Κουζουλάδες : Ιστορικό Μουσείο Κρήτης

7 Ιουλίου 2014

Ιστορικό Μουσείο Κρήτης

Αφιέρωμα στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης

Το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης (Ι.Μ.Κ.) ιδρύθηκε το 1953 από την Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών (Ε.Κ.Ι.Μ.) παρουσιάζει μια συνολική εικόνα της ιστορίας της Κρήτης από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες έως τη σύγχρονη εποχή. Αρχικός στόχος των ιδρυτών του Ι.Μ.Κ. υπήρξε η συγκέντρωση και διαφύλαξη ενός πολύτιμου αρχαιολογικού, εθνογραφικού και ιστορικού υλικού από την μεσαιωνική και τη νεότερη περίοδο της ιστορίας της Κρήτης.

Η διαδικασία εμπλουτισμού των συλλογών, επέκτασης των χώρων και επαναπροσδιορισμού των στόχων του, παράλληλα με την πλούσια ερευνητική και εκδοτική δραστηριότητα της Ε.Κ.Ι.Μ., τη διοργάνωση μουσειοπαιδαγωγικών προγραμμάτων και τη χρήση σύγχρονων οπτικοακουστικών μέσων αποτελούν πάντοτε διαρκείς στόχους του Μουσείου. Στα ίδια πλαίσια εντάσσεται και η διαδικασία σταδιακής επανέκθεσης των συλλογών του, με στόχο την προσέγγιση διαφορετικών ομάδων επισκεπτών και επομένως την προβολή των πολλαπλών όψεων του «ιστορικού γίγνεσθαι» στην Κρήτη. Στις συλλογές του Ι.Μ.Κ. περιλαμβάνονται: Μεσαιωνική & Αναγεννησιακή συλλογή, συλλογή Αγώνων για την Ελευθερία Λαογραφική Συλλογή, η αίθουσα Νίκου Καζαντζάκη, η αίθουσα Εμμανουήλ Τσουδερού.
Το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης
Ιδρύθηκε το 1953 από την Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών (ΕΚΙΜ). Η ίδρυση ενός Μουσείου για τη στέγαση πολιτισμικών και ιστορικών τεκμηρίων από την ύστερη ρωμαιοκρατία και εξής, καθώς και των διάσπαρτων, χωρίς προστασία, αντικειμένων λαϊκού πολιτισμού, αποτελούσε αναγκαιότητα σε μια περίοδο που οι αντίστοιχες υπηρεσίες προστασίας μνημείων ήταν ακόμα αδιοργάνωτες στην Κρήτη. Για το λόγο αυτό, η δημιουργία του Μουσείου αποτέλεσε πρωτοβουλία όχι μόνο των πνευματικών ανθρώπων του τόπου με πρωτεργάτες τους Ανδρέα Καλοκαιρινό και Μενέλαο Παρλαμά, αλλά και των επιφανών στελεχών της αρχαιολογικής υπηρεσίας, όπως ήταν ο Νικόλαος Πλάτων και ο Στυλιανός Αλεξίου, οι οποίοι προσέφεραν στη συνέχεια σταθερή και έμπρακτη στήριξη ως προς το έργο της διοργάνωσής του.

Το ΙΜΚ στεγάζεται σε νεοκλασικό κτήριο του 1903, που παραχωρήθηκε στην ΕΚΙΜ για το σκοπό αυτό από τα Ιδρύματα Ανδρέου και Μαρίας Καλοκαιρινού. Στο κτήριο αυτό προστέθηκε νέα πτέρυγα κατά τη δεκαετία του 1970 και οι επεκτάσεις ολοκληρώθηκαν το 2004. Η στεγασμένη εκθεσιακή επιφάνεια κατανέμεται σε 25 χώρους, μεταξύ των οποίων δύο αίθουσες περιοδικών εκθέσεων, καθώς και ένα αμφιθέατρο. Από το 1994 βρίσκεται σε εξέλιξη μεγάλο επανεκθετικό πρόγραμμα, με σύγχρονη μουσειολογική αντίληψη και διαδραστικά μέσα.

