Κουζουλάδες : Εκτελέσεις στα Περιβόλια Ρεθύμνου

21 Μαΐου 2016

Εκτελέσεις στα Περιβόλια Ρεθύμνου

Η πρώτη εκτέλεση αμάχων γυναικοπαίδων στην Ελλάδα.

του Δημήτρη Σκαρτσιλάκη

Ποιος διέταξε την εκτέλεση;

Για ποιο λόγο έγινε η εκτέλεση;

Ρέθυμνο 20/Μαϊου/1941. Από τις 16:10 εως τις 16:30 η ομάδα μάχης WIEDEMANN προσγειώνεται ανατολικά του Ρεθύμνου στα Μισσίρια και στα Περιβόλια. Αποτελείται από το 3ο Τάγμα του 2ου συντάγματος αλεξιπτωτιστών , τον 1ο λόχο πολυβόλων, το δεύτερο λόχο πυροβολικού αλεξιπτωτιστών, μία διμοιρία αντιαεροπορικών και μια βαρέων όπλων. Ο σκοπός αυτής της ομάδας είναι η κατάληψη του Ρεθύμνου. Πιο ανατολικά μεταξύ Πλατανέ και αεροδρομίου(Πηγιανός Κάμπος) Προσγειώθηκε το απόσπασμα SCHULZ, που επρόκειτο να λειτουργήσει σαν εφεδρεία μαζί με το επιτελείο του 2ου συντάγματος. Ενώ η ομάδα KROH ρίφθηκε ανατολικότερα στην περιοχή Σταυρωμένου.

Μεταγωγικό Ju52 ίπταται επάνω από τα βομβαρδισμένα Περιβόλια στο Ρέθυμνο το Μάιο του 41 (Αρχείο Δ. Σκαρτσιλάκη)

Την άμυνα του Ρεθύμνου, είχαν αναλάβει το έμπεδο τάγμα Ρεθύμνου αποτελούμενο κυρίως από αδειούχους και τραυματίες του Αλβανικού μετώπου υπό τη διοίκηση του Ταγματάρχη Χρήστου Τζιφάκη, 800 δόκιμοι χωροφύλακες και αρκετοί πολίτες που έσπευσαν αυθόρμητα να αντιμετωπίσουν τους αλεξιπτωτιστές στις ανατολικές παρυφές της πόλης. Από την αρχή της μάχης οι αλεξιπτωτιστές διαπίστωσαν ότι είχαν να αντιμετωπίσουν ένα διαφορετικό είδος πολέμου. Κάτι το οποίο δεν είχαν ξανασυναντήσει στα προηγούμενα θέατρα επιχειρήσεων που είχαν λάβει μέρος έως τότε. Ένοπλες φιγούρες που φόραγαν πολιτικά ρούχα, τους πυροβολούσαν με τα ίδια τους τα όπλα. Οι πολίτες εφοδιάζοντας με οπλισμό από τους νεκρούς αλεξιπτωτιστές η από τα κιβώτια ρίψης που έπεφταν στα χέρια τους. Την πρώτη μέρα, οι Γερμανοί, μη μπορώντας να καταλάβουν το Ρέθυμνο οχυρώθηκαν στον οικισμό των Περιβολίων και στην εκκλησία του Αι Γιώργη και προετοιμάστηκαν για αμυντικό αγώνα. Παράλληλα το απόσπασμα SCHULZ αντιμετωπίζοντας αρκετες απώλειες και δυσκολίες, κινήθηκε δυτικά και ενώθηκε με την ομάδα μάχης WIEDEMANN στα Περιβόλια

Αλεξιπτωτιστές σε σταθμό επιδέσεως στα Μισσίρια.

Για τους κατοίκους των Περιβολίων οι ώρες εκείνες ήταν δύσκολες. Ο πόλεμος τους βρήκε ξαφνικά μέσα στα σπίτια τους η στην εξοχή. Σε λίγες μόνο στιγμές οι κόποι μίας ζωής έγιναν συντρίμμια. Αρκετοί κατάφεραν να φύγουν προς νότια και να κρυφτούν σε κοντινές χαράδρες με τις οικογένειές τους άλλοι έβλεπαν τους αλεξιπτωτιστές μέσα από τις ξεχαρβαλωμένες πόρτες των βομβαρδισμένων σπιτιών τους να τρέχουν αλαφιασμένοι πέρα δώθε προσπαθώντας να ετοιμάσουν μια γραμμή άμυνας περιμετρικά. Όσοι δεν έφυγαν αντιμετώπισαν το θάνατο. Υπολογίζεται ότι ήδη από τις πρώτες ημέρες της μάχης οι Γερμανοί συνέλαβαν πολίτες αιχμαλώτους. Σύμφωνα με μαρτυρίες οι αλεξιπτωτιστές στις 21/5/1941 ξεκίνησαν να συλλαμβάνουν όποιον γινόταν αντιληπτός στην περιοχή και ιδιαίτερα τους άνδρες των θεωρητικά μάχιμων ηλικιών. Στην αναφορά της ομάδας μάχης WIEDEMANN δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στις επιθέσεις πολιτών και στο γεγονός ότι η καταπολέμηση τους ήταν αρκετά δύσκολη.

