Μα η αλλαγή της στολής τους μάρανε.
Χάσανε την υπερηφάνειά τους.
Σα να καμπούριασαν…».*
«Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ Η ΛΑΟΓΡΑΦΙΑΤΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΦΟΡΕΣΙΑΣ», Αθήνα 1997,1999
ΑΝΔΡΙΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ.
Ένα από τα προϊόντα της
Κρητικής λαϊκής τέχνης είναι η παραδοσιακή φορεσιά. Η κρητική φορεσιά, ακολουθώντας το
γενικότερο τρόπο ένδυσης κάθε εποχής ή προσαρμοζόμενη σε διατάξεις και
απαγορεύσεις των κατακτητών, γνώρισε διάφορες μεταλλαγές στους αιώνες της
ιστορίας της.
ΑΝΔΡΙΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ.
Οι Κρήτες για δύο αιώνες μετά
την βενετσιάνικη κατάκτηση (1204) συνέχισαν να κρατούν το βυζαντινό ένδυμα που
φόρεσαν μετά την απελευθέρωση της Κρήτης από τους Σαρακηνούς (961). Κατόπιν αρχίζουν να ντύνονται με τη
βενετσιάνικη μόδα.
Σφακιανός (1821)
|
Η ανδρική παραδοσιακή φορεσιά με τη βράκα, το
γελέκι, το «μεϊτάνι» και τα «στιβάνια»
κάνει την εμφάνισή της στις αρχές του 16ου αιώνα. Η προέλευση της βράκας απασχόλησε
πολλούς. Η άποψη ότι η βράκα ήταν
άγνωστη στην Κρήτη πριν από την τουρκική κατάκτησή της δεν είναι εξακριβωμένη. Το πιο πιθανό είναι να παρέλαβαν οι Κρητικοί
μια μορφή βράκας από τους πειρατές της Αλγερίας ή της Τύνιδας, καθώς είχαν
έλθει σε κάποια σχέση. Και αυτοί όμως
την είχαν πάρει από τους Καβίλους της ορεινής περιοχής Τζουρτζούρα της
Αλγερίας, και συγκεκριμένα από την φυλή των Ζουάβα, η οποία αποτελεί κλάδο της μεγάλης Βερβερικής φυλής,
η οποία παραδοσιακά προμήθευε πολεμιστές στο Αλγέρι και στην Τύνιδα. Αξιοπρόσεκτη είναι η καταπληκτική ομοιότητα
της παραδοσιακής ανδρικής κρητικής φορεσιάς με την παραδοσιακή φορεσιά των
ανδρών της φυλής των Ζουάβα,
Φορεσιά της φυλής Ζουάβα, |
Η σκολινή ανδρική φορεσιά
περιλαμβάνει τα εξής τεμάχια: βράκα, κάλτσες, γελέκι (κλειστό ή ανοιχτό ), «μεϊτάνι», «καπότο», πουκάμισο, ζώνη, σπαστό φεσάκι, ή
«σαρίκι», ασημομάχαιρο, «καδένα» και «στιβάνια».
Το χαρακτηριστικό στοιχείο της φορεσιάς
είναι η βράκα. Στη δυτική Κρήτη την
ονομάζουν «κάρτσα», ενώ στην ανατολική
«σ(χ)ιαλβάρι». Επικράτησε, όμως,
σε ολόκληρη την Κρήτη να λέγεται, χρησιμοποιώντας τον πληθυντικό των όρων,
βράκες ή «σαλβάρια» και να εννοείται με αυτό, το σύνολο της φορεσιάς.
Το παραδοσιακό γιορτινό πουκάμισο του
Κρητικού, υφαντό, μεταξωτό ή βαμβακερό,
έχει χρώμα κυρίως άσπρο. Βέβαια,
φορέθηκαν πουκάμισα και σε άλλους
χρωματισμούς, όπως φορέθηκαν και πουκάμισα ριγέ ή καρό. Ποτέ, όμως, δεν φορούσαν οι Κρητικοί μαύρο
πουκάμισο στους γάμους, στους αρραβώνες, στα βαπτίσια, στις χαρές, στις γιορτές
και στα πανηγύρια, γιατί ήταν δείγμα πένθους, «θλιπτικό». Να σημειωθεί ότι, η σύγχρονη συνήθεια να
φορούν οι Κρητικοί αδιακρίτως μαύρο πουκάμισο επικρατεί εδώ και μερικές μόλις
δεκαετίες.
