ΚΡΗΤΗ ΔΙΚΤΥΟ ΟΘΩΜΑΝΙΚΩΝ ΟΧΥΡΩΣΕΩΝ ΤΟΝ 19ο ΑΙΩΝΑ

Το δίκτυο των Οθωμανικών οχυρώσεων επί τουρκοκρατίας στην Κρήτη.

 Ερευνητική Εργασία Ασημάκη Ευσταθία.

... Παρά την συνεχή και αδιάκοπη επαναστατική δραστηριότητα των Κρητικών, η αφορμή για την κατασκευή του μεγάλου δικτύου των Κουλέδων υπήρξε το Κρητικό Ζήτημα, τα έτη 1866 έως 1869. Οι Τούρκοι ένιωθαν εκτεθειμένοι και φοβισμένοι απέναντι στους Επαναστάτες και πίστευαν ότι δε μπορούσαν να ελέγξουν την Επανάσταση.
Ανέπτυξαν το συγκεκριμένο δίκτυο ως μέσο προστασίας, παρατήρησης και πρόληψης προκειμένου να καταπνίξουν τις επαναστάσεις και να ελέγξουν τις κρίσιμες περιοχές. Ακόμη, είχαν τη δυνατότητα με τον έλεγχο των λιμανιών να περιορίζουν τις επαφές των Κρητικών με τους υπόλοιπους Έλληνες αλλά και ξένους που ήταν πρόθυμοι να βοηθήσουν στην απελευθέρωση της Κρήτης. Κατασκευάστηκαν συνολικά περισσότεροι από 200 κουλέδες 130 σε ολόκληρη την έκταση της Κρήτης, έργο μεγαλειώδες, αναλογιζόμενοι τις περιοχές και τις συνθήκες κατασκευής τους. Κατόρθωσαν με την ανοικοδόμησή τους να παρατείνουν την παραμονή τους στην Κρήτη, εμποδίζοντας και προλαμβάνοντας αρκετές εξεγέρσεις, ενισχύοντας την στρατηγική δυναμική τους. Ξεκίνησαν να κτίζονται κοντά σε φυσικές οχυρές θέσεις, όπου συνήθιζαν να κρύβονται οι επαναστάτες, αλλά και σε σημεία όπου είχαν ήδη προηγηθεί μάχες μεταξύ τους. Παράδειγμα αποτελεί το οροπέδιο του Ασκύφου, όπου ύστερα από συνεχείς μάχες κατασκευάστηκαν δύο Κουλέδες σε λόφους επί του οροπεδίου. Γενικότερα, οι υψηλοί λόφοι και τα οδικά περάσματα ήταν ιδανικά μέρη για να παρατηρούν και να ελέγχουν τους Κρητικούς. Σύμφωνα με την χαρτογράφηση που κάναμε για το δίκτυο των Κουλέδων, παρατηρήσαμε ότι η πλειονότητα των Κουλέδων βρίσκεται στο Νομό Χανιών, δικαιολογήμενο, αν συνυπολογίσουμε τη μορφολογία του εδάφους της περιοχής και την διαρκή επαναστατική δράση κυρίως των Σφακιανών. Η κεντρική Κρήτη είχε μέτριο αριθμό Τούρκικων οχυρών ενώ η ανατολική Κρήτη είχε ελάχιστο. Ο Νομός Ρεθύμνου εξαιτίας της κοντινής απόστασης από τα Σφακιά, είχε έντονη επαναστατική δράση γι΄αυτό και συναντάμε αρκετούς Κουλέδες. Αντίθετα, όσο μεταφερόμαστε ανατολικότερα μειωνόταν η δράση των Κρητών, καθότι εξαιτίας της μορφολογίας του εδάφους,εκτάσεις με πεδιάδες, γίνονταν άμεσα αντιληπτοί.