Στις 23 του Μάη οι Γερμανοί, οδηγούν 36 άνδρες, στην παραλία των Μισσιρίων και τους εκτελούν με ριπές. Κατά τη διάρκεια της εκτέλεσης, σύμφωνα με τις Ελληνικές πηγές, οι Αυστραλοί βάλουν με κανόνια από το λόφο Β που βρίσκονταν ανατολικά των Μισσιρίων. Οι αλεξιπτωτιστές πανικόβλητοι εγκατέλειψαν τα θύματα τους και έτρεξαν να καλυφθούν. Με τη σύγχυση που δημιουργήθηκε διασώθηκαν έρποντες προς την παραλία οι Μανούσος Μανουσάκης, ο Γιάννης Τερζιδάκης, ο Δημήτρης Λαδιάς και ο Γιάννης Λαγός που είχε χτυπηθεί στο πρόσωπο και πέθανε αργότερα. Τους νεκρούς τους πέταξαν σε παρακείμενο πηγάδι. Οι εκτελέσεις όμως συνεχίστηκαν. Άλλες δύο ομάδες ανθρώπων επρόκειτο να εκτελεστούν. Οι Γερμανοί έσυραν και άλλους πολίτες που είχαν έγκλειστους στο τότε καφενείο «Δουλουμπέκη» (1) και στο σπίτι του Μελισουργού, προς την παραλία….

Μία μοναδική φωτογραφία! Το καφενείο Δουλουμπέκη όπως ήταν κατά τη διάρκεια της μάχης και όπως είναι 70 χρόνια αργότερα. Οι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές ξεκουράζονται στην άκρη του δρόμου.(Αρχείο Δ.Σκαρτσιλάκη)

Το περιστατικό που αντιστοιχεί στην πρώτη εκτέλεση ανδρών, καταγράφεται στην Γερμανική αναφορά μάχης, ως εξής: 23/5…μετά την επίθεση, παραδίδονται περίπου 25 πολίτες υπο τις διαταγές ενός χωροφύλακα που βρίσκονταν κοντά στις γραμμές μας. Με διαταγή του ταγματάρχη SCHULZ(2) εκτελούνται όλοι. Ύστερα από αυτό, η όρεξη του αντιπάλου χάνεται και η νύχτα περνά ήσυχα…

Σίγουρα πρόκειται για την πρώτη φουρνιά συλληφθέντων. Ακολούθησαν άλλοι τόσοι την επόμενη ημέρα. Τα πτώματα τα περίελουσαν με βενζίνη και τα έκαψαν…αργότερα ήρθε η σειρά για τα γυναικόπαιδα….

Οι αλεξιπτωτιστές Hans Bender (αριστερά) και Bruno Heldt (δεξιά) ποζάρουν σε μια αναμνηστική φωτογραφία, λίγες στιγμές πριν πέσουν στο Ρέθυμνο, το μεσημέρι στις 20/5/1941(Αρχείο Δ.Σκαρτσιλάκη)

Μεγάλο όμως ενδιαφέρον έχει και η μαρτυρία του αλεξιπτωτιστή Hans Bender(3), ο οποίος ανήκε στο 2ο λόχο πυροβολικού που οι αμυντικές του θέσεις βρίσκονταν στα Μισσίρια κοντά στην παραλία. Σήμερα ζεί και είναι 95 ετών. Ο Bender μιλάει για ένα περιστατικό όπου κατευθύνθηκε σε παρακείμενη βρύση στα Περιβόλια για να πάρει νερό. Επέστρεψε με μεγάλη καθυστέρηση στη θέση του οπου βρήκε τον συμπολεμιστή του, δεκανέα Guido Gruner νεκρό. Είχε προηγηθεί πολύωρη ανταλλαγή πυροβολισμών. Ο Bender βρήκε το φίλο του νεκρό με κομμένα γεννητικά όργανα και βγαλμένα μάτια….ο λοχίας του λόχου τον διέταξε να πάρει 32 γυναικόπαιδα και ηλικιωμένους(4) που είχαν ως ομήρους και να τα εκτελέσει στην παραλία. Εκείνος αρνήθηκε. Κατόπιν ο λοχίας(5) τον απείλησε με το όπλο του, όμως ο δεκανέας Karl Krammer είχε ήδη βγάλει το δικό του και απειλούσε το λοχία…μετά από αυτό το περιστατικό ο λοχίας έφυγε και βρήκε άλλους που προθυμοποιηθήκαν να εκτελέσουν τα γυναικόπαιδα.