Το πρόγραμμα αυτό ολοκληρώνεται εντός του 2011. Το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς θα λειτουργήσει ξανά το παράρτημα του ΙΜΚ στο Πισκοπιανό Χερσονήσου («Αγροτικό Μουσείο Μενελάου Παρλαμά») με την προσθήκη νέων εκθεσιακών χώρων και συλλογών.
Οι Συλλογές του ΙΜΚ (Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή, Ιστορική, Εθνογραφική και Νομισματική) καλύπτουν την ιστορία και την τέχνη 17 αιώνων, από τον 4ο αιώνα στη Βυζαντινή, Ενετική και Οθωμανική περίοδο, τη νεώτερη κρητική ιστορία ως και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αρχιτεκτονικά ανάγλυφα, γλυπτά, επιγραφές και οικόσημα, κεραμεικά, ψηφιδωτά, βυζαντινές εικόνες, τοιχογραφίες, χειρόγραφα, χάρτες, κοσμήματα και ποικίλα μικροαντικείμενα, καθώς και τεκμήρια της νεώτερης ιστορίας παρουσιάζουν ανάγλυφα και διαχρονικά την τέχνη και την ιστορία της Κρήτης. Η Εθνογραφική Συλλογή περιλαμβάνει εξαίρετα δείγματα του λαϊκού πολιτισμού. Χωριστές ενότητες αποτελούν η Συλλογή Νίκου Καζαντζάκη, με χειρόγραφα, προσωπικά αντικείμενα και το γραφείο του στις Antibes, που κληροδοτήθηκαν από τον συγγραφέα προς την ΕΚΙΜ με τη διαθήκη του, καθώς και η Συλλογή Εμμανουήλ Τσουδερού, πρωθυπουργού της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης στην περίοδο της κατοχής. Εξέχοντα εκθέματα αποτελούν δύο πρώιμοι πίνακες του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, Άποψη του Όρους και της Μονής Σινά και η Βάπτιση του Χριστού, οι μοναδικοί στην Κρήτη.
Το πνεύμα λειτουργίας του ΙΜΚ χαρακτηρίζεται από τη συνεχή προσπάθεια διάχυσης της γνώσης σε όλα τα ηλικιακά επίπεδα. Στους εκθεσιακούς χώρους, οθόνες αφής και προβολές, πολυμέσα με ποικίλο υποστηρικτικό υλικό περιμένουν τον επισκέπτη, ενώ το μεγάλο ομοίωμα (μακέτα) της πόλης του Ηρακλείου τον 17ο αιώνα μας ξεναγεί στα Βενετσιάνικά της μνημεία. Περιοδικές εκθέσεις εναλλάσσονται και συνοδεύονται από επιστημονικά συμπόσια και εκπαιδευτικά προγράμματα. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα του ΙΜΚ, σε διαρκή ανανέωση, παρέχονται δωρεάν και προσελκύουν κάθε χρόνο χιλιάδες μαθητές.

Οι χώροι του Ιστορικού Μουσείου

Επίπεδο 0

Αίθουσα Α.Γ. Καλοκαιρινού: Μια εισαγωγή στην ιστορία των χριστιανικών χρόνων της Κρήτης με έμφαση στην Ενετοκρατία και τον Κρητικό πόλεμο
Αίθουσα των Κεραμεικών
Πρώιμη Βυζαντινή Συλλογή: Κιονόκρανα, ψηφιδωτά και μικροτεχνία
Πρώιμη Βυζαντινή Συλλογή: Αρχιτεκτονικά γλυπτά και εκκλησιαστικά σκεύη από την Βασιλική του Αγίου Τίτου της Γόρτυνας
Ύστερη Βυζαντινή Συλλογή: Αρχιτεκτονικά γλυπτά
Ενετική Συλλογή: Αρχιτεκτονικά γλυπτά και επιγραφές
Ενετική Συλλογή: Οικόσημα
Επίπεδο 1

IMK CAFE.
Σπαράγματα Βυζαντινών Τοιχογραφιών
Νομισματική Συλλογή
Βυζαντινός ναϊσκος
Δομήνικος Θεοτοκόπουλος (El Greco).
Συλλογή των βυζαντινών και μεταβυζαντινών εικόνων και κειμηλίων.
Ιστορική Συλλογή: Εισαγωγή
Ιστορική Συλλογή: Οθωμανική περίοδο
Ιστορική Συλλογή: 19ος & αρχές 20ου αιώνα

