά. Στην ορεινή ζώνη του Ψηλορείτη βρίσκεται το πιο εκτεταµένο δάσος πουρναριών.

Η χλωρίδα της Κρήτης είναι από τις σηµαντικότερες της Ευρώπης τόσο σε αριθμό ειδών όσο και σε ενδηµισµό. Έχει περίπου 1750 είδη και υποείδη µε ποσοστό ενδηµισμού περίπου 10%. Η θεωρία της φυσικής διαδοχής δεν φαίνεται να έχει εφαρμογή στο σκληρό έδαφος του νησιού.

Καθαρά διαµορφωµένες βλαστικές ζώνες, και μάλιστα ζώνες σε «ώριµο στάδιο», όπως ονοµάζεται η κατάσταση σταθερής ισορροπίας, δεν φαίνεται να υπάρχουν πουθενά. ∆εν φαίνεται να υπάρχουν καν σταθερές «φυτοκοινωνίες», δηλαδή συναθροίσεις φυτών µε ομογενή συγκρότηση. Η βλάστηση είναι σε κάθε τόπο διαφορετική και η σύστασή της μοιάζει λίγο ως πολύ τυχαία. Η θεωρία της φυσικής διαδοχής, στις συνθήκες αυτές φαίνεται να χάνει το αντικείµενό της: τις ίδιες δηλαδή βλαστικές ζώνες, που ίσως ουδέποτε υπήρξαν ως διακριτές οντότητες στο νησί. Αυτό που τελικά βλέπουμε είναι ένα εκπληκτικό μωσαϊκό µε χιλιάδες

πρόσωπα, αλλά και ένα μωσαϊκό που επαναλαμβάνεται µε παραλλαγές σε όλα σχεδόν τα υψόμετρα και στους τέσσερις μεγάλους ορεινούς όγκους.

Η γεωλογική ιστορία, ο ανταγωνισμός, η τύχη και τα μυριάδες μικροκλίµατα µαζί µε τον ανθρώπινο παράγοντα έχουν συμβάλλει

καθοριστικά σε αυτή την εκπληκτική βλαστική αναρχία που χαρακτηρίζει το κρητικό τοπίο. Η πανίδα είναι λιγότερο γνωστή από την χλωρίδα και επικρατούν κυρίως είδη µε μεσογειακή εξάπλωση αλλά και αρκετά νοτιοευρωπαϊκά, μικρασιατικά και βαλκανικά. Όλα τα είδη των ερπετών συναντώνται στις περιοχές που βρίσκονται κοντά στις ακτές. Το ανάγλυφο και ο προσανατολισμός της Κρήτης παίζουν καθοριστικό ρόλο στην υδρολογία του νησιού. Η αλυσίδα των ορεινών όγκων χωρίζει την Κρήτη σε δύο υδατικά διαμερίσματα: ένα βόρειο και ένα νότιο.

Ποτάμια που να έχουν συνεχή ροή όλο τον χρόνο είναι λίγα. Ακόμα και ο Γεροπόταμος που είναι ο μεγαλύτερος ποταμός της Κρήτης στην πεδιάδα της Μεσσαράς το καλοκαίρι δεν έχει καθόλου νερό λόγω της υπεράντλησης για αρδευτικούς σκοπούς και εξαιτίας της ανάπτυξης που γνωρίζει ο τουριστικός τομέας. Στις εκβολές σχηματίζονται αβαθείς λίμνες και έλη γλυκού ή υφάλμυρου

νερού. Εκεί αποθέτουν τα ποτάμια την άργιλο που μεταφέρουν στεγανοποιώντας τον πυθμένα τους. Συχνά οι λίμνες αυτές ξεραίνονται τους καλοκαιρινούς μήνες. Οι υγρότοποι αυτοί είναι αναντικατάστατοι σταθμοί για τα αποδημητικά πουλιά στο ταξίδι τους προς την Αφρική. Η ορνιθοπανίδα της Κρήτης είναι πολύ πλούσια τόσο γιατί η Κρήτη έχει μεγάλη ποικιλία βιοτόπων όσο και γιατί αποτελεί πέρασμα για τα μεταναστευτικά πουλιά.

ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Η θάλασσα αποτέλεσε ευλογία και κατάρα για την Κρήτη και επηρέασε άμεσα την πορείατης στην Ιστορία. Στη θάλασσα οφείλει τη δόξα της, αλλά και η ίδια η θάλασσα της έφερε και τόσες καταστροφές. Η Κρήτη έχει µια µακρόχρονη παρουσία στο χρόνο και την ιστορία. Από τη νεολιθική εποχή, πριν από 9000 χρόνια, µέχρι σήµερα ο άνθρωπος κατοίκησε την Κρήτη και επηρέασε µε τις δραστηριότητες του το φυσικό περιβάλλον του νησιού. Σημαντικότερη επίδραση είχε η καταστροφή των δασών που σύµφωνα µε παλιούς περιηγητές ήταν πολύ πιο εκτεταμένα απ’ ότι σήµερα. Η Κρήτη κατέχει προνομιούχα θέση στην ιστορία χάρη στον αρχαιότατο Μινωικό πολιτισμό της αλλά και χάρη στους αγώνες της και τις θυσίες της για την ελευθερία και την ανεξαρτησία. Η άνοδος του τουρισμού, η εκβιομηχάνιση και η αστικοποίηση ώθησαν τον ανθρώπινο πληθυσμό προς τις παράκτιες περιοχές έτσι ώστε σήμερα πάνω από το 50% του πληθυσμού της Κρήτης να ζει σ’ αυτές.