Ο δεκανέας αλεξιπτωτιστής Guido Gruner (όρθιος από αριστερά) λίγο πριν πηδήξει από το αεροπλάνο που τον μεταφέρει, επάνω από τα περιβόλια. Το ακρωτηριασμένο πτώμα του ήταν μια από τις αιτίες της εκτέλεσης των γυναικόπαιδων στα Περιβόλια, στις 24/5/1941.

Η μαρτυρία αυτή μετά από 70 χρόνια έχει πολύ ενδιαφέρον και θεωρείται ακριβής να σημειωθεί ότι παρόμοια μαρτυρία υπάρχει και από τον Γ.Π κάτοικο Ρεθύμνου 16 περίπου ετών τότε σχετικά με νεκρό αλεξιπτωτιστή σε παρόμοια κατάσταση, θα μπορούσε να είναι το ίδιο περιστατικό. Επιπλέον ο Bender είχε μαζί του τη φωτογραφική του μηχανή και απαθανάτισε το νεκρό σύντροφο του.(6)

Σημαντική επίσης είναι η μαρτυρία του Βασίλη Παπαδόπουλου παιδί 7 ετών τότε, τα γεγονότα έχουν χαραχθεί βαθειά στη μνήμη του:…. Λίγο πριν βασιλέψει ο ήλιος, οι αλεξιπτωτιστές μάς πήραν από το σημείο που βρισκόμαστε και μάς συγκέντρωσαν μαζί μ” άλλους χωριανούς στο σπίτι του Μελισσουργού. Εκεί μείναμε δυο μέρες. Μέσα στο σπίτι ήμαστε όλοι ξαπλωμένοι, γιατί έμπαιναν απ” τα παράθυρα οι σφαίρες και κινδυνεύαμε να σκοτωθούμε. Ακόμα και σήμερα υπάρχουν τα σημάδια απ” τις σφαίρες στο σπίτι. Έπειτα, μάς πήραν οι Γερμανοί και μας πήγαν στο σημείο που υπάρχει σήμερα το μνημείο των πεσόντων. Στο σημείο αυτό είχαν ήδη γίνει δύο εκτελέσεις ανδρών. Μερικά απ” τα πτώματα των ανδρών τα έκαψαν κι άλλα τα πέταξαν στο πηγάδι. Έπειτα, πήραν την απόφαση να μας πάνε κι εμάς προς την παραλία να μας εκτελέσουν….Στη διάρκεια της πορείας, δύο ηλικιωμένοι δυσκολεύονταν να περπατήσουν και τους σκότωσαν επί τόπου. Ήταν ο Πέτρος Παράσχος και η σύζυγος του Άννα Παράσχου. Τότε καταλάβαμε ότι είχε έρθει η ώρα της εκτέλεσης και για εμάς κι ο καθένας αγκάλιασε και φίλησε τους δικούς του.

Ο ταγματάρχης Erich Schulz κύριος υπεύθυνος για τις σφαγές αμάχων στα Περιβόλια, παρασημοφορεί άνδρες της μονάδας του, μετά τη λήξη των επιχειρήσεων.

Θυμάμαι την τελευταία φορά που μας αγκάλιασε η μάνα μου και μας φιλούσε κι έλεγε: «Αν σωθεί κανείς να κοιτάξει τα παιδιά». Τότε αρχίσαμε να κλαίμε….Οι Γερμανοί μας χτυπούσαν και μας κλωτσούσαν, μέχρι να φτάσουμε στην παραλία. Όταν φτάσαμε εκεί έδωσαν εντολή να πέσουμε κάτω. Πέσαμε ο ένας κοντά στον άλλο. Ο πατέρας μου άνοιξε ένα λάκκο στην άμμο, μας έβαλε μέσα και έπεσε κι αυτός σχεδόν πάνω μας. Αυτό πρόλαβε να κάνει. Σε λίγη ώρα οι Γερμανοί έστησαν το πολυβόλο, σε απόσταση δεκαπέντε μέτρων. Άργησαν όμως να μας πυροβολήσουν. Δεν ξέραμε το λόγο. Πέρασε πάνω από μισή ώρα. Στο τέλος έριξαν μια ριπή και σταμάτησαν. Για εμάς, όμως είχε γίνει το κακό με την πρώτη ριπή. Σκοτώθηκε η μάνα μου, η γιαγιά μου και η θεία μου. Επίσης σκοτώθηκε η Μελισσουργού και τραυματίστηκαν δυο γυναίκες, η Παναγιώτα Δρανδράκη και η Χαρίκλεια Δελή. Τα παιδιά, άρχισαν τότε να κλαίνε. Το ίδιο και οι τραυματίες. Άρχισε να μας κυριεύει ο φόβος, περιμένοντας τη χαριστική βολή. Ήταν η μεγαλύτερη νύχτα της ζωής μας!…

