Οι 62 Μαρτυρες του Ηρακλειου

Ο ηρωικός δήμαρχος Ηρακλείου, Μηνάς Γεωργιάδης, σε φωτογραφία με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, από το αρχείο του ανιψιού του, Μηνά Γεωργιάδη. Ήταν από τους πρώτους που εκτέλεσαν οι Γερμανοί, στις 3 Ιουνίου 1942

Οι 62 Μαρτυρες του Ηρακλειου

Αντιστασιακοί πυρήνες ξεκινούν σ’ όλη την Κρήτη αμέσως μετά την κατάληψή της. Τα παράλια των Αστερουσίων και της υπόλοιπης νότιας Κρήτης γεμίζουν συμμάχους και Έλληνες καταδιωκόμενους που προσπαθούν να διαφύγουν στη Μέση Ανατολή. Στις 3 Αυγούστου κι όλας υπογράφεται στο Φιλίππω το πρωτόκολλο της Κ.Ε.Ε. και ορίζεται αρχηγός της ο Αλεξ. Ραπτόπουλος.

17-9-1941 ο Αντώνης Φάκαρος με 14 φυγάδες φεύγει με την παλιόβαρκα “Αργώ” για την Αλεξάνδρεια. Η α’ αποστολή έρχεται από εκεί στο Μαριδάκι 9-10-1941.

Στις Τρεις Εκκλησιές, στην σπηλιά “Πλαγούρα” και αλλού περιμένουν να φύγουν 150 άτομα. 14-1-1942 οι σύμμαχοι βγάζουν στον Τσούτσουρο 400 όπλα που μεταφέρονται με την επιστασία του καπετάν Γιάννη Μπαντουβά στον Ψηλορείτη, στου Βορρού και στο Μελιδοχώρι.

Από το Γενάρη του 1942 οι συμμαχικές δυνάμεις βρίσκονται σε δύσκολη θέση. Ο Άξονας θριαμβεύει. Στο ρωσικό μέτωπο προχωρούν έξω από τη Μόσχα, το Στάλιγκραντ και το Λένιγκραντ. Τα αεροπλάνα τους ελέγχουν σχεδόν τη Μεσόγειο. Από το Δεκέμβριο του 1941 οι Ιάπωνες έχουν χτυπήσει το αμερικάνικο πολεμικό ναυτικό στο Περλ Χάρμπορ και πήραν το Χονγκ - Κονγκ. Στις αρχές του Φεβρουαρίου 1942 νικούν τους Άγγλους στην Ασία.

Οι συμμαχικές δυνάμεις ετοιμάζονται να αντεπιτεθούν και η Αντίσταση γιγαντώνεται στην Ελλάδα και κυρίως στην Κρήτη απ’ όπου πρέπει να ξεκινήσει η ήττα του Ρόμελ στη μάχη της Ερήμου. Οι σύμμαχοι ετοιμάζουν σαμποτάζ σ’ όλα τα αεροδρόμια της Κρήτης. Ήδη το Γενάρη του 1942 μαζί με τα 400 όπλα το υποβρύχιο αποβιβάζει στον Τσούτσουρο τον λοχαγό Ζαν Φήλντιγκ και ομάδα δολιοφθορέων με Άγγλους αξιωματικούς.

Στα βιαννίτικα και στον Τσούτσουρο οι Τσατσαρωνάκηδες (μάνα και κόρη), η ρίψη των πραγμάτων στη Μεσαρά και η αποβίβαση των 400 όπλων συντελούν ώστε η Κρητική Εθνική Επαναστατική Επιτροπή να προδοθεί. 5-2-1942 οι Γερμανοί κυκλώνουν τα Καστελλιανά ασφυκτικά ψάχνοντας τον υπεύθυνο των οικονομικών της Οργάνωσης, δικηγόρο Γιώργη Κουτεντάκη που κατορθώνει να τους ξεφύγει με μεγάλη δυσκολία με το θάρρος του, την εξυπνάδα του και τον ηρωισμό των κατοίκων. Τόσο εντυπωσίασε το επίτευγμα, που δημιουργήθηκε ο θρύλος της μεταμφίεσής του σε γυναίκα που έσερνε τις κατσίκες και πέρασε τον κλοιό. Αυτό βέβαια ήταν τελείως αδύνατο.