Το παραδοσιακό κεφαλοκάλυμμα της φορεσιάς
είναι το κόκκινο σπαστό φεσάκι με τη μαύρη φούντα ή το «σαρίκι» με την μορφή
της μεγάλης μαντήλας. Μέχρι την εποχή
του Μεσοπολέμου οι Κρητικοί φορούσαν κυρίως το σπαστό κόκκινο φεσάκι με τη
μακριά φούντα, το οποίο, να τονίσουμε ότι, δεν έχει καμιά σχέση με το κωνοειδές
φέσι των Τούρκων. Παράλληλα φορούσαν και
το μεγάλο μαντήλι, που πριν πάρει το τούρκικο όνομα «σαρίκι» λεγόταν
«πέτσα». Είδος «πέτσας» φορούσαν οι
Κρητικοί από τα τέλη του 15ου
αιώνα. Την τύλιγαν στο κεφάλι τους και
άφηναν τις άκρες να πέφτουν στους ώμους, εμπρός και πίσω. Πιο παλιά την «πέτσα» τύλιγαν στο λαιμό, είχε
φαρδύτερες άκρες, που έπεφταν στους ώμους και την έλεγαν «στόλα». Η «πέτσα» ονομαζόταν και «τζεβρές» , όταν οι
Τούρκοι κατέλαβαν την Κρήτη. Το σαρίκι
(μαντήλα), παλαιότερα, ήταν ένα μακρόστενο μεταξωτό πολύχρωμο μαντήλι, το
περίφημο» «λαχουρί» με το οποίο αρκετοί Κρήτες τύλιγαν το σπαστό κόκκινο φεσάκι
τους.
Πρέπει να γνωρίζουμε ότι το σύγχρονο
πλεχτό μεταξωτό μαύρο σαρίκι, που θεωρείται στις μέρες μας το παραδοσιακό
κεφαλοκάλυμμα του Κρητικού, με τα πυκνά κρόσσια που μοιάζουν με δάκρυα, έκανε την
εμφάνισή του το δεύτερο τέταρτο του 20ου αιώνα στην κεντρική Κρήτη. Λέγεται πως έχει πολλά κρόσσια για να δείξει
τα πολλά χρόνια της Τουρκοκρατίας στην Κρήτη και συμβολίζουν, με το σχήμα τους,
τη θλίψη και το θρήνο που προκάλεσε το ολοκαύτωμα της Μονής Αρκαδίου στα 1866.
Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της φορεσιάς
είναι το ασημομάχαιρο. Στα χρόνια της
Βενετοκρατίας λεγόταν «μπουνιάλο» ή «πουνιάλο».
Επί Τουρκοκρατίας λεγόταν «πασαλής».
Το τυπικό μαχαίρι με τη μορφή που
διατηρήθηκε μέχρι σήμερα παρουσιάστηκε στα τέλη του 18ου αιώνα. Η λαβή ονομάζεται «μανίκα» και εμφανίζεται σε
ποικιλία σχημάτων. Η πιο διαδεδομένη
μορφή είναι αυτή που το τελείωμα της λαβής έχει σχήμα ουράς ψαριού ή αλλιώς
σχήμα V. Τα μαχαίρια με τις σκουρόχρωμες κεράτινες λαβές ονομάζονται
«μαυρομάνικα». Το «μαυρομάνικο» μαχαίρι παλαιότερα λεγόταν και
«σκουρομαχαίρα». Η θήκη του μαχαιριού
στην επίσημη φορεσιά ονομάζεται «φουκάρι».
