Η Εξέλιξη του Κρητικού λαϊκού σπιτιού

Αρχιτεκτονική Κρήτης το σπίτι με στέγη

Σε ορισμένες περιοχές της Κρήτης, κυρίως στα δυτικά μέρη, η στέγη με κεραμίδια έχει αντικαταστήσει το δώμα.

Η ανάγκη της συχνής επισκευής του δώματος και τα προβλήματα που δημιουργούσε στην πάροδο του χρόνου, επέβαλαν την αντικατάσταση του. Σήμερα η αντικατάσταση γίνεται με πλάκες από οπλισμένο σκυρόδεμα.

Οι στέγες αυτές είναι συνήθως μονόρριχτες ή δίρριχτες. Τετράριχτες στέγες συναντάμε μόνο στα νεοκλασικά σπίτια, όπως αυτά των Αρχάνων Ηρακλείου, και στα σπίτια με σαχνισί που συναντάμε στις αστικές περιοχές.

Ο τύπος του αγροτικού σπιτιού με στέγη είναι συνήθως διώροφος. Στην πιο απλή μορφή του, στο ισόγειο είναι το πόρτεγο και στον όροφο ο οντάς. Στο οντά, όπως και στους άλλους τύπους του διώροφου κρητικού σπιτιού, γίνεται ο ύπνος. Η επικοινωνία γίνεται εσωτερικά με ξύλινη σκάλα που στον οντά κλείνει συνήθως με καταπακτή. Όταν υπάρχει αυλή, η επικοινωνία του ορόφου γίνεται και με εξωτερική πέτρινη σκάλα.

Ο όροφος καταλαμβάνει ή ολόκληρο τον χώρο που καταλαμβάνει το ισόγειο ή ένα τμήμα του. Στην δεύτερη περίπτωση το υπόλοιπο δώμα είναι η βεράντα του οντά και χρησιμεύει για να κοιμούνται στο ύπαιθρο τα ζεστά καλοκαιρινά βράδια ή για να απλώνουν τα σύκα και τις σταφίδες στον ήλιο να στεγνώσουν. Το πόρτεγο όταν έχει μεγάλες διαστάσεις ανήκει σ`έναν από τους τύπους του καμαρόσπιτου. Στην εξέλιξη του σπιτιού, η κουζίνα βγαίνει από το πόρτεγο, γίνεται ένα ανεξάρτητο δωμάτιο στην αυλή, σε παράθεση κατά μήκος του κύριου άξονα του σπιτιού ή σε σχήμα Γ. Αυτό συμβαίνει με τις αποθήκες, τα κελάρια, το πατητήρι, τον στάβλο. Έτσι οι τύποι των σπιτιών με κεκλιμένη στέγη ανήκουν στον πλατυμέτωπο ή στενομέτωπο ορθογώνιο τύπο ή στον τύπο Γ.

Η αυλή κλείνεται συνήθως με ψηλούς μαντρότοιχους και τονισμένη τοξωτή εξώθυρα. Εγώ, όπως και στους άλλους τύπους του κρητικού σπιτιού, υπάρχει η γούρνα για τα ζώα, το πηγάδι, η παραστιά, ο φούρνος, η πέργολα για την κληματαριά, οι πεζούλες.

Η στέγη κατασκευάζεται συνήθως από χοντροπελεκημένα ξύλα από κυπαρίσσι. Στις μονόρριχτες στέγες τα δοκάρια φαίνονται συνήθως στο εσωτερικό. Στις δίρριχτες στέγες κατασκευάζεται ταβάνι από καδρόνια και τάβλες. Οι αρμοί καλύπτονται με πηχάκια. Τα κεραμίδια είναι συνήθως βυζαντινού τύπου και μπαίνουν κολυμπητά. Στο σύνθετο αυτό τύπο σπιτιού, τα ανοίγματα έχουν γίνει μεγαλύτερα, πλαισιωμένα πάντοτε με καλοδουλεμένα πέτρινα πλαίσια και πέτρινα γείσα για προφύλαξη από τα νερά της βροχής. Η κατασκευή είναι πιο προσεγμένη και τα τονισμένα πέτρινα πλαίσια των ανοιγμάτων, τα τοξωτά υπέρθυρα, οι λαξεμένοι πωρόλιθοι που τονίζουν τις γωνιές των κτηρίων, θυμίζουν βενετσιάνικα στοιχεία αφομοιωμένα και μεταγραμμένα στη λαϊκή αρχιτεκτονική. Η ενίσχυση του κάτω μέρους της γωνίας των κτηρίων, ακόμα και μέχρι το 1898 όπως το παράδειγμα στη Μίλατο, έρχεται να επιβεβαιώσει την επιρροή της λαϊκής αρχιτεκτονικής από τα βενετσιάνικα πρότυπα της Αναγέννησης. Τα στοιχεία αυτά και η ποικιλία των στεγών σε ύψη και κλίσεις και η πολεοδομική δομή, δίνουν τελικά στους οικισμούς αυτούς ένα αναγεννησιακό χρώμα, όπως για παράδειγμα στους Μαργαρίτες Ρεθύμνου.