Κι ενώ ο καταζητούμενος περνά την παγερή νύχτα στο χείμαρρο Μίνδρη, οι Γερμανοί οδήγησαν στις φυλακές του Ηρακλείου το θείο του Παύλο και τα αδέλφια του Μανόλη, Μιχάλη και Νίκο, τα εξαδέλφια του Βασίλη και Γιώργη και 9 ακόμη ύποπτους συγχωριανούς. Οι 3 πρώτοι εκτελέστηκαν ανάμεσα στους 50 στις 14-6-1942.

Η Γερμανική Αντικατασκοπεία συγκεντρώνει στοιχεία και αρχίζει επιδρομές για να βρει τα όπλα και τους δράστες.

Τέλη Ιανουαρίου, γερμανική δύναμη περικυκλώνει τα Ανώγεια και συλλαμβάνει 4 ηγετικά στελέχη της Ομάδας Ανωγείων και 4 Ξυλούρηδες ως συγγενείς του Μιχάλη Ξυλούρη που καταζητούσαν.

Τότε κυκλώνουν τα Λειβάδια και τα Ζωνιανά καθώς και τα χωριά του Δυτικού Ψηλορείτη και της Αμπαδιάς, του Αγίου Βασιλείου, του Δυτικού Ρεθύμνου και τη Μονή Αρκαδίου. Αφού δεν βρήκαν τα όπλα στα Ρεθεμνιώτικα, επέδραμαν στα χωριά του νομού Ηρακλείου βέβαιοι πως κρύβονται εκεί.

29-1-1942 ερεύνησαν μάταια τα Καπετανιανά (τα οποία μάλιστα εκκένωσαν δυο φορές) και τη Βαγιωνιά απ’ όπου συνέλαβαν και φυλάκισαν 5 πατριώτες.

Κατά τις 10-2-42 η Χωροφυλακή ερευνά τον Κρουσώνα και συλλαμβάνει 5 άτομα. Οι αντάρτες είχαν προλάβει κι είχαν φύγει τα ξημερώματα.

19-2-1942 οι Γερμανοί πιάνουν στο Ηράκλειο τους πολιτικούς μηχανικούς Νίκο Πίκουλα και Γιαμαλάκη Ευάγγελο, το δικηγόρο Κων/νο Βαρβεράκη και το γιατρό Ν. Νταγιαντά.

23-2-42 συλλαμβάνουν και φυλακίζουν τον αρχηγό της Κ.Ε.Ε.Ε. Αλεξ. Ραπτόπουλο, ενώ την επόμενη μέρα τον Εμμ. Σταματουλάκη (Κατά την άποψη πολλών που γνωρίζουν, η Τσατσαρωνάκη, προσποιούμενη την ερωτευμένη του απόσπασε μυστικά και εξαρθρώθηκε έτσι η Κ.Ε.Ε.Ε.).

Τον Απρίλιο του 1942 συλλαμβάνει και το μοίραρχο Χωροφυλακής Σπύρο Καπετανάκη, συνεργάτη επίσης του Ραπτόπουλου.

18-3-42 κύκλωσαν το χωριό Αγ. Βαρβάρα και συνέλαβαν τον καθηγητή Μιχ. Σηφάκη, το Σταύρο Ανωγειανάκη, πρόεδρο του χωριού και πολλούς ακόμη χωριανούς αντιστασιακούς.

Τόσο στις φυλακές της Αλικαρνασσού όσο και σ’ εκείνες του Ατσαλένιου, τα βασανιστήρια που υφίστανται οι 400 περίπου κρατούμενοι, για να μαρτυρήσουν για τα όπλα, για τους αντάρτες και τους Άγγλους, είναι φοβερά. Μαρτυρίες κατοίκων των Καστελλιανών, κυρίως του Βασίλη Κουτεντάκη, δίνουν μια εικόνα της φρικιαστικής πραγματικότητας. Η μαρτυρία της αδερφής των 3 εκτελεσθέντων Κουτεντάκηδων, που τους μετέφερε τρόφιμα συχνότατα, κυρίως για την τελευταία μέρα της ζωής τους, συγκλονίζει. Καθώς το χειμώνα του 1942 θέριζε η πείνα, μεγάλη ανάγκη ήταν να τροφοδοτούνται οι φυλακισμένοι, πολλοί από τους οποίους είναι μέλη των αντιστασιακών οργανώσεων. Σημαίνοντα πρόσωπα της Ηρακλειώτικης κοινωνίας που οργανώθηκαν αμέσως στην Κ.Ε.Ε., όπως ο βιομήχανος Αντ. Καστρινάκης, ο δικηγόρος Γιώργης Σκουλάς, ο μηχανικός Γ. Βοΐλας, ο Μηνάς Γεωργιάδης, χρόνια δήμαρχος του Ηρακλείου και σπουδαία προσωπικότητα της βενιζελικής παράταξης στα κρίσιμα χρόνια του Μεσοπολέμου (όπως διαπιστώνομε μελετώντας τον τοπικό Τύπο) στέλνοντας τρόφιμα στηρίζουν τους κρατούμενους στον αγώνα τους.

