Η μάχη στης Αρχάνες (14 Φεβρουαρίου 1897)

“Ημερολόγιον του Τάγματος των Επιλέκτων Κρήτης”

Η  μάχη περιγράφεται στο βιβλίο του ιστορικού Ηλία Βουτιερίδη “Ημερολόγιον του Τάγματος των Επιλέκτων Κρήτης” έκδοση Α’ 1898.

  Γράφει λοιπόν για τη μάχη αυτή ο Ηλίας Βουτιερίδης: “... Ετσι λοιπόν την 8ην πρωινή της 14ης Φεβρουαρίου, μακρινοί πυροβολισμοί ειδοποιούσαν τους χριστιανούς ότι έρχονται Τούρκοι. Αμέσως όλοι οι οπλοφόροι που βρίσκονταν στην κωμόπολη, οι πιο πολλοί στα καφενεία πάνοπλοι (σε αναμονή) κι άλλοι μόλις είχαν ξυπνήσει τρέχουν ευθύς να καταλάβουν όλες τις οχυρές θέσεις γύρω από την κωμόπολη. Η συγκέντρωση των πολεμιστών έγινε στη θέση της εισόδου στην κωμόπολη “τα Πατητήρια” εκεί όπου υπάρχει σήμερα το πετρόχτιστο 1ο Δημοτικό Σχολείο “Τα Σκολειά” και πρόσφατα ανοιχτό Πανεπιστήμιο.

Από κει άλλοι τράβηξαν για τη θέση “Γαλανό Παπούρι” όπου υπήρχε και πρόχειρο οχύρωμα, άλλοι ανέβηκαν στο Γιούχτα κι άλλοι πήγαν προς τη λοφοσειρά, πάνω από τις Κάτω Αρχάνες. Επικεφαλής των διαφόρων πολεμιστών που ανέρχονταν σε χίλιους ήσαν οι πολεμικότατοι αρχηγοί Μονοφατσίου Ιωάννης Νικολιωτάκης και Χαρ. Αγγελιδάκης, οι οπλαρχηγοί Καινουρίου Δημήτριος Τσικριτζής και Γεώργιος Δασκαλάκης ή Πανασανός, ο αρχηγός Αρχανών Γεώργιος Καπετανάκης, ο αρχηγός Βιάννου Σπυρ. Αγαπάκης και άλλοι. Η μάχη άρχισε με αραιούς πυροβολισμούς κοντά στις Κάτω Αρχάνες. Πολλοί από τους οπλοφόρους έμεναν στη θέση “Πατητήρια” σαν εφεδρεία και για το λόγο ότι πολλοί επιμέναν ότι δεν υπήρχε κίνδυνος. Οι Τούρκοι πάνω από 2.000 είχαν πάρει απόφαση να κάψουν τις Κάτω Αρχάνες κι αφού χωρίστηκαν σε διάφορα σώματα όρμησαν από το Σκαλάνι και τη Σύλλαμο. Ενα από τα σώματα αυτά κατάφερε να μπει στις Κάτω Αρχάνες και να βάλει φωτιά σε μερικά χριστιανικά σπίτια. Τους αντιλήφθηκαν όμως οι φρουροί πάνω από το λόφο και τους πυροβόλησαν δίδοντας την είδηση του κινδύνου. Όταν οι χριστιανοί επιτέθηκαν εναντίον τους, εκινδύνεψε ο οπλαρχηγός Πανασανός, διότι ήταν ο πρώτος που έτρεξε έφιππος επικεφαλής ολίγων πολεμιστών και περνώντας ένα δρόμο των Κάτω Αρχανών, πυροβολήθηκε από κάποιους Τούρκους που ήσαν κρυμμένοι σε κάποιο σπίτι. Ευτυχώς, ο ίδιος αντιλήφθηκε έγκαιρα τον κίνδυνο, έσυρε το χαλινάρι του αλόγου του που οπισθοδρόμησε και η σφαίρα δεν τον βρήκε. Οι Τούρκοι αντιλήφθηκαν ότι κινδύνευαν κι έφυγαν με βιάση από τα ερειπωμένα σπίτια κι εξαφανίστηκαν αμέσως. Το πυρ γινόταν ολοένα και σφοδρότερο σε διάφορα σημεία. Κατά την 10η πρωινή ώρα, ακούστηκε από το Γιούχτα να κροτεί τρεις φορές το μικρό πυροβόλο σημείο ότι πολλοί Τούρκοι ξεκινούσαν από το Ηράκλειο. Τότε η εφεδρεία των αγωνιστών που ήταν στα “Πατητήρια” ετοιμάστηκαν να τρέξουν προς το μέρος της μάχης. Αλλά σε λίγο κάποιος αγγελιοφόρος ήρθε και τους γνωστοποίησε ότι υποχωρούσαν δρομαίοι αφήνοντας πίσω τους δυο νεκρούς και αρκετούς τραυματίες.* Οι χριστιανοί τους καταδίωξαν επί μακρό διάστημα μέχρι που κατέφυγαν στο Σκαλάνι στην προστασία του τακτικού στρατού. Κατά τις 12 το μεσημέρι οι πολεμιστές ξαναγύρισαν χωρίς καμιά απώλεια παίρνοντας μαζί τους ισχυρά αποσπάσματα για να φρουρήσουν τις θέσεις τους. Την ίδια εκείνη ώρα άκουσαν να αναγγέλουν ότι έρχεται ο γενικός αρχηγός Αριστοτέλης Κόρακας. Ολόκληρη η κωμόπολη ετοιμάζεται να βγει να τον προϋπαντήσει, οι οπλοφόροι όλοι στάθηκαν στους δρόμους έξω από την κωμόπολη προς το μέρος του Μαλεβυζίου και τα γυναικόπαιδα παρατάχθηκαν στην είσοδο του χωριού, για να τον χαιρετίσουν και για να πειστούν με την παρουσία του ότι η λευτεριά τους θα κερδηθεί. Μετά από δύο ώρες φάνηκε η πρώτη σημαία του αρχηγού που περιστοιχιζόταν από τους εθελοντές που είχαν βγει για προϋπάντησή του.

