Ζωνιανά, ο τόπος του Δία .

Η ονομασία του χωριού. 

ΖΟΥΛΙΑΝΑ - ΖΟΥΤΟΛΑΚΚΟ - ΖΩΝΙΑΝΑ 

Δημήτρης Παρασύρης *

Αυτή είναι η σειρά των ονομάτων που πήρε το χωριό από την ίδρυση του μέχρι σήμερα. Ας δούμε πως πήρε αυτά τα ονόματα:

Είναι γενικά παραδεκτό ότι κάθε μύθος και κάθε θρύλος βασίζεται σε κάποιο πραγματικό ιστορικό ή θρησκευτικό γεγονός το οποίο με την πάροδο του χρόνου αλλοιώνεται και πολύ περισσότερο όταν οι μύθοι αυτοί αναφέρονται σε προϊστορικά θέματα. Τίποτα δε λέγεται τυχαία.

Φαντάσματα, θαμμένοι θησαυροί, νεράιδες κλπ κάπου βασίζονται. Στην περίπτωση μας ο θρύλος ο σχετικός με την ίδρυση και ονομασία του χωριού λεει: Ένας βοσκός ο Ζας (του Ζου) έβοσκε το κοπάδι του στο μέρος που σήμερα είναι το χωριό που τότε ήταν δάσος πυκνό και τα πότιζε στην πηγή του Δισκουριού που είναι τρία χιλιόμετρα πιο κάτω. Έχανε όμως κάθε μέρα για λίγο μια αίγα και δεν ήξερε που πήγαινε. Την παρακολούθησε και είδε ότι είχε ανακαλύψει μια μικρή πηγή και έπινε νερό. Εγκαταστάθηκε τότε μόνιμα εκεί, αφού είχε εξασφαλίσει νερό και απ' αυτόν το μέρος ονομάστηκε ΖΟΥΛΙΑΝΑ, όπως λέμε Αγγελιανά, Απλαδιανά κλπ. Σήμερα ακόμη το νοτιοανατολικό μέρος του χωριού λέγεται Ζουλιανά. Επειδή δε την αίγα που ανακάλυψε το νερό τη φώναζε Αμάλθη (Αμάλθεια) η πηγή πήρε τ' όνομα της και μέχρι σήμερα λέγεται "Νερό τσ' Αμάλθης". Υπάρχει μάλιστα μια παλιά μαντινάδα που λέει "Διαβάτη, από τα Ζωνιανά αν τύχει και περάσεις, από τσ' Αμάλθης το νερό να πιείς να ξεδιψάσεις. Έτσι λοιπόν ο Ζας (Ζευς - Δίας) έγινε ο ιδρυτής και νονός του χωριού. Όταν πέθανε θάφτηκε εκεί και από το μνήμα του, το λάκκο του, όπως λένε αλλιώς τον τάφο ονομάστηκε ο τόπος "Του Ζου ο Λάκκος", δηλαδή του Ζου (Δία) ο τάφος. Λένε π.χ. όταν κανείς είναι ετοιμοθάνατος "Αυτός έχει τον ένα του πόδι στο λάκκο" ή όταν πεθαίνει "Ότι γέμισε το λάκκο του". Σιγά σιγά υπερίσχυσε αυτό το όνομα και μέχρι τη δεύτερη δεκαετία του 19ου αιώνα λεγόταν "Ζου το Λάκκο" και Ζουλιανά λεγόταν και λέγεται ακόμη η γειτονιά που αναφέραμε. Βλέπουμε λοιπόν ότι και τα δύο ονόματα ΖΟΥΛΙΑΝΑ και ΖΟΥΤΟΛΑΚΚΟ προέρχονται από το ΖΑ που είναι ένα από τα πολλά ονόματα του ΔΙΑ. Λεγόταν Ζευς, Δίας, Ζας, Ζης, Ζαν, Δαν, Ταν κλπ. Σήμερα το χωριό λέγεται Ζωνιανά που και αυτό προέρχεται από το Δία όπως θα δούμε. Οι κάτοικοι του χωριού οι Ζουλακκιανοί ή Ζουλακκίτες όταν ήθελαν να πουν: ω! Θεέ μου, όπως λέμε σήμερα, ή "Άκουσε με Θεέ μου" έλεγαν "Ζώνε Θεέ" ή "ηκούτε μου Ζώνε Θεέ". Αυτή την προσφώνηση - επίκληση την έκαναν μόνο οι Ζουλακκιανοί. Οι Ανωγειανοί έλεγαν "Ζάνε Θεέ". Απ' αυτή την ονομάσία του Δία "Ζώνε" πήρε το τρίτο όνομα το χωριό ΖΩΝ - ΙΑΝΑ όπως Παρασύρης - Παρασυριανά, Κλίνης - Κλινιανά, Κάββαλος - Καββαλιανά κλπ. Για να αποδείξω ότι αυτά δεν είναι αποκυήματα της φαντασίας αλλά όντως τα ονόματα και η ιστορία - προϊστορία του χωριού είναι στενά συνδεμένα με τον Δία θα παραθέσω μερικά αποσπάσματα από έργα ιστορικών, σοφών, ερευνητών κλπ.