Στο β’ δεκαπενθήμερο του Μάη του 1942 αποφασίζεται από τις αντιστασιακές οργανώσεις η εκτέλεση 12 συνεργατών των Γερμανών στο νομό Ηρακλείου. Από 13 ως 30 Μαΐου εκτελούνται εξι (6).

Έπρεπε να σταματήσει αυτός ο απαίσιος ρόλος τους αλλά και να φοβηθούν όσοι είχαν τάσεις συνεργασίας με τον κατακτητή σ’ αυτή τη δύσκολη για το συμμαχικό αγώνα περίοδο.

Οι Γερμανοί προχωρούν σε συλλήψεις. Από την Αγ. Βαρβάρα συλλαμβάνουν τον παπά Γιώργη Σηφάκη, το γυιό του Βαγγέλη και το γαμβρό του Μαν. Αποστολάκη, επίσης το Γιώργη Σαμαρείτη με τους 4 γυιούς του από τον Πρινιά, από το Ηράκλειο το βιομήχανο Αντ. Καστρινάκη, τους αδελφούς Γεωργιάδη, το δικηγόρο Γ. Σκουλά, το Γ. Βοΐλα, το κτηματία Γ. Μεθυμάκη και πολλούς άλλους πατριώτες.

Τέλη Μαΐου συλλαμβάνουν στη Βιάννο τον αγρονόμο και έφεδρο λοχαγό Μύρωνα Κονδυλάκη και 3 μέλη της Οργάνωσης Ραπτοπούλου (Κ.Ε.Ε.Ε.), το Μιχ. Παπαδογιάννη, το Χαράλ. Πετράκη και το γυιό του Νίκο. Οι δυο τελευταίοι τροφοδοτούσαν, μετέφεραν μηνύματα, έκρυβαν καταδιωκόμενους και πρόσφεραν γενικά σπουδαία βοήθεια από τον πρώτο καιρό της δημιουργίας της ΚΕΕ στα Αστερούσια και στα παράλιά τους.

19-5-1942 σε εφημερίδα των Χανίων διαβάζομε για την εκτέλεση στην Αγυιά 5 συλληφθέντων στον Τσούτσουρο για την μεταφορά των 400 όπλων που έφερε εκεί το υποβρύχιο, όπως προαναφέρεται. Ανάμεσά τους ο ψαράς Μιχ. Ρουσάκης, στον οποίο ο Γιώργης Κουτεντάκης στο Ημερολόγιό του αποδίδει τις συλλήψεις των άλλων (ύστερα από εξαντλητικές ανακρίσεις, όπως οι επιζώντες πληροφορούν) και ο Πολυχρόνης Σωτηράκης, του οποίου τον έφηβο γυιό Κώστα τον γνωστό ως “Βλάμη” που πέθανε πέρυσι, οι Άγγλοι πήραν στην Αίγυπτο, τον εκπαίδευσαν σκληρά και τον χρησιμοποίησαν σε δύσκολες αποστολές. Η καταγραμμένη μαρτυρία του συγκλονίζει, καθώς δείχνει τις σκληρές συνθήκες της ζωής σ’ εκείνο τον πόλεμο, όπως τις βίωσε το ορφανό αγόρι και το σημάδεψαν. “... Οι Άγγλοι έπρεπε ή να με σκοτώσουν, ή να με πάρουν από τον Τσούτσουρο γιατί ήξερα πολλά και ήμουν μικρός και γι’ αυτό επικίνδυνος για την Αντίσταση...” μου είπε τελειώνοντας πριν 4 χρόνια την αφήγησή του.

1-6-1942 οι Γερμανοί κυκλώνουν την Πλώρα της Μεσαράς και εκτελούν 5 πατριώτες. Ύστερα έρχονται στις Μοίρες και εκτελούν 10. Είναι εκτελέσεις - αντίποινα για την εκτέλεση των δυο συνεργατών των Γερμανών από τους αντάρτες του Πετρακογιώργη.

