ΦΑΛΙΕΡΟΣ ΜΑΡΙΝΟΣ ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ (1397 1474)

Ο Μαρίνος Φαλιέρος γεννήθηκε τι 1397 και απεβίωσε το 1474. Τα βιογραφικά στοιχεία που γνωρίζουμε για αυτόν προέρχονται από τα έγγραφα του Κρατικού Αρχείου της Βενετίας, τα οποία ανακάλυψε και δημοσίευσε ο A. van Gemert.
      Καταγόταν από μια βενετοκρητική αριστοκρατική οικογένεια (των Falier). Πρόκειται για μια από τις οικογένειες των Βενετών που εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη το 1211, όταν η Κρήτη (το 1209) περιήλθε στην βενετική κυριαρχία. Ο ίδιος ήταν κάτοχος μιας τεράστιας κτηματικής περιουσίας στην κεντρική και νοτιοανατολική Κρήτη.

      Ο αριστοκράτης Μαρίνος Φαλιέρος είχε λογοτεχνικά ενδιαφέροντα και κατέγραψε στην ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας αξιόλογες λογοτεχνικές επιδόσεις.
      Στη γραφίδα του αποδίδονται με βεβαιότητα τέσσερα ποιήματα με ερωτικό, θρησκευτικό, παρηγορητικό και ηθικοδιδακτικό περιεχόμενο, γραμμένα σε δεκαπεντασύλλαβο στίχο.
      Ένα ακόμα ποίημα με βάση γλωσσικά και υφολογικά στοιχεία αποδίδεται από τη φιλολογική έρευνα στον Μαρίνο Φαλιέρο.
      Πρόκειται για ποιήματα που γράφτηκαν κατά την περίοδο των νεανικών του χρόνων.
      Στη μορφή, τα πρότυπα και το περιεχόμενό της η ποιητική παραγωγή του εμπνέεται περισσότερο από τη Δυτική-Ιταλική λογοτεχνική παράδοση.
      Τα ποιήματα του Μαρίνου Φαλιέρου έχουν γίνει αντικείμενο πολυετών μελετών και έχουν εκδοθεί σε σύγχρονες κριτικές εκδόσεις με εισαγωγή και σχόλια από τους Ολλανδούς φιλολόγους A. van Gemert και W. Bakker.
Ιστορία και Όνειρο
      Επτακόσιοι πενήντα οκτώ (758) ομοιοκατάληκτοι πολιτικοί στίχοι. Γράφτηκε το 1418 εποχή του αρραβώνα ή γάμου του ποιητή με την Fiorenza Zeno. Πρόκειται για ένα ερωτικό όνειρο.
      Το ερωτικό όνειρο ως λογοτεχνικό είδος είναι γνωστό κυρίως από την ολλανδική και γερμανική λογοτεχνική παράδοση. Συνήθως αποτελείται από μια ονειρική επίσκεψη από τον/την αγαπημένο/η, τις προτάσεις του άνδρα και το ξύπνημα την αυγή από κόκορα/φύλακα ή από ήχους που ακούγονται από έξω.
      Ο Μαρίνος Φαλιέρος προσέδωσε επιπλέον στο ερωτικό όνειρο θεατρική μορφή, με τρεις σκηνές και τέσσερα πρόσωπα.
      Ο Μ. Φαλιέρος είναι ο ερωτευμένος, που αφηγείται.
      Η Μοίρα προσωποποιημένη είναι η Τύχη-προξενήτρα.
      Η Αθούσα είναι η αγαπημένη του, το όνομα της οποίας παραπέμπει στο όνομα της μνηστής και μετέπειτα συζύγου τού ποιητή Fiorenza.
      Η Ποθούλα είναι η υπηρέτριά της. Το όνομά της παραπέμπει στον Έρωτα ή Πόθο, γιο της Αφροδίτης.
      Ο ποιητής-αφηγητής περιγράφει ένα όνειρό του. Ονειρεύτηκε ότι τον επισκέφτηκε η Μοίρα του και του έφερε ένα μήνυμα ότι η αγαπημένη του θα ενδώσει. Τον οδήγησε στο σπίτι της. Η υπηρέτρια Ποθούλα τού ανοίγει και προσπαθεί να πείσει την κυρία της να τον δεχτεί. Η Αθούσα δέχεται να του μιλήσει μόνο από το παράθυρο. Στο παράθυρο εξελίσσεται το μεγαλύτερο μέρος του ποιήματος, που είναι ο διάλογος ανάμεσα στον Μ. Φαλιέρο και την Αθούσα. Επιχειρεί να την φιλήσει και να την χαϊδεύσει. Αυτή αρνείται και εκείνος περιορίζεται να την πείσει για την ειλικρινή του αγάπη. Η Αθούσα πείθεται μόνο από τον όρκο του. Τη στιγμή που πάει να του ανοίξει την πόρτα ο ποιητής ξυπνάει από το τσίμπημα ενός ψύλλου!