Ψάχνοντας στον πίνακα των φονευθέντων του Δήμου Ρεθύμνης διαπιστώνεται ότι μεταξύ των εκτελεσθέντων στα Μισσίρια, βρίσκεται ο χωροφύλακας Αναξαγόρας Μπουμπουλάκης. Να πρόκειται άραγε για το χωροφύλακα που αναφέρουν οι Γερμανοί στην πρώτη εκτέλεση ανδρών στις 23/5/1941; Πιθανό. Τι γίνεται όμως με τους υπόλοιπους; Συνελήφθησαν κάποιοι με όπλα; Ήταν άμαχοι; Μάλλον ποτέ δε θα μάθουμε. Το ότι η Γερμανική αναφορά κάνει λόγο για πολίτες υπό την καθοδήγηση ενός χωροφύλακα μοιάζει περισσότερο με δικαιολογία. Η δε εκτέλεση γυναικοπαίδων είναι ένα σοβαρό έγκλημα πολέμου και δε δικαιολογείται σε καμία περίπτωση. Ενδιαφέρον έχει ότι την εκτέλεση τη διέταξε ένας απλός λοχίας πιθανότατα χωρίς να λάβει εντολή από ανώτερα κλιμάκια. Φυσικά λίγη σημασία έχει αυτό….

Ο ακριβής απολογισμός των νεκρών εκτελεσθέντων, δεν είναι εξακριβωμένος. Στο μνημείο αναγράφονται 110 ονόματα, όμως κάποιοι από αυτούς, όπως ο υπολοχαγός Παπαγιαννάκης έπεσαν μαχόμενοι. Ο Δημήτρης Δροσάκης επίσης εκτελέστηκε στις αρχές Ιουνίου και δε συνελήφθη στα Περιβόλια, αλλά στο Ρέθυμνο.

Μετά την κατοχή, οι συγγενείς των νεκρών πήγαν και μάζεψαν ότι είχε απομείνει από τα αγαπημένα τους πρόσωπα. Στιγμές μεγάλης συναισθηματικής φόρτισης ακολούθησαν, ειδικά όταν κάποιος συγγενής αναγνώριζε το δικό του άνθρωπο. Ωστόσο αρκετά οστά δεν αναγνωρίστηκαν ποτέ….

Σήμερα το μνημείο βρίσκεται ακριβώς στον τόπο των εκτελέσεων. Επάνω του αναγράφονται τα ονόματα 110 Ρεθεμνιωτών πεσόντων και μαρτύρων.

Μνημείο 110 Μαρτύρων στην «Άμμο»

Σημειώσεις

1.Το καφενείο Δουλουμπέκη είναι η σημερινή αποθήκη ζωοτροφών Μελλισουργού, απέναντι από το γεροκομείο. Εκείνη την εποχή είχε ένα μόνο ισόγειο.

2.Πρόκειται για τον Ταγματάρχη του πυροβολικού των αλεξιπτωτιστών Erich Schulz.

Ο Schulz στην αναφορά της ομάδας Wiedemann περιγράφεται γενικά σαν απαισιόδοξος για την έκβαση της μάχης καθώς και ως μέτριος αξιωματικός. Από ότι φαίνεται δεν είχε καλές σχέσεις με τον επικεφαλής της ομάδας, λοχαγό Oscar Wiedemann, πράγμα που δυσκόλεψε ακόμα πιο πολύ τη θέση των πολιορκημένων αλεξιπτωτιστών.

3.Hans Bender αλεξιπτωτιστής της 2ης μοίρας πυροβολικού που έπεσε στα Περιβόλια σήμερα ζει στη Γερμανία και είναι 95 ετών.

4.Σίγουρα πρόκειται για την ομάδα που βρίσκονταν ο διασωθείς Βασίλης Παπαδόπουλος.

5.Ο Hans Bender μετά από χρόνια, συνάντησε αυτόν τον λοχία τυχαία. Εκείνος πήγε περιχαρής να του μιλήσει και να θυμηθούν τα παλιά, όμως ο Bender τον έβρισε και τον απόφυγε….

6.Ο γράφων έχει δει την επίμαχη φωτογραφία με το νεκρό Guido Gruner από το άλμπουμ θητείας του αλεξιπτωτιστή Hans Bender.