Mετά από λίγο φάνηκε ο γυιός του μεγάλου πολεμιστή Μιχαήλ Κόρακα ο Αριστοτέλης Κόρακας, έφιππος και με ακολουθία αρκετών οπλιτών, μεταξύ αυτών και οι αρχηγοί Ματ. Περκατσούνης, Ανανγ. Κατεχάκης και Δημ. Τσιτερης τον υποδέχτηκαν παρατεταμένες ζητωκραυγές και εν πομπή οδηγήθηκε στο Δημαρχιακό Κατάστημα (στην αγορά). Μόλις όμως βγήκε τη σκάλα από κει συμβούλευε και το συγκεντρωμένο πλήθος να συνεχίσουν τον αγώνα, σαν τιμητικοί χαιρετισμοί, ακούστηκαν μακρινοί πυροβολισμοί και συγχρόνως τρομακτικές γυναικείες φωνές: “Τούρκοι στσι Κάτω Αρχάνες, Τούρκοιοι”. Δυστυχώς οι φρουροί για να παραστούν στην υποδοχή είχαν αφήσει για λίγο τις θέσεις τους και είχαν παραμείνει μόνο ελάχιστοι και οι γυναίκες δώσανε την είδηση του κινδύνου γιατί οι Τούρκοι είχαν ήδη μπεί στις Κάτω Αρχάνες και είχαν βάλει φωτιά στα πρώτα χριστιανικά σπίτια. Οι οπλίτες αμέσως υπό την οδηγία των ίδιων αρχηγών, έτρεξαν να καταλάβουν τις θέσεις τους μέσα σε βοή και θόρυβο και σαν να είχαν φτερά στα πόδια οι περισσότεροι θέλοντας να φανούν ανδρείοι στα μάτια του γενικού αρχηγού Αρ. Κόρακα, ορμούν κατά των Οθωμανών. Hσαν δε οι Τούρκοι 600 τον αριθμό, όλοι εκλεκτοί πολεμιστές κι είχαν αποσπαστεί το πρωί από το σώμα επίθεσης και ήθελαν με κάθε τρόπο να κάψουν τις Κάτω Αρχάνες. Ο εχθρός δείλιασε μπροστά στην ακράτητη ορμή των χριστιανών, τράπηκε σε φυγή και πήγε στα λιόφυτα μπροστά από το χωριό Πατσίδες και σε άλλες επίκαιρες θέσεις, ενώ συγχρόνως έρχονταν ενισχύσεις από το Σκαλάνι 2.000 περίπου πολεμιστές. Αλλοι εχθροί ορμήσανε από το Στεργιανό, τη Σύλλαμο και το Μαραθίτη και προσβάλλουν τους αγωνιστές πάνω στο Γιούχτα και τις θέσεις των χριστιανών Πετροκέφαλο και Φουρνί.