      Ο διάλογος στο παράθυρο μεταξύ δύο ερωτευμένων αποτελεί λογοτεχνικό στοιχείο/ θέμα, που απαντάει μόνο στο έπος του Βασιλείου Διγενή Ακρίτη. Δεν απαντάει αλλού στη Μεσαιωνική Ελληνική Λογοτεχνία. Το θέμα της αυγής/ συνάντηση ερωτευμένων την αυγή απαντάει στο Διγενή Ακρίτη και σε όλα σχεδόν τα ερωτικά μυθιστορήματα των παλαιολογείων χρόνων (14ος – 15ος αι.).
      Ο Μαρίνος Φαλιέρος φαίνεται ότι εμπνεύστηκε από δυτικά πρότυπα. Ειδικότερα, ο διάλογος στο παράθυρο μεταξύ δύο ερωτευμένων και μάλιστα την αυγή αποτελεί το βασικό χαρακτηριστικό των ιταλικών contrasti και των ιταλικών pastourella. Πρόκειται για ποιητικά είδη. Τα contrasti γνώρισαν μεγάλη διάδοση στην ιταλική λογοτεχνία από το 13ο μέχρι το 15ο αιώνα.
      Ο Μαρίνος Φαλιέρος πιθανότατα είχε υπόψη του και εμπνεύστηκε από την ποίηση του σύγχρονου βενετού πολιτικού, ουμανιστή και ποιητή Leonardο Giustinian στα ποιήματα του οποίου περιλαμβάνονταν και contrasti (διάλογος ερωτευμένων στο παράθυρο). Ήταν δημοφιλέστατα και απαγγέλλονταν ή τραγουδιόνταν σε γάμους και γιορτές. Πιθανότατα είχαν φθάσει και στην Κρήτη μέσα από την ανελλιπή επικοινωνία με τη Βενετία. Δεν μπορεί να αποκλειστεί η πιθανότητα το ποίημα τυ Μ. Φαλιέρου να γράφτηκε για να απαγγελθεί στο γάμο του.
      Το ποίημα παραδόθηκε σε τρία χειρόγραφα του 16ου αιώνα: 1) Ambr. gr. Y. 89 Sup., 2) Neapol. gr. III. B. 27, 3) Vat. gr. 1583 (αντιγρ. Ανδρ. Νούκιος).
Ερωτικόν Ενύπνιον / Όνειρο
      Εκατόν τριάντα (130) ομοιοκατάληκτοι πολιτικοί στίχοι. Παραδίδεται σε ένα χερόγραφο: Neapol. gr. III. B. 27.
      Η αγαπημένη επισκέπτεται τον ποιητή συνοδευόμενη από τον Έρωτα. Το ξύπνημα προκαλείται από το λάλημα του πετεινού.
      Το κείμενο έχει υποστεί μεταγενέστερη επεξεργασία και επιχειρήθηκε να εισαχθεί το πρόσωπο της Μοίρας.
      Η επεξεργασία πρέπει να έγινε από άλλο πρόσωπο και όχι από τον ίδιο τον ποιητή.
Ρίμα παρηγορητική
      Τριακόσιοι δύο (302) ομοιοκατάληκτοι πολιτικοί στίχοι.
      Χρονολογείται πριν το 1426.
      Παραδίδεται σε τρία χειρόγραφα: 1) Ambr. gr. Y. 89 Sup., 2) Laur. Ashburnh. 1549 (αντιγρ. Μιχ. Κυριακόπουλος), 3) Neapol. gr. III. B. 27.
      Απευθύνεται στο φίλο του Benedetti da Molin, μέλος της βενετικής αριστοκρατίας στην Κρήτη, που έχασε τη σύζυγο, τα παιδιά και την περιουσία του. Προσπαθεί να τον παρηγορήσει. Του επισημαίνει ότι ο άνθρωπος, ως έλλογο ον μπορεί να κατανοήσει την αστάθεια του κόσμου, το θάνατο ως απελευθέρωση και την καλοσύνη και την επιείκεια του Θεού.
      Πρόκειται για μια consοlatio (παρηγορητική λογοτεχνία), ένα λογοτεχνικό είδος που γνώρισε μεγάλη διάδοση στη Δυτική Ευρώπη, απ' όπου πρέπει να εμπνεύστηκε ο ποιητής στην Κρήτη.