3-6-1942 απόγευμα οι Γερμανοί παίρνουν 12 αγωνιστές από τους 400 φυλακισμένους στο Ηράκλειο, τους οδηγούν στον Ξεροπόταμο και τους εκτελούν. Επικεφαλής τους ο Μηνάς Γεωργιάδης, σπουδαία πολιτική προσωπικότητα του Ηρακλείου, δήμαρχος πριν την κατάληψη. Μαζί του τα δυο του αδέρφια, ο Ιωάννης Φανουράκης αντάρτης, ανηψιός του καπετάν Μπαντουβά, ο Νίκος Ανωγειανάκης, αδερφός του προέδρου της Αγίας Βαρβάρας και ο Β. Σαμαριτάκης, ο μικρότερος από τους 4 γυιούς του Γ. Σαμαριτάκη από τον Πρινιά.

Η εκτέλεση των 12 έγινε ως αντίποινα για τις εκτελέσεις των γερμανόφιλων δημάρχων Πλώρας, Κρουσώνα και Κανλί Καστελλίου και δεν έχομε γι’ αυτήν μαρτυρίες αυτοπτών μαρτύρων.

Για την εκτέλεση όμως των 50 συμπατριωτών μας που έγινε στις 14 Ιουνίου 1942, επίσης στον Ξεροπόταμο ως αντίποινα για το σαμποτάζ του αεροδρομίου του Ηρακλείου τη νύχτα της 13ης προς 14η Ιουνίου (βλ. “Κρητικός Κήρυξ” 16-6-1942) έχομε δυο συγκλονιστικά κείμενα που δημοσιεύτηκαν το 1947 στην ηρακλειώτικη εφημερίδα “Ελεύθερη Κρήτη” και εξέδωσε ο Δήμος Ηρακλείου το 1982 ως τιμητικό αφιέρωμα στη μνήμη των 62 Μαρτύρων.

Το ένα είναι ένα δημοσιογραφικό κείμενο που αξίζει να διαβαστεί απ’ όλους γιατί δίνει τέλεια την ατμόσφαιρα του Ηρακλείου τη μέρα της εκτέλεσης των 50 Μαρτύρων. Και το δεύτερο είναι το Ημερολόγιο του Δ. Ηγουμενάκη από τους Αποστόλους Πεδιάδος, τραπεζικού υπαλλήλου που αρπάχτηκε μαζί με 15 άλλους πολίτες για αγγαρεία από τους Γερμανούς, για να θάψουν τους νεκρούς. Αυτός μας δίνει στοιχεία για την εκτέλεση των 50 επιλέκτων πολιτών του νομού, που επιλέχτηκαν μεθοδικά για να πλήξουν την Αντίσταση της Κρήτης, καίρια, δίνοντας απειλητικά τελεσίγραφα στην Χωροφυλακή, στην Εκκλησία, στους στρατιωτικούς, στη διανόηση, στους δημοσιογράφους, στους αντάρτες κλπ. Γιατί όλες αυτές οι κοινωνικές κατηγορίες στήριζαν την Αντίσταση. Και πολλές προσωπικότητες από τους 62 Μάρτυρες δεν έγιναν ακόμη γνωστές όσο πρέπει. Εκτός από τα πρωτοπόρα στελέχη της Κ.Ε.Ε.Ε. (Οργάνωση Ραπτόπουλου) δηλ. Γεωργιάδηδες, Καστρινάκη, Σκουλά, Καπετανάκη κλπ., τους συγγενείς των Μπαντουβάδων και τα μέλη της ομάδας τους, την οικογένεια του παπά Σηφάκη από την Αγία Βαρβάρα καθώς και του Σαμαρείτη από τον Πρινιά που ξεκληρίστηκαν, το Ν. Κατεχάκη τον αντιναζιστή δημοσιογράφο των “Κρητικών Νέων”, τους δυο στρατιωτικούς Μ. Κονδυλάκη από τη Βιάννο και Μεν. Πατεράκη από Αγία Βαρβάρα, υπάρχουν κι άλλοι, όλοι θα μπορούσαμε να πούμε, που διαδραμάτισαν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο σ’ αυτή τη δυσκολότατη α’ περίοδο της Αντίστασης, που και ο κόσμος είχε μουδιάσει, αλλά και οι Γερμανοί ήταν πανδτιδύναμοι και φαίνονταν ανίκητοι.