Οι δικοί μας από οχυρές πλέον θέσεις αμύνονταν, ενώ το πυρ αρχίζει σφοδρό απ’ όλες τις μεριές. Εν τω μεταξύ μπροστά στα πρόθυρα της κωμόπολης συνέβαινε άλλη σκηνή: Εικοσιπέντε (25) περίπου οθωμανοί από κείνους που είχαν μπει στις Κάτω Αρχάνες, είχαν φτάσει στα αμπέλια μπροστά από την κωμόπολη, κι από κει έριχναν κατά των τελευταίων χριστιανών που έτρεχαν για τη μάχη. Οι δικοί μας, μόλις τους αντιλήφθηκαν άρχισαν πυρ εναντίον τους, αλλά πολλοί από διάφορα μέρη τους φώναζαν (παραπλανητικά): “Μη παίζετε μωρέ σεις γιατί ‘ναι χριστιανοί”. Σηκώνονται τότε οι Τούρκοι, κουνούν τα μαντήλια τους, φωνάζουν δυνατά: “Μη αδέρφια, και μας σβολώσετε”. Διστάζουν για λίγοι οι χριστιανοί κι αυτός ο δισταγμός δίδει καιρό στους εχθρούς να φύγουν μέσα από κάποια χαράδρα, εκτός από έναν που τον είχε κτυπήσει σφαίρα. Εξαπατήθηκαν λοιπόν οι χριστιανοί που θεώρησαν τους Τούρκους ως ομοφύλους διότι φορούσαν ενδυμασία ίδια με τους χριστιανούς, δηλ. στο κεφάλι κούκο, μαύρα ποκάμισα και ευρωπαϊκά παντελόνια που είχαν αρπάξει από λεηλασίες εμπορικών καταστημάτων του Ηρακλείου.

Ταυτόχρονα ο ανδρείος πολεμιστής από τις Πατσίδες Γεώργιος Σγουραφιστάκης ή Πατσιδιανός εσκότωνε εκ του συστάδην κάποιον Τούρκο που ήταν οχυρωμένος στο νεκροταφείο Κάτω Αρχανών, ενώ ο άλλος χριστιανός, ο Σωμαράς του έκοψε το κεφάλι και το έφερε σαν πρώτο τρόπαιο της μάχης στον αρχηγό Κόρακα που στεκόταν μπροστά στην κωμόπολη και του έδωσε σαν αμοιβή δύο εικοσάφραγκα. Το περιστατικό αυτό βεβαιώνει και η λαϊκή μούσα στο ποίημα που μας διέσωσε ένας σεβαστός πληροφοριοδότης που ήταν μικρό παιδί εκείνη την εποχή, ο Ιωάννης Σηφάκης πριν χρόνια (γεννήθηκε το 1890). Ενώ συνέβαιναν όλα αυτά, πιο πίσω από την πρώτη γραμμή του πυρός, οι χριστιανοί αγωνιστές με ορμή προσβάλλουν τον εχθρό που ήδη ενισχύεται σ’ όλα τα σημεία και από δυο λόχους τακτικού στρατού. Τα γύρω φαράγγια και οι χαράδρες αντιβοϊζουν από τους συνεχείς πυροβολισμούς και η ηχώ επί πολλή ώρα διατηρεί τον ξηρό κρότο των όπλων. Οι εχθροί προσπαθούν με εφόδους να εκτοπίσουν τους χριστιανούς, αλλά αντιμετωπίζονται από τα εύστοχα πυρά τους. Πολλοί δείχνουν θαυμαστή ανδρεία και η μάχη γίνεται ομηρική από τις ανταλλασσόμενες αντεγκλήσεις. Τα διάφορα σώματα του εχθρού οδηγούμενα από αξιωματικούς κάνουν κάθε προσπάθεια για να φέρουν σε δύσκολη θέση τους χριστιανούς, αλλά παντού αποκρούονται.