Από την χαρτογράφηση παρατηρούμε ακόμη ότι η ανάπτυξή τους γίνεται κυρίως σε οδικούς άξονες - περάσματα, με απόσταση μεταξύ τους γύρω στα τρία χιλιόμετρα. Το κάθε δίκτυο αποτελούνταν από έναν Κεντρικό Κούλε (Κισλά) που φιλοξενούσε μεγάλο αριθμό στρατιωτικής φρουράς, σε αντίθεση με τους Κουλέδες που σκοπός τους ήταν η παρατήρηση, ο έλεγχος και η άμεση ενημέρωση του κεντρικού Κούλε. Παράδειγμα αποτελεί το τούρκικο Φρούριο (Κούλες) του Λουτρού, ο κεντρικός Κούλες της περιοχής ο οποίος είχε υπό την εποπτεία του, τους Κουλέδες του Αγίου Ιωάννη, της Ανώπολης και το Φρούριο Λιμένος Λουτρού (ή μικρός Κούλες). Το μέγεθος των κουλέδων ποικίλει ανάλογα με την χρησιμότητά τους, τις ανάγκες της περιοχής και της κάθε φρουράς που φιλοξενούσαν. Σε όσους Κουλέδες μπορέσαμε να μελετήσουμε, παρατηρήσαμε ότι οι κεντρικοί κουλέδες είχαν μέγεθος τουλάχιστον τριακόσια (300τμ) τετραγωνικά μέτρα περίπου, με τη δυνατότητα φιλοξενίας σημαντικού αριθμού στρατιωτών, όπως ο Κουλές Γραμμένης, ήλεγχε τα περάσματα δυτικά του Νομού Ηρακλείου, που ήταν περίπου τριακόσια (300τμ) τετραγωνικά μέτρα. Άλλο παράδειγμα, είναι ο Κούλες Αγία Ρουμέλης, που βρίσκεται στο φαράγγι της Σαμαριάς, και είχε την ιδιαιτερότητα ότι ήταν δύσκολη η μετακίνηση, οπότε είχε μόνιμη στρατιωτική φρουρά για να ελέγχονται οι έξοδοι του φαραγγιού...
Οι υπόλοιποι κουλέδες διακρίνονταν σε παρατηρητήρια και σε οχυρωματικές κατοικίες, χωρίς όμως να υπάρχει εμφανή διάκριση ως προς το μέγεθός τους. Ως επι το πλείστον, το μέγεθός τους κυμαινόταν από ογδόντα (80τμ) έως εκατόν πενήντα (150τμ) τετραγωνικά μέτρα...
Σύμφωνα με την έρευνά μας κάποιοι χώροι ήταν κοινοί σε όλους τους κουλέδες όπως ο κεντρικός χώρος διαμονής της φρουράς, το δωμάτιο του επικεφαλής και βοηθητικοί χώροι (η αποθήκη πυρομαχικών, η κουζίνα και χώροι κράτησης). Όσο μεγαλύτερος ήταν ο Κούλες τόσο περισσότερους χώρους διέθετε , όπως τραπεζαρία και φούρνο. Περιμετρικά των χώρων και πάνω στις τοιχοποιίες υπήρχαν πολεμίστρες. Σε μερικές περιπτώσεις εμφανίζονται ανοίγματα μεγαλύτερου μεγέθους χωρίς να μπορούμε να βγάλουμε επαρκή συμπεράσματα σχετικά με τη ακριβή τους χρήση.

Οι Κουλέδες στην Κρήτη έχουν το χαρακτηριστικό ότι κτίστηκαν σε σύντομο χρονικό διάστημα για να καλύψουν έκτακτες στρατιωτικές ανάγκες των Τούρκων. Η βιασύνη στην κατασκευή, τα σημεία που επιλέγησαν να κατασκευαστούν καθότι ήταν εκτεθειμένα σε αντίξοοες καιρικές συνθήκες, η φύση των υλικών, αλλά και η μήνις των Κρητικών, οδήγησε στην καταστροφή τους και δεν κατάφερε η πλειόνοτητά τους να αντέξουν στο χρόνο. Παρόλα αυτά, φαίνεται ότι λειτουργικά και κατασκευαστικά πληρούσαν όλες τις προϋποθέσεις που είχαν ανάγκη οι Τούρκοι και είναι ενδεικτικό ότι τη συγκεκριμένη περίοδο κατάφεραν να εδραιώσουν και να παρατείνουν την παραμονή τους στο νησί για ακόμη πενήντα χρόνια περίπου. Χωρίς να έχουμε καταφέρει να βρούμε κάποια συγκεκριμένη πληροφορία, σύμφωνα με όσα έχουμε ήδη αναφέρει, είναι πιθανό, να είχαν αναθέσει το όλο κατασκευαστικό έργο των Κουλέδων σε κάποιους εξειδικευμένους μηχανικούς, δεδομένης της μεγάλης ποικιλίας των κτισμάτων και του σύντομου χρόνου κατασκευής τους. Επιπλέον, να σημειωθεί ακόμα ότι το χρονικό διάστημα που εφάρμοσαν τα δίκτυα αυτά οι Τούρκοι ήλεγχαν τις περιοχές και είχαν καταφέρει να καταπνίξουν αρκετές επαναστάσεις, όμως η Οθωμανική αυτοκρατορία είχε αρχίσει και έφτανε στο τέλος...

130 Καρποδίνη-Δημητριάδη Ε., Κάστρα και φορτέτσες της Κρήτης, ό. π.

ΠΗΓΗ

ΔΙΚΤΥΟ ΟΘΩΜΑΝΙΚΩΝ ΟΧΥΡΩΣΕΩΝ ΤΟΝ 19ο ΑΙΩΝΑ

THE 19TH CENTURY OTTOMAN DEFENCES NETWORK

 Πολυτεχνείο Κρήτης Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

 Ερευνητική Εργασία Ακαδημαϊκό Έτος: 2013-2014 Χανιά, Ιούνιος 2014

 Φοιτήτρια: Ασημάκη Ευσταθία 
Επιβλέπων καθηγητής: Σκουτέλης Νικόλαος

http://www.greekarchitects.gr/site_parts/doc_files/152.14.12.pdf