Θρήνος εις τα  Πάθη και τη  Στάυρωση του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος ημων Ιησού Χριστού
      Τετρακόσιοι τέσσερις (404) ομοιοκατάληκτοι πολιτικοί στίχοι. Χρονολογείται πριν το 1420 (πρώιμο έργο). Εκδόθηκε στη Βενετία το 1543-44.
      Παραδίδεται σε ένα χειρόγραφο: Tubing. Mb 27, αντίγραφο της βενετικής έκδοσης.
      Πρόκειται για ένα μοιρολόγι της Παναγίας, γραμμένο όπως και το Ιστορία και Όνειρο σε δραματική μορφή.
      Εμφανίζονται να συνομιλούν η Θεοτόκος, ο Ιωάννης, η Μάρθα, η Μαρία η Μαγδαληνή, ο Χριστός, οι Εβραίοι, ο Λογγίνος και ένας εκατόνταρχος.
      Κείμενα σε πεζή και έμμετρη μορφή με θέμα το μοιρολόγι της Παναγίας γράφτηκαν και διακινήθηκαν και στον ελληνόφωνο χώρο. Φαίνεται όμως ότι ο Μαρίνος Φαλιέρος εμπνεύστηκε από αντίστοιχα κείμενα που γράφτηκαν στην Δυτική Ευρώπη και είναι γνωστά ως Planctus Mariae (θρήνος της Θεοτόκου). Τα κείμενα αυτά μέσω Ιταλίας έφτασαν και στην Κρήτη. Ο Leonardo Giustinian έγραψε τις Laudi dialogate, που προορίζονταν να απαγγέλονται τη Μεγάλη Παρασκευή.
Λόγοι διδακτικοί  του πατρός προς  τον υιον
      Τριακόσιοι είκοσι έξι (326) ομοιοκατάληκτοι πολιτικοί στίχοι.
      Γράφτηκαν πριν το 1430.
      Παραδίδεται σε ένα χειρόγραφο (Vallicel. gr. 39, του πρώτου μισού του 16ου αιώνα).
      Το ποίημα έχει ηθικοδιδακτικό-παραινετικό χαρακτήρα. Απευθύνεται στον υιό του. Σκοπός του είναι να προσφέρει χρήσιμες συμβουλές για τον ενδεδειγμένο τρόπο ζωής. Στο πρώτο μέρος κάνει μια γενική αναφορά στη χριστιανική διδασκαλία.
      Αντλεί από την προσωπική του εμπειρία. Οι συμβουλές του αφορούν στην οικογενειακή ζωή, τους φίλους, τη διαχείριση της περιουσίας και τις κοινωνικές συναναστροφές.
      Παλαιότερα πιστευόταν ότι ο ποιητής είχε επηρεαστεί από τους Στίχους του Αλεξίου Κομνηνού - Σπανέα. Σύμφωνα όμως με τα πορίσματα της νεώτερης φιλολογικής έρευνας ο ποιητής εμπνεύστηκε και πάλι είχε ως πρότυπο ένα δυτικό κείμενο. Πρόκειται για μια λατινική πεζή επιστολή με τίτλο De cura rei familiaris (Για τη διαχείριση των οικογενειακών υποθέσεων), που αποδίδεται στον Άγιο Βερνάρδο του Claervaux (12ος αι.), αλλά γράφτηκε από κάποιον Bernardus Silvester. Το κείμενο γνώρισε μεγάλη διάδοση στη Δυτική Ευρώπη σε χειρόγραφη και έντυπη μορφή. Προφανώς έφθασε στην Κρήτη μέσω Ιταλίας, όπου και το γνώρισε ο Μαρίνος Φαλιέρος.
      Το κείμενο του Μαρίνου Φαλιέρου το ενσωμάτωσε στο δικό του ποίημα ο Μάρκος Δεφαράνας, Λόγοι διδακτικοί του πατρός προς τον υιόν (μαζί με το αντίστοιχου περιεχομένου ποίημα του Στ. Σαχλίκη), το οποίο δημοσίευσε στη Βενετία το 1543 και το 1644.
      Η περίπτωση του Μαρίνου Φαλιέρου είναι ενδεικτική για δύο πράγματα:
    Το πόσο η Κρήτη και οι Κρήτες μπορούσαν να γνωρίζουν μέσω της Βενετίας τις πνευματικές εξελίξεις στην Ιταλία και τη Δυτική Ευρώπη και να εμπνέονται από τις εκεί λογοτεχνικές εξελίξεις.
    Το πόσο οι βενετοκρητικοί αριστοκράτες είχαν εξελληνιστεί στις αρχές του 15ου αι., διακόσια χρόνια μετά την εγκατάστασή τους στην Κρήτη, ώστε να χρησιμοποιούν για τη λογοτεχνική τους έκφραση την ελληνική γλώσσα και το δεκαπεντασύλλαβο στίχο.