Ο μεγάλος αριθμός (13) των Αγιοβαρβαριτών ίσως θα πρέπει να μελετηθεί π.χ. Ο ρόλος επίσης του παπά Μανουσάκη από το Δραπέτι, τον οποίον (όπως μαρτυρούν γραπτά κείμενα και έρευνα πεδίου) ειδοποιούν από τον Τσούτσουρο όταν τελειώσουν τα τρόφιμα, για να στείλει ή φροντίζει τους κρυμμένους στα σπήλια της περιοχής Άγγλους. Αυτού του άγνωστης δράσης ανθρώπου το γυιό, το δάσκαλο των Στόλων Γιάννη Μανουσάκη, θα εκτελέσουν στις 14 Ιουνίου με τους 50 οι Γερμανοί.

Οι μάρτυρες του λαού μας που πότισαν με το αίμα τους το δέντρο της Λευτεριάς για την ουσιαστικότητα της οποίας πρέπει να αγωνιζόμαστε σήμερα, είναι πολύτιμο κεφάλαιο της Ιστορίας μας που οφείλομε να μελετήσομε με σεβασμό και ανιδιοτέλεια, για να τους γνωρίσουν μετά από μας οι επόμενες γενιές και να τους έχουν πυξίδα στη σύγχυση της παγκοσμιοποίησης.

Τα γεγονότα του 1942, τα παράτολμα σαμποτάζ, οι πράξεις αντίστασης κατά του παντοδύναμου Άξονα, οι εκτελέσεις, οι 62 Μάρτυρες περιμένουν τη φροντίδα των μελετητών για να λάμψουν και να φωτίσουν ακόμη περισσότερο.

Οι ομιλίες, οι τελευταίες των 50 στον Ξεροπόταμο, όπως τις διασώζει ο Ηγουμενάκης, μας δίνουν τις σκέψεις, τις ιδέες, τα οράματα των αγωνιστών αλλά και μια εικόνα για το τί έμεινε από το κλίμα της πολιτικής πόλωσης του Μεσοπολέμου στο νομό Ηρακλείου.

Έτσι οι κομμουνιστές Ηλιού και Τσεπαπαδάκης πιστεύουν στην ήττα του φασισμού, στην κοινωνία της ισότητας και στην παγκόσμια συναδέλφωση που θά ’ρθουν, όπως διαπιστώνομε από τα λόγια τους. Του Γιώργη Σκουλά, του Α. Καστρινάκη οι ομιλίες είναι ύμνος στην Ελευθερία και τον Ανθρωπισμό και θα αποτελούν, όπως και των υπολοίπων βέβαια, κλασσικά κείμενα Δημοκρατίας και Ελευθερίας στο μέλλον. Μαζί με το “Χριστός Ανέστη...” που ψάλει ο ηρωικός παπά - Σηφάκης και των παραπάνω τα λόγια θα ακουστούν και τα λόγια του Ν. Σουργιαδάκη και του Γ. Μεθυμάκη που καταγγέλλουν τους γερμανόφιλους καταδότες, που τους οδήγησαν στο εκτελεστικό απόσπασμα. Ο Γ. Μεθυμάκης φέρεται να ξεστομίζει λόγια που δείχνουν τι έχει απομείνει από την αντιπαλότητα την κομματική των προ της 4ης Αυγούστου χρόνων, που πήρε μεγάλες διαστάσεις στην Κρήτη για πολλούς ιστορικούς λόγους κυρίως μετά το Κίνημα του 1935.

Και είναι γεγονός που διαπιστώνεται μεταξύ των άλλων στοιχείων και από τις ομιλίες των μελλοθανάτων που αναφέρει ο Ηγουμενάκης ότι ανάμεσα στους 62 η μεγάλη πλειοψηφία είναι φιλελεύθεροι (βενιζελικοί). Για την ιστορική αλήθεια όμως πρέπει να γραφεί ότι 3 της ίδιας οικογένειας, ο Παύλος, ο Μανώλης και ο Μιχάλης Κουτεντάκης από τα Καστελλιανά, αδερφός και γυιοί του δασκάλου Γιάννη Κουτεντάκη, πατέρα του Γιώργη Κουτεντάκη δικηγόρου, πρωτοκλασσάτου στελέχους της ΚΕΕΕ και του γιατρού Στυλιανού Κουτεντάκη αντιστασιακού, ανήκαν στο Λαϊκό Κόμμα. Οι ιστορικοί που έγραψαν ότι κανείς από τους 62 δεν ήταν λαϊκός, δεν μεροληπτούσαν. Έτσι το ήξεραν. Αυτό μας δείχνει ότι οι γενικεύσεις κάνουν πάντοτε κακό.

Η οικογένεια του δασκάλου Γιάννη Κουτεντάκη και πολλές οικογένειες των Καστελλιανών έπαιξαν ρόλο βασικότατο στην Αντίσταση του ηρακλειώτικου νότου.