Επίπεδο 2Α

Συλλογή Β' Παγκοσμίου Πολέμου:
Μάχη της Κρήτης, Κατοχή και Αντίσταση.
Συλλογή Β' Παγκοσμίου Πολέμου:
Αίθουσα Εμμανουήλ Τσουδερού
Συλλογή Νίκου Καζαντζάκη
Συλλογή Νίκου Καζαντζάκη
Συλλογή Νίκου Καζαντζάκη
Επίπεδο 2Β
Εθνογραφική Συλλογή
Εισαγωγή
Το κρητικό σπίτι

Παραγωγικές διαδικασίε

Ο κύκλος της ζωής

& 25. Αίθουσες Περιοδικών Εκθέσεων

Περισσότερα Στοιχεία για το Ιστορικό Κτίριο του Ιστορικού Μουσείου
Το σημερινό κτίριο κατασκευάστηκε το 1903 στη θέση άλλης οικίας, όπου κατοίκησε ο Ανδρέας Καλοκαιρινός μετά το γάμο του με τη Μαρία Κρασάκη, το 1835. Το αρχικό κτίσμα καταστράφηκε από το σεισμό του 1856 και παρέμεινε ερείπιο μέχρι το 1870. Το κτίριο αυτό, σχεδιασμένο από το διάσημο Έλληνα αρχιτέκτονα Λύσανδρο Καυταντζόγλου, καταστράφηκε κατά τα γεγονότα του 1898.
Το σημερινό κτίριο, λόγω της κλίσης του εδάφους, παρουσιάζεται στη βόρεια πλευρά ως τριώροφο. Αρχικά, η κύρια είσοδος του κτιρίου ήταν από τη νότια πλευρά, όπου διαμορφώνεται μαρμάρινο προστώο υποβασταζόμενο με δωρικούς κίονες, ενώ στον όροφο διαμορφώνεται εξώστης με μαρμάρινο στηθαίο. Στο εσωτερικό σώζονται ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες, οροφογραφίες και άλλα διακοσμητικά στοιχεία.
Το νεοκλασικό κτίριο που σήμερα στεγάζει μέρος των συλλογών του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης κατασκευάστηκε το 1903. Το κτίριο αυτό βρίσκεται στη θέση όπου άλλοτε υπήρχε το σπίτι της οικογένειας Κρασάκη, όπου κατοίκησε ο Ανδρέας Καλοκαιρινός μετά το γάμο του με τη Μαρία Κρασάκη το 1835. Το σπίτι ερειπώθηκε το 1856 από το μεγάλο σεισμό και παρέμεινε ερείπιο περίπου έως το 1870. Τότε, από τους 2 γιούς του Ανδρέα Καλοκαιρινού, το Μίνωα και το Λυσίμαχο, κτίστηκε το λαμπρότερο οικοδόμημα της Κρήτης, με σκοπό στο κτίριο να κατοικήσει ο Μίνωας.
Η μελέτη της κατοικίας έγινε από το Λύσανδρο Καυταντζόγλου, διάσημο Έλληνα αρχιτέκτονα της εποχής. Για την επίβλεψη μάλιστα της κατασκευής εκλήθη μηχανικός από τη Σμύρνη.Στο κτίριο στέγασε ο Μίνωας την αρχαιολογική του συλλογή, την οποία είχε συγκροτήσει από τις ανασκαφές του στην Κνωσό το διάστημα 1878-79. Μετά την πτώχευση του Μίνωα, η κατοικία αγοράστηκε από το γιό του Λυσιμάχου, Ανδρέα. Κατά τα επεισόδια της 25ης Αυγούστου του 1898 δολοφονήθηκε ο υποπρόξενος της Αγγλίας Λυσίμαχος Καλοκαιρινός και το κτίριο πυρπολήθηκε και καταστράφηκε ολοσχερώς. Τότε χάθηκε και η αρχαιολογική συλλογή. Στην ίδια θέση, επάνω στο περίγραμμα των θεμελίων του κατεστραμμένου μεγάρου, κατασκευάστηκε το κτίσμα που υπάρχει σήμερα.