ΡΙΜΑΔΑ ΚΟΡΗΣ ΚΑΙ ΝΙΟΥ
      Ένα πραγματικό constrasto, δηλαδή διάλογος μεταξύ ενός νέου και μιας κοπέλας σε παράθυρο χωρίς το ονειρικό πλαίσιο, στο οποίο τοποθέτησε το δικό του contrasto ο Μαρίνος Φαλιέρος στο Ιστορία και Όνειρο, είναι το ποίημα που τιτλοφορείται Ριμάδα κόρης και νιου.
      Παραδίδεται στο χειρόγραφο Ambr. gr. Y. 89 Sup. πριν από την Ιστορία και Όνειρο του Μαρίνου Φαλιέρου, καθώς και στον κώδικα Vind. Theol. gr. 244. Στα χειρόγραφα το κείμενο παραδίδεται χωρίς τη μνεία του ποιητή του. Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι πρέπει να προέρχεται από τη γραφίδα του Μαρίνου Φαλιέρου. Εκτός από την παράδοση στο ίδιο χειρόγραφο μαζί με τα δικά του κείμενα, η μορφή, η γλώσσα και το θέμα του θυμίζουν τα κείμενα του Μαρίνου Φαλιέρου. Η έρευνα δεν έχει καταλήξει. Είτε πρόκειται για κείμενο του Μαρίνου Φαλιέρου, είτε για κείμενο που έγραψε κάποιος που τον μιμήθηκε.
      Στα δύο χειρόγραφα το χειρόγραφο παραδίδεται σε δύο διαφορετικές διατυπώσεις. Πρόκειται για δύο παραλλαγές.
      Η παραλλαγή του κώδικα Ambr. gr. Y. 89 Sup. είναι συντομότερη: 154 ομοικατάληκτοι στίχοι, βρίσκεται πολύ κοντά στο αρχικό χαμένο κείμενο του ποιητή. Η παραλλαγή του κώδικα Vind. Theol. gr. 244 έχει μεγαλύτερη έκταση: 198 ομοιοκατάληκτοι στίχοι. Στο τέλος του κειμένου στην παραλλαγή αυτή έχει προστεθεί μια ηθικοδιδακτικού περιεχομένου συμπλήρωση.
      Το σύντομο ερωτικό ποίημα υπήρξε δημοφιλέστατο και διακινήθηκε και προφορικά. Από την προφορική παράδοσή του επιβίωσαν μέχρι το 19ο αι. δύο συντομευμένες αποσπασματικές παραλλαγές του, που κατεγράφησαν στην Κέρκυρα και την Κω.
      Έχει χαρακτηριστεί ως «ένα από τα καλύτερα έργα της κρητικής λογοτεχνίας» (A. van Gemert). «Εκτός από την αφηγηματική του χάρη και τη γνήσια δημοτική του έκφραση, το τραγούδι το χαρακτηρίζει και ένας αισθησιακός ρεαλισμός, που αντίστοιχό του βρίσκουμε σε μερικά δημοτικά τραγούδια της αγάπης και που δε χάνει ποτέ μια δροσιά και μια ευγένεια.» (Λ. Πολίτης).
Βασική Βιβλιογραφία (επιλογή)
    A. F. van Gemert, «The Cretan poet Marinos Falieros», Θησαυρίσματα 14 (1977) 7-70.
     , Μαρίνου Φαλιέρου Ερωτικά Όνειρα, Κρητική έκδοση με εισαγωγή, σχόλια και λεξιλόγιο, [BNB 4], Θεσσαλονίκη 1980.
    W. F. Bakker - A. F. van Gemert, «The Ρίμα παρηγορητική of Marinos Falieros. A critical edition with introduction, notes ande index verborum» στο Studia Byzantina et Neohellenica Neerlandica, Leiden 1972, 74-195.
     , The Λόγοι διδακτικοί of Marinos Falieros, A critical edition with introduction, notes and index verborum, Leiden 1977.
     , Θρήνος εις τα Πάθη και την Σταύρωσιν του Κυρίου και Θεού Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού, ποιηθείς παρά του ευγενεστάτου κυρού Μαρίνου του Φαλιέρου, Κριτική έκδοση, Ηράκλειο 2002.
    M. Caracausi, Ριμάδα κόρης και νέου. Contrasto di una fanciulla e di un giovane. Editione critica, introduzione, commento e traduzione, Roma 2003.



ΠΗΓΗ
Αναδημοσίευση από


http://ecourse.uoi.gr/mod/resource/view.php?id=46045.