Αποκαλυπτική μαρτυρία για το δράμα των Κρητών την άνοιξη του 1942 είναι το τελευταίο απόσπασμα από το Ημερολόγιο του δικηγόρου Γ. Κουτεντάκη. Γράφει μια ώρα πριν μπει στο υποβρύχιο για τη Μέση Ανατολή 15-4-1942. Αυτόν αναζητούσαν οι Γερμανοί στην κύκλωση των Καστελλιανών το Φεβρουάριο του 1942 αλλά τους ξέφυγε. Γράφει: “...Ο Μόντι μου λέει να ετοιμαστώ. Χαρίζω το άσπρο ρασίδι μου στο Δουνδουλάκη και χωρίς να βλέπω, κάτω από τ’ άστρα καθισμένος σε μια πέτρα δίπλα στο κύμα γράφω δυο λέξεις στο δύσμοιρο πατέρα μου... Κλαίω με λυγμούς... Κάνω το σταυρό μου και πηδώ στη βάρκα στην υπ’ αρ. 259 τορπιλλάκατο. Είμαι πρόσφυγας. Φεύγω μακριά. Φεύγω και αφήνω το Χάρο στο κατώφλι του σπιτιού μας. Ο θείος μου Παύλος, τα αδέρφια μου Μιχάλης, Μανώλης και Νίκος είναι φυλακισμένοι στο Ηράκλειο...”.

Μια κραυγή αγωνίας και πόνου ανάμεσα στα εκατομμύρια κραυγές των συγγενών των κρατουμένων που νιώθουν μελλοθάνατοι όλοι. Ας την ενώσομε με τα λόγια των 50 μελλοθανάτων όπως μας τα διέσωσε στην πολύτιμη αφήγησή του ο Δ. Ηγουμενάκης: Η ζωή χωρίς ελευθερία είναι μηδέν... Ο αγώνας ο γερμανικός είναι στίγμα για τον άνθρωπο... να μορφωθούν όλοι για να συνεχίσουν τον αγώνα για την ελευθερία... Κάτω οι τύραννοι... Τέτοια θα είπαν και οι 12 που εκτελέστηκαν στις 3 Ιουνίου 1942. Είναι οι φωνές του Γ. Σκουλά, του Αντ. Καστρινάκη, του Ν. Σουργιαδάκη, του Μεθυμάκη, του Τσεπαδάκη, του Ηλιού, τα τραγούδια όλων, το “Χριστός Ανέστη...” του παπά Σηφάκη, οι φωνές των 62 δείχνουν τους ωραίους κοινούς στόχους τους. Την κοινή αγάπη τους για την πατρίδα τους και την ελευθερία.

Τα ονόματα

Ο θλιβερός Ιούνης του 1942 για το Μεγάλο Κάστρο

Θλιβερός εκείνος ο Ιούνης του 1942… Το Μεγάλο Κάστρο αποχαιρετούσε 62 από τα πιο διαλεκτά του παλικάρια, δολοφονημένα από το αποσπάσματα των Γερμανών κατακτητών. Με πρώτο, τον πρώτο πολίτη του, το δήμαρχό του Μηνά Γεωργιάδη, μια φωτισμένη μορφή που προσπαθούσε να αλλάξει μορφή στο Ηράκλειο του μεσοπολέμου. Στις 3 Ιουνίου έπεφταν οι 12 πρώτοι νεκροί.

Ο δήμαρχος Μηνάς, μαζί με τ’ άλλα δύο αδέλφια του, το δικηγόρο και πολιτικό Τίτο και τον έμπορο και διανοούμενο, προσωπικό φίλο της Μαρίκας Κοτοπούλη, Μανόλη. Λίγες ημέρες αργότερα, στις 14 Ιουνίου, οι δυνάμεις κατοχής εκτελούσαν άλλους 50 εθνομάρτυρες. Οι 62, εν συνόλω, μάρτυρες του Ηρακλείου έγραψαν μια από τις πιο λαμπρές σελίδες αυτού του τόπου. Η θυσία τους συγκίνησε τους Έλληνες πατριώτες. Τους προκάλεσε θλίψη, αλλά παράλληλα χαλύβδωσε τη θέλησή τους να αγωνιστούν για να ζήσουν σε μια ελεύθερη πατρίδα. Στα 68 χρόνια που πέρασαν από εκείνο τον Ιούνη οι 62 μάρτυρες έγιναν οι σύγχρονοι ήρωες της Ελλάδας, το πρότυπο του αγώνα και της θυσίας για λευτεριά.