Ο θάνατος του ήρωα Τσικριτζή

Δημήτριος Τσικριτζής,

Ξαφνικά τρομερή βοή και θόρυβος με σφοδρό πυρ και πολεμικές φωνές ακούγονται από ένα μέρος προς το χωριό Πατσίδες και όλοι γίνονται μάρτυρες ενός ηρωικού αλλά και τόσο τραγικού θανάτου. Ο ανδρείος αρχηγός και δήμαρχος Ζαρού Δημήτριος Τσικριτζής, ο τρόμος των Τούρκων, το πρωτοπαλίκαρο του Γερο-Κόρακα στις διάφορες επαναστάσεις, μεθυσμένος από το μπαρούτι και το θόρυβο της μάχης και φέρνοντας στο νου του θριάμβους άλλων ημερών, ακάθεκτος και δαγκώνοντας τη μάχαιρα ορμούσε εναντίον των εχθρών. Δυστυχώς εκείνη τη στιγμή βρέθηκαν μπροστά του οι 24 διασωθέντες οθωμανοί και νομίζοντάς τους για χριστιανούς τους παροτρύνει με τα λόγια: “Γιουρούσι και τους σπάσαμε τους σκύλους”. Τον σημάδεψαν οι... σκύλοι κι η σφαίρα πέρασε από το δεξί στο αριστερό μάγουλο, του έσπασε τα δόντια και αυτή ήταν η απάντηση στην παρότρυνσή του. Μόλις μπόρεσε ν’ αδειάσει το μαρτίνι του στον πρώτο που βρέθηκε μπροστά του και τον έριξε νεκρό κάτω. Δέχεται δεύτερη σφαίρα στο στήθος και τρίτη στην κεφαλή και πέφτει βαρύς στη γη...

Ο εικοσάχρονος γυιός του από μακριά βλέπει το θάνατο του πατέρα του και αλλόφρων ορμά προς τα εκεί ενώ συγχρόνως οι εθελοντές Δημ. Κυριαζής, Γεωργ. Ρουσης και Ιωάννης Καραγιάννης με δυο Κρητικούς, όταν αντιλήφθηκαν το θάνατο του ήρωα Τσικριτζή τρέχουν να παραλάβουν το πτώμα του που οι Τούρκοι ήδη κουρσεύανε. Τα πυρά όσων έτρεξαν και οι φωνές των άλλων ανάγκασαν τους εχθρούς να τραπούν σε φυγή και να μην κόψουν την κεφαλή του ήρωα που θα πήγαιναν σαν τρόπαιο στο Ηράκλειο.

Ο θάνατος του γυιού του αρχηγού Ιωάννου Καπετανάκη ή Καπετανογιάννη

Την ίδια στιγμή, λίγο πιο πέρα από το μέρος όπου σκοτώθηκε ο ανδρείος Τσικριτζής, άλλος ευγενής ήρωας έπεφτε στο πεδίο της μάχης. Ο 27ετής Ιωάννης Καπετανάκης, γυιός του αρχηγού Αρχανών Γεωργίου Καπετανάκης, μαχόμενος στην πρώτη γραμμή πίσω από οχύρωμα, θεώρησε τούτο σα δειλία, σηκώθηκε να μάχεται ορθός, εκτεθειμένος στο πυρ του εχθρού. Με το παράδειγμά του επιθυμούσε να ενθαρρύνει και τους άλλους να αντιμετωπίζουν τους εχθρούς που όλο κι ενισχύονταν. Ομως μια σφαίρα τον βρίσκει μετά από λίγο στον δεξιό κρόταφο και πέφτει ψυχορραγώντας. Μόλις τρεις ώρες επέζησε το παλικάρι που ήταν ένας από τους ανδρειότερους και αγαπητότερους Αρχανιώτες. 

Για τον Καπετανογιάννη έγινε μάχη γύρω από το πτώμα του μέχρι που το πήραν οι Αρχανιώτες. Ο Γεώργιος Κοντζεδάκης ή Πατουχογιώργης τον έφερε από το πεδίο της μάχης στις Αρχάνες. Επέστρεψε μετά και σκότωσε τον Τούρκο που φύλασσε το πτώμα του ήρωα και του πήρε τα όπλα, τα στιβάνια και το δακτυλίδι του (μαρτυρίες συγγενών του).
                                                ------------------------------
*«Την ίδια μέρα και ώρα πουγινόταν η μάχη των Αρχάνών εν αγνοία των επαναστατών γίνονταν και η μάχη  στο Μαλεβύζι  (14/2/1897) »

                         ------------------

Εννοούν λοιπόν οι αναγνώστες το κλίμα που επικρατούσε κατά την επανάσταση του 1897, τις δυσκολίες αλλά και το πολεμικό μένος των χριστιανών.

Στοιχεία για το 1897 μας δίδει ο ιστορικός Ηλίας Βουτιερίδης

ΠΗΓΗ 

Εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ

Eιρήνη Ταχατάκη

http://www.patris.gr/articles/58665/22393?PHPSESSID=#.ValPIbUoER8