1) Ο Φερεκύδης, αρχαίος σοφός 6ος π.Χ. αιώνας, στο έργο του "Επτάμυχος ή Θεοκρασία" λεει "Ζας μεν και χρόνος ήσαν αεί και χθονίη..." δηλαδή ο Δίας και ο χρόνος υπήρχαν προαιωνίος και η χθονία που ονομάστηκε Γη... (Διογ. Λαέρτιος 1.119).

2) Mauer Das Griechische Volk 1ος τ. σελ. 3 Zeus Thal oder Jupiter 1835. Ακόμη και σήμερα μια από τις κοιλάδες του όρους Ίδη στην Κρήτη λέγεται "Κοιλάδα του Δία - Ζουλάκκος"  και μια συνηθισμένη επίκληση των κατοίκων είναι: "Ο Δίας ας με εισακούσει" "Ηκούτε μου Ζώνε Θεέ".

3) Ο Β. Ψιλλάκης (υποσημ. Μ. Χουρμούζης) Τ. Α΄ σελ. 390 αναφέρει: Εν Μυλοποτάμω εύρηνται και νυν ονόματα θέσεων και χωρίων πανάρχαια ούτως εκτός της Τριπόδος, ταύτης του μοναστηρίου Δισκούρι (Διόσκουροι) έχοντες εκεί πιθανώς ιερόν της Δωρικής Κράνας (Κρήνη) πλησίον αυτής το αξιοσημείωτον χωρίον Ζουτολάκκον. Τούτο εκ των μεσογειωτέρων όν του Μυλοποτάμου και της Ίδης ολίγον μόνον αυτού υπερκειμένων των Ανωγείων υπομιμνήσκει την ΚΑΤΟΙΚΙΑΝ ΤΟΥ ΚΡΗΤΑΓΕΝΟΥΣ ΔΙΟΣ ΤΗΣ ΙΔΗΣ. Κατά το εγχώριον δε ιδίωμα προφέρεται το όνομα "Στου Ζου το λάκκο" τουτέστιν εις τον τόπον τον χώρον το λάκκον του Ζου (του Διός).

4) Ο Ιωάννης Προμπονάς αναφέρει ότι στου Ζου το Λάκκο οι κάτοικοι επικαλούνται το Δία με το "Ζώνε Θεέ".

5) Ο Μπουνιαλής (Κρητικός πόλεμος σελ. 235) λέει: Και έρχομαι να σασε πω ο για και την Αμνάτο του Ζου το Λάκκο πού τονε στο Ψηλορείτη κάτω.

6) Βασιλικάτα - Μνημεία Κρητικής Ιστορίας σελ. 131 αναφέρει την πλήρη ονομασία με την Κρητική προφορά Laco tu Zu.