Ανάμεσα στους 62 ήρωες ήταν ολόκληρες οικογένειες. Εκτός από τους Γεωργιάδηδες, ήταν οι Σαμαρείτηδες, οι Λεβήδες, οι Πετράκηδες, οι Κουτεντάκηδες, οι Μαυρονύχτες. Όλοι αυτοί, και οι 62, στάθηκαν ως ήρωες απέναντι στα εκτελεστικά αποσπάσματα. Δηλαδή, στην πραγματικότητα, ως Έλληνες.

Ως ελάχιστη απόδοση τιμής στους σύγχρονους εθνομάρτυρες του Ηρακλείου δημοσιεύομε τον κατάλογο των ηρώων που έμειναν στην ιστορία.

Η σημερινή μας αναφορά επικεντρώνεται κυρίως στο μαρτυρικό δήμαρχο Μηνά Γεωργιάδη και τ’ αδέλφια του Τίτο και Μανόλη, που εκτελέστηκαν με την πρώτη ομάδα των πατριωτών, στις 3 Ιουνίου 1942. Στο πλαίσιο του αφιερώματος αυτού θα παρουσιάσομε τις βιογραφίες των τριών αδελφών Γεωργιάδη, γραμμένες από τον ιστορικό και δημοσιογράφο του Ηρακλείου Ιωάννη Μουρέλλο, όπως τις είχε καταθέσει ο ίδιος στο αρχείο του δήμου Ηρακλείου. Επίσης την ομιλία που εκφώνησε ο Μηνάς Γεωργιάδης λίγο μετά την εκλογή του ως δημάρχου της πόλης, το 1934.

Ο φιλόλογος και προϊστάμενος των Κρατικών Αρχείων Ηρακλείου κ. Μανόλης Δρακάκης σε ομιλία του για τον Μηνά Γεωργιάδη, στις 27 Απριλίου 2009, σημείωνε:

«Η γερμανική εισβολή θα βρει τον πρώτο πολίτη της πόλης, συνεπή στις αρχές και τα πιστεύω του, στην πρώτη γραμμή της λαϊκής αντίστασης. Ο Μηνάς, ο Τίτος, ο Ραπτόπουλος, ο Στυλιανός Γιαμαλάκης, ο Μανώλης Πετράκης, μαζί με άλλους πατριώτες, συγκροτούν στις αρχές του 1941, την Κρητική Επαναστατική Επιτροπή, που λίγο αργότερα μετονομάζεται σε Εθνική Κρητική Επαναστατική Επιτροπή. Λίγους μήνες αργότερα, 15 Ιουνίου 1941, ο Τίτος, ως αντιπρόσωπος του Νομού Ηρακλείου, μαζί με άλλους επτά πατριώτες, τον γιατρό Παΐση, εφέτη Καρακουλάκη, τον δικηγόρο Ιωαννίδη, τον πατέρα του Φοίβου, τον συνταγματάρχη Ανδρέα Παπαδάκη, από το Ρέθυμνο, τον Αντώνη Γρηγοράκη από τον Κρουσώνα, τον ταγματάρχη Ραπτόπουλο, από τη Βιάννο, συναντώνται στα Χανιά και δημιουργούν την Α.Ε.Α.Κ. (Ανώτατη Επιτροπή Αγώνος Κρήτης), την πρώτη Παγκρήτια αντιστασιακή οργάνωση στην Κρήτη. Κι όταν οι Γερμανοί θα καταλάβουν το Ηράκλειο, ο δήμαρχος της Πόλης, μαζί με τον Τίτο και τον Μανώλη, θα είναι από τους πρώτους, που θα συλληφθούν και θα κρατηθούν ως όμηροι στα κρατητήρια της Γκεστάμπο. Στις 3 Ιουνίου 1942 ο Διοικητής Κρήτης, στρατηγός Άλεξ Αντρέ, με επείγουσα διαταγή στον στρατιωτικό διοικητή Ν. Ηρακλείου Φόλκμαν, του ζητά να εκτελεστούν 12 όμηροι, μεταξύ των οποίων και οι κορυφαίοι των Ηρακλειωτών πολιτών. Είχε προηγηθεί από τις αντάρτικες ομάδες η απόπειρα δολοφονίας επώνυμων συνεργατών του κατακτητή, όπως του Διευθυντή της Χωροφυλακής Ιωάννου Πωλιουδάκη και ο φόνος του προέδρου της Αγίας Βαρβάρας Μιχάλη Χουστουλάκη. Σύμφωνα λοιπόν με το γερμανικό δόγμα της Ομαδικής Ευθύνης και για να τρομοκρατηθούν όλοι οι κάτοικοι του ν. Ηρακλείου και να ασκήσουν έτσι πίεση στις αντάρτικες ομάδες του Ψηλορείτη να σταματήσουν τις εκτελέσεις συνεργατών των Γερμανών, ο στρατιωτικός διοικητής Φόλκμαν, σε συνεργασία με τον αρχηγό της Γκεστάπο ταγματάρχη Χάρτμαν και πιθανόν τον Νομάρχη Ηρακλείου Ιωάννη Πασσαδάκη και τον Δ/ντή Χωροφυλακής Πωλιουδάκη, κατάρτισαν τον πίνακα εκείνων που θα έπρεπε να εκτελεστούν, των πρώτων δώδεκα. Πρώτοι οι τρεις Γεωργιάδηδες…μαζί τους και οι:

Μιχ.Σηφάκης

Ν. Ανωγειανάκης

Ζαχ. Λεβής

Μενέλαος Πατεράκης

Ι.Γ. Φανουράκης

Εμμ. Χαμάμ Λεβής

Μ.Γ. Γκολέμης

Ι.Γ. Σεμερτζάκης

Βασ. Σαμαρειτάκης».

Σημειώνομε ότι τόσο οι συνοπτικές βιογραφίες του Ι. Μουρέλλου για τα αδέλφια Γεωργιάδη, όσο και οι φωτογραφίες τους προέρχονται από το αρχείο του προϊσταμένου του Τμήματος Εφημερίδων και Περιοδικών της Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης κ. Μηνά Γεωργιάδη.

Οι 62 εθνομάρτυρες

Εκτελέστηκαν την 3-6-1942

Τίτος Γεωργιάδης

Εμμαν. Γεωργιάδης

Μηνάς Γεωργιάδης

Ζαχαρίας Λεβής

Εμμαν. Λεβής

Μιχαήλ Σηφάκης

Νικόλαος Ανωγειανάκης

Μιχαήλ Γκολέμης

Ιωάννης Φανουράκης

Ιωάννης Σερμετζάκης

Μενελ. Πατεράκης

Εμμαν. Σαμαρείτης

Εκτελέστηκαν την 14-6-1942

Γεώργιος Σκουλάς

Αντων. Καστρινάκης

Γεώργιος Μεθυμάκης

Σπύρος Μπογδάνος

Νικόλαος Σουργιαδάκης

Γεώργιος Βοΐλας

Γεώργιος Κουρομιχελάκης

Αλκιβ. Μαρής

Νικόλαος Κατεχάκης

Αριστειδ. Ραγκαβής

Γεώργιος Σηφάκης ιερεύς

Κων/νος Σημαιονόγλου

Κων/νος Καρακωνσταντάκης

Ζαχαρίας Καρβουνάκης

Ιωάννης Αναγωνιάκης

Εμμαν. Αποστολάκης

Ευάγγ. Σηφάκης

Δημήτριος Πατεράκης

Νικόλαος Σηφάκης

Δημήτρης Ανωγειανάκης

Γεώργιος Πατεράκης

Στυλιανός Καπετανάκης

Μιχαήλ Κονδυλάκης

Μιχαήλ Παπαδογιαννάκης

Χρήστος Πετράκης

Νικόλαος Πετράκης

Εμμαν. Κουτεντάκης

Παύλος Κουτεντάκης

Μιχαήλ Κουτεντάκης

Ιωάννης Μετζάκης

Ιωάννης Ρωμάνος

Εμμαν. Μαυρονύχτης

Γεώργιος Μαυρονύχτης

Αντώνιος Βαρούχας

Γεώργιος Μεταξάς

Εμμαν. Μιγάδης ή Πλανόδιος

Ιωάννης Μανουσάκης

Δημήτριος Γρηγοράκης

Ιεροθ. Κονταδάκης

Παναγ. Φρυσούλης

Μιχαήλ Περκατσούνης

Χριστοφ. Παπαδάκης

Νικόλαος Ηλιού

Ανδρέας Τσεπαπαδάκης

Εμμαν. Σπυριδάκης

Γεώργιος Σαμαρείτης

Χαραλαμπ. Σαμαρείτης

Βασιλ. Σαμαρείτης

Ιωάννης Μπαντουβάς

Ιωάννης Αποστολάκης

http://www.typoskritis.gr/index.aspx?aid=1308&cid=4