Στο νέο κτίριο στεγάστηκε η οικογένεια του Ανδρέα Λυσ. Καλοκαιρινού. Την αρχιτεκτονική μελέτη εκπόνησε ο αρχιτέκτονας Κ. Τσαντηράκης, επηρεασμένος από τις μορφολογικές λύσεις του παλαιότερου κτιρίου.Το οικοδόμημα είναι λιθόδμητο, διόροφο με υπόγειο. Λόγω της κλίσης του εδάφους, στη βόρεια πλευρά εμφανίζεται ως ισόγειο. Η βάση του, στην ανατολική και βόρεια πλευρά, διαμορφώνεται κεκλιμμένη. Οι όψεις οργανώνονται με τη χρήση αυστηρών αξόνων συμμετρίας, οριζοντίων και κατακόρυφων. Είναι εμφανής η προσπάθεια να δοθεί μεγαλοπρέπεια και κομψότητα στην κύρια όψη - τη νότια - δίχως όμως να παραμελούνται οι πλάγιες όψεις καθώς και η όψη προς τη θάλασσα.
Η κύρια είσοδος μελετήθηκε με ιδιαίτερη προσοχή. Μαρμάρινο προστώο που υποβαστάζουν δύο μονόλιθοι δωρικοί κίωνες από λευκό πεντελικό μάρμαρο, η οροφή του οποίου διαμορφώνεται στον όροφο σε μικρό εξώστη με μαρμάρινο καφασωτό κιγκλίδωμα, ορίζει τη θέση της εισόδου. Η σύνθεση ήταν έργο του γλύπτη Κ. Περιβολιώτη. Στην πρόσοψη τα παράθυρα του ισογείου έχουν ημικυκλικό υπέρθυρο και πλαισιώνονται με παραστάδες που φέρουν ευθύγραμμα επιστήλια. Τα παράθυρα του ορόφου καθώς και η πόρτα του εξώστη έχουν ευθύγραμμο υπέρθυρο και πλαισιώνονται από ζεύγος καρυάτιδων που φέρουν αέτωμα. Με τον ίδιο τρόπο διαμορφώνονται τα παράθυρα στο νότιο τμήμα της δυτικής και της ανατολικής όψης, ενώ τα υπόλοιπα παράθυρα των όψεων έχουν απλά περιθυρώματα και μικρά γείσα. Σε όλες τις ποδιές των παραθύρων υπάρχουν διακοσμητικοί πήλινοι κιονίσκοι.
Τοιχογραφίες με παραστάσεις από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια κοσμούν τους διαδρόμους του κτιρίου, η οροφή των οποίων καλύφθηκε με διακοσμητικά φατνία. Οροφογραφίες με φυτικά θέματα κοσμούν τις αίθουσες. Αυλότοιχος από πωρόλιθο - στις παραστάδες του οποίου τοποθετήθηκαν για διακοσμητικούς λόγους βενετικά πέτρινα βόλια - με λεπτοδουλεμένο σιδερένιο κιγκλίδωμα και πόρτα, έργο του Θωμά Τσοκόπουλου, ορίζει τον προς νότον αύλειο χώρο.
Μετά το θάνατο του Ανδρέα Λ. Καλοκαιρινού το 1930, το οίκημα, σύμφωνα με τη διαθήκη του, περιήλθε στην ιδιοκτησία των Φιλανθρωπικών Ιδρυμάτων Ανδρέα και Μαρίας Καλοκαιρινού. Με μέριμνα του εκτελεστή της διαθήκης Ανδρέα Γ. Καλοκαιρινού, η χρήση του παραχωρήθηκε στην Εταιρεία Κρητικών Ιστορικών Μελετών για να στεγαστεί το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης.
Τέλος, το 1961, προσετέθη στο κτίριο νέα τριώροφη πτέρυγα με σχέδια του Πάτροκλου Καραντινού, στην οποία από το 1988 έγιναν σημαντικές προσθήκες με σχέδια του αρχιτέκτονα Γιάννη Περτσελάκη.