7) Ο Χουρμούζης Βυζάντιος στα "Κρητικά" 1842 σελ. 46 ΖουτοΛάκκο. Στα ορεινά χωριά του Μυλοποτάμου Αξός - Λιβάδα (όχι Λιβάδια) ΖουτοΛάκκο και Κράνα δεν προφέρουν το λ πριν από τα α - ο - ω - ου. Λένε π.χ. γάα = γάλα, καό αντί καλό, μιούνε αντί μιλούνε, δηώνω = δηλώνω.

8) Ο Καστροφύλακας ( Κ. 183) το αναφέρει στον κατάλογο οφειλομένων αγγαρειών AXO ET SO = Αξός κα Ζω με 1200 οφειλ. αγγαρείες ενώ στον κατάλογο πληθυσμών δεν αναφέρεται διότι προφανός το θεωρούσαν ένα με την Αξό.

9) Ο Αλεξ. Σούτσος στο βιβλίο του "Η Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης Παρίσι 1829 στη σελ. 158" αναφέρει "... ο άλλος (τόπος) είναι ο ονομαζόμενος Ζουτολάκκος που κατοικείται από την πολεμοχαρή φυλή των Ζουλακκιτών. Σύμφωνα με την Κρητική παράδοση ο Δίας συνήθιζε να κατεβαίνει εκεί όταν επισκεπτόταν τις κορυφές της Ίδης. Γι αυτό ακριβώς το λόγο ο τόπος αυτός ονομάστηκε Ζουλάκκος δηλαδή Λάκκος του Δία. Και πράγμα που δεν είναι λιγότερο περίεργο, οι αυτόχθονες κάτοικοι του χωριού διατηρούν ακόμα την ακόλουθη ικεσία των προγόνων τους αλλοιωμένη από το χρόνο "Ηκούτε μου Ζώνε Θεέ" δηλαδή άκουσε με Δία".

10) Ακόμη πιο άξιος προσοχής είναι ο μέχρι πρότινος όρκος των βοσκών που όταν είχαν διαφορές μεταξύ τους ή αμφιβολίες έλεγαν τον όρκο "Νή Ζα, φάσκω σου και κάτεχε το, δε φταίω στο πράμα σου έργω η βουλή μου" δηλαδή Μα το Δία σου λέω και να το ξέρεις ότι δεν έκανα ούτε ξέρω τίποτε γι αυτό που με ρωτάς (Έργω βουλή το λένε και σήμερα). Ορκίζονται δηλαδή στο Δία χωρίς να ξέρουν ότι "Νη Ζα" θα πει "Μα το Δία" όπως λέμε "Μα το Θεό". Τα "Ζα" το έπαιρναν με τη σημασία του ζώα όπως ζα λένε τα πρόβατα και τις αίγες. Όποιο Ζωνιανό βοσκό πάνω από 70 - 80 χρονών κι αν ρωτήσεις θυμάται αυτόν τον όρκο. Ο πατέρας μου (πέθανε το 1987) μου είπε ότι όταν αυτός ήταν νεαρός βοσκός ο όρκος που αναφέραμε παραπάνω αναφερόταν ως εξής: Έκαναν ένα σταυρό σε μια πλάκα, έβαζαν το χέρι επάνω όπως κάνουν σήμερα στο Ευαγγέλιο, και έλεγαν τον όρκο μόνο που μετά το Νη Ζα πρόσθεταν και μα τον Αϊ Γιώργη. Έλεγαν δηλαδή Νη Ζα και μα τον Αϊ Γιώργη... Μα το Δία και μα τον Αϊ Γιώργη... Προφανώς με την επικράτηση του χριστιανισμού προστέθηκαν στον όρκο και τα χριστιανικά στοιχεία - σταυρός και Αϊ Γιώργης.   

* Δημήτρης Παρασύρης (συνταξιούχος δάσκαλος)

 ΠΗΓΗ

Αναδημοσίευση από το  ιστολόγιο

Το χωριό Ζωνιανά