Το σπίτι με στέγη και σαχνισί

Την εποχή της Τουρκοκρατίας, και κυρίως τον 19ο αιώνα, εμφανίζεται ένα νέο στοιχείο στο αστικό σπίτι του νησιού, στις πόλεις Χανιά, Ηράκλειο, Ρέθυμνο και Σητεία. Είναι η προσθήκη ενός κλειστού ξύλινου εξώστη στον όροφο. Ο εξώστης αυτός είναι το ξώστεγο ή ο ηλιακός των βυζαντινών, το σαχνισί που χαρακτηρίζει την αρχιτεκτονική της βαλκανικής χερσονήσου μετά τον 18ο αιώνα.

Τα κιόσκια, όπως λέγονται αυτά τα στοιχεία, τα συναντάμε κυρίως στις πόλεις, μια που οι Τούρκοι κατακτητές έζησαν τον περισσότερο καιρό, και κατά το μεγαλύτερο ποσοστό τους, συγκεντρωμένοι σ`αυτές. Κι ακόμα οι ξύλινες αυτές κατασκευές ενισχύονται και επιβάλλονται από την Τουρκική Διοίκηση με τον Αυτοκρατορικό Οικοδομικό Κανονισμό που συντάχτηκε μετά τον μεγάλο σεισμό του 1856. Στον κανονισμό αυτό αναφέρεται ακόμα πως για να χτίσει κανείς κιόσκι έπρεπε να καλέσει το μηχανικό του δήμου κι αυτός θα καθόριζε το πλάτος της προεξοχής, ανάλογα με το πλάτος του δρόμου.

Τα ξύλινα αυτά κιόσκια είναι συνήθως προσθήκες στα παλιότερα βενετσιάνικα κτίρια, κυρίως στα Χανιά και στο Ρέθυμνο, που προεκτείνουν πάνω από το δρόμο τον καλό οντά, το δωμάτιο υποδοχής, που έχει πάρει τη θέση του παλιού πόρτεγου. Τα παραδείγματα νέων κατασκευών στα πρότυπα των αρχοντικών με σαχνισί της ηπειρωτικής Ελλάδας είναι ελάχιστα, όπως το κονάκι του Ρασίχ Αστράκη στο Ηράκλειο. Οι υπόλοιπες κατασκευές είναι απλές. Τα κιόσκια αυτά κατασκευάζονται με ξύλινους προβόλους που στηρίζονται σε ξύλινες αντηρίδες ή φουρούσια. Η πρόσοψη κατασκευάζεται από τσατμά ή μπαγδατί που σοβατίζεται ή όπως γίνεται κυρίως στο Ρέθυμνο, από ξύλινο πέτσωμα, άλλοτε απλής κατασκευής κι άλλοτε έντεχνα δουλεμένο, με σκαλιστά φουρούσια και καφασωτά στα παράθυρα. Στα Χανιά και στο Ρέθυμνο συναντάμε συχνά τύπους σπιτιών όπου η ξύλινη επένδυση δεν περιορίζεται στο κιόσκι αλλά επεκτείνεται και σ`άλλα τμήματα της πρόσοψης του κτιρίου, πολλές φορές σ`ολόκληρο όροφο.

Στα Χανιά αλλά και στο Ρέθυμνο τα σπίτια αυτά είναι συνήθως στενομέτωπα. Οι επικοινωνία του ορόφου με το ισόγειο γίνεται με εσωτερική ξύλινη σκάλα. Το ισόγειο χρησιμεύει πολύ συχνά για μαγαζί. Η πρόσοψη του διαμορφώνεται με μια μεγάλη μαγαζόπορτα, με χαρακτηριστικό ανώφλι σε σχήμα χαμηλωμένου τόξου. Οι παραστάδες και το ανώφλι διαμορφώνονται με λαξευτούς πωρόλιθους. Τα ανοίγματα στο σπίτι γίνονται περισσότερα, κυρίως το κιόσκι, και τα παράθυρα κλείνονται με τα απαραίτητα για την εποχή της Τουρκοκρατίας καφασωτά. Τα σπίτια αυτά καλύπτονται με τετράριχτες στέγες.

Στο Ηράκλειο, το Μεγάλο Κάστρο όπως το έλεγαν την εποχή της Τουρκοκρατίας, χαρακτηριστικά είναι τα κιόσκια από μπαγδατί κι οι αυλές, οι στρωμένες με χοχλάδια, με τις νεραντζιές, τους κατιφέδες και το αράπικο γιασεμί που συναντάμε στα βιβλία του Νίκου Καζαντζάκη.

ΠΗΓΗ:

Αναδημοσίευση αποσπάσματος απο:

http://hellas.teipir.gr/thesis/kriti/paradosi/spiti.htm