Είναι ασημένια καλαμιστή, δηλαδή σκαλισμένη με το καλέμι. Το ασημένιο φουκάρι είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό
και παρουσιάζει μεγάλη αισθητική αξία με πλουσιότατη διακόσμηση. Αποτελεί το βασικό ανδρικό κόσμημα και
δηλώνει την κοινωνική θέση και την οικονομική κατάσταση του Κρητικού που το
φοράει. Χαρακτηρίζει τους «καλόσειρους»,
δηλαδή τα ξεχωριστά πρόσωπα. Τα ασημένια
μαχαίρια αποτελούσαν ιερό και αναπόσπαστο μέρος του οπλισμού και της εξάρτησης
των πολεμιστών. Μεγάλη ήταν και η συμβολική αξία του
μαχαιριού στην κοινωνική ζωή των Κρητικών.
Μια σημαντική επισήμανση για
την ανδρική φορεσιά.
Τελειώνοντας με την ανδρική ενδυμασία,
θεωρώ απολύτως απαραίτητο να αναφερθούμε και στην χρυσοκεντημένη ανδρική
κρητική φορεσιά, που τα τελευταία χρόνια προβλήθηκε από μερικούς ως η
γαμπριάτικη ενδυμασία του Κρητικού. Οι
τελευταίοι, ατυχώς, στηρίχθηκαν στις λανθασμένες εκτιμήσεις, επί του θέματος,
της κατά τα άλλα άξιας λαογράφου Αγγελικής Χατζημιχάλη, η οποία έχοντας στα
χέρια της μια δωρηθείσα στο Μουσείο Μπενάκη χρυσοποίκιλτη φορεσιά από την
Κρήτη, και χωρίς να κάνει
επιτόπια έρευνα στη Μεγαλόνησο, γράφοντας για τις
Ελληνικές εθνικές ενδυμασίες, στα μέσα της δεκαετίας του 50’ τη χαρακτήρισε
αστική, γιορτινή Κρήτης. Ένας
ισχυρισμός πέρα για πέρα λανθασμένος,
αρκεί να σκεφτούμε ότι κανένας Κρητικός πριν το 1900 δεν φόρεσε φορεσιά με
χρυσά χάρτζα, εκτός και αν ήταν Τουρκοκρητικός!
Την εν λόγω ενδυμασία φόρεσαν μονάχα στις αρχές του 20ου αιώνα ελάχιστοι
Κρήτες, ίσως μερικές δεκάδες, και ήταν αυτοί μερικοί «πριγκηπικοί», δηλαδή
κάποιοι από αυτούς που υποστήριξαν τον πρίγκηπα Γεώργιο, το διάστημα που ήταν
ύπατος αρμοστής Κρήτης (1898-1906), δηλώνοντας με αυτόν τον τρόπο τις πολιτικές
τους πεποιθήσεις. Οι φιλοπριγκηπικοί εμπνεύστηκαν το χρυσό διάκοσμο στα ρούχα
τους από τη χρυσοκεντημένη στολή των σωματοφυλάκων του ύπατου αρμοστή, τους
περίφημους «καβάσηδες». Αλλά και η στολή
των καβάσηδων ήταν απόλυτα επηρεασμένη και στο σχεδιασμό και στην ονομασία της
από την τουρκική στρατιωτική στολή, σε μια εποχή που η Κρήτη βρισκόταν κάτω από
την υψηλή κυριαρχία του Σουλτάνου. Να σημειωθεί
ότι η λέξη «καβάσης» προέρχεται από την τουρκική λέξη «καβάς», που σημαίνει τον
ένοπλο φρουρό του πασά ή της πρεσβείας, της παλιάς αυτοκρατορικής τουρκίας,
ντυμένο με εντυπωσιακά χρυσοκεντημένη στολή.
Λιθογραφία από υδατογραφία του N.C. Sperling
που
απεικονίζει άνδρα ντυμένο με τα
χρυσοποίκιλτα σαλβάρια
(Μ. Μπενάκη)
|
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Μην πυροβολείτε ασκόπως