Τοπ Αλτί του Χάνδακα η διανομή των αγροκτημάτων.

Ως «Τοπ Αλτί» ορίζεται η δημόσια έκταση γύρω από ένα φρούριο που κατακτήθηκε, μετά από αντίσταση, και δωρίστηκε στον κατακτητή. Στην έκταση αυτή απαγορευόταν η οικοδόμηση και η καλλιέργεια από οποιονδήποτε, ώστε η περιοχή να αποτελεί ζώνη ορατή και ελεγχόμενη από τις δυνάμεις που βρίσκονταν μέσα στην οχύρωση. Τα όρια της ζώνης έπρεπε να φθάνουν μέχρι εκεί, όπου μπορούσε να χτυπήσει η σφαίρα τηλεβόλου.
Για το Τοπ Αλτί του Χάνδακα τα τηλεβόλα έριξαν έξι βολές από διαφορετικά

συγκεκριμένα σημεία και εκεί, όπου αυτές έπεσαν, τέθηκαν τα ορόσημα της προστατευόμενης ζώνης. Η περιοχή δωρίστηκε στον κατακτητή της Κρήτης Αχμέτ Κιοπρουλή, μετά την άλωσή της Κρήτης από τους Τούρκους (1669). Περιελάμβανε τα χωριά γύρω από το φρούριο του Χάνδακα: Μαρουλά (ανατολικά της πόλης του Ηρακλείου, δεν υφίσταται σήμερα), Κατσαμπά, Σουλόπουλο (μικρός οικισμός κοντά στην Κνωσό), Προύσα (χωριό, κείμενο επί ενετοκρατίας σε μικρή απόσταση από το φρούριο Φορτέτσα σ’ έναν από τους δύο λόφους που ονομαζόταν Brussa), Βραδιάρη, Φοινικιά, Περάδικα (άγνωστο χωριό, ίσως το άλλοτε Μετόχι Περίδη) και Γούρνες.

Οι γαίες που παραχωρήθηκαν δηλ. αγροί καλλιεργήσιμοι, οδοί, χείμαρροι, πλαγιές, λόφοι, νεκροταφεία, ήσαν α) του χωριού Μαρουλά 258 τζερίπια, β) του χωριού Κατσαμπά 2.950,5 τζερίπια, γ) του χωριού Περάδικα 1470 τζερίπια, δ) του χωριού Σουλόπουλου 2.400 τζερίπια ε) του χωριού Προύσα 8.098 τζερίπια, στ) του χωριού Βραδιάρη 2.075 τζερίπια, ζ) του χωριού Γούρνες 240 τζερίπια και η) του χωριού Φοινικιά 264 τζερίπια. Συνολική έκταση 18.045,5 τζερίπια.

Η Υπηρεσία Εποικισμού αποδείχτηκε ανεπαρκής στο να εξακριβώσει τις ακριβείς εκτάσεις, την απόδοση των αμπελιών που είχαν διανεμηθεί και κυρίως το ποιόν και την επαγγελματική κατάσταση κάθε προσφυγικής οικογένειας. Τρία προσφυγικά σωματεία του Ηρακλείου (Σύνδεσμος Μικρασιατών Προσφύγων νομού Ηρακλείου, Ένωσις Εφέδρων Μικράς Ασίας και Θράκης και Σύνδεσμος Ανταλλακτέων)  κατάγγειλαν μάλιστα στον Υπουργό Γεωργίας ότι συντελέστηκαν καταχρήσεις, υπερβάσεις και παρατυπίες από διάφορα όργανα της Υπηρεσίας Εποικισμού Ηρακλείου, τα οποία χορήγησαν αμπέλια σε πρόσφυγες που δεν τα δικαιούνταν. Η Ε.Α.Π. απέστειλε τον τεχνικό σύμβουλό της, Κ. Μαλούχο, στο Ηράκλειο, τον Σεπτέμβριο του 1924, με σκοπό να εξετάσει την πορεία της προσφυγικής εγκατάστασης στην περιφέρεια του Ηρακλείου και να υποδείξει στην υπηρεσία τα μέτρα που έπρεπε να ληφθούν.

Πραγματοποιήθηκαν τρεις συνεδριάσεις στη Νομαρχία με την παρουσία των εκπροσώπων των προσφυγικών οργανώσεων. Ο Κ. Μαλούχος πρότεινε την αλλαγή του εγκατάστασης, δηλαδή την εφαρμογή του συστήματος ομαδικής εγκατάστασης, βασιζόμενη στη συγκρότηση ομοιογενών ομάδων προσφύγων, κατά κοινότητα προέλευσης, ως μέσο θεραπείας των αδικιών.

Οι εκπρόσωποι των προσφυγικών οργανώσεων ισχυρίστηκαν ότι η αλλαγή του συστήματος θα διέλυε τις ήδη υπάρχουσες ομάδες των εγκατασταθέντων προσφύγων που αποτελούνταν από πρόσφυγες διαφόρων χωριών, οι οποίοι είχαν προχωρήσει στη σύναψη δανείων και στην καλλιέργεια της γης. Επέμεναν να καταρτιστούν εξελεγκτικές επιτροπές, πριν από την κατάρτιση των αγροτικών ομάδων, ώστε να γίνει διαχωρισμός αστών και γεωργών προσφύγων και έλεγχος των μελών των οικογενειών γιατί πολλοί αστοί πρόσφυγες είχαν αποκτήσει γεωργικό κλήρο, κατά τη διανομή των αμπελιών, εξαπατώντας τη Γεωργική Υπηρεσία και πολλές αγροτικές και αστικές οικογένειες χώρισαν τις οικογένειές τους σε δυο και τρεις, ώστε να αποκτήσουν κλήρο, με αποτέλεσμα το διπλασιασμό των προσφυγικών βιβλιαρίων (από 3000 αυξήθηκαν σε 7000). Απαίτησαν επίσης να εξακριβωθεί πόσα είναι τα μουσουλμανικά κτήματα που πρέπει να διανεμηθούν και ανάλογα με τον αριθμό των αγροτών να γίνει κατανομή των γαιών. Η σύσκεψη έφτασε σε αδιέξοδο και οι εκπρόσωποι των προσφυγικών οργανώσεων αποχώρησαν.

Η Υπηρεσία Εποικισμού προχώρησε στη συγκρότηση ομοιογενών ομάδων των προσφύγων, κατά κοινότητα προέλευσης. Συγκροτήθηκαν 16 προσφυγικές ομάδες: 1) Αϊδινίου-Ναζλί-Μπαλατζίκ, 2) Αλατσάτων, 3) Βουρλών, 4) Καράμπουρνων, 5) Κιρκαγάτς-Κέλεμπο, 6) Κρήνης, 7) Νυμφαίου, 8) Σόμα-Κινίκ, 9) Φωκών, 10) Αλι-καρνασσού, 11)Βαϊνδιρίου–Οδεμισίου Θείρων,12) Κυδωνιών-Αδραμυττίου-Περγάμου, 13) Μαγνησίας-Χορόσκιοϊ-Μουραντιέ-Μαινεμένης, 14) Σμύρνης (μαζί με τα περίχωρα Μπουτζά, Κου-κλουτζά, Σεβντίκιοϊ, Κορδελιό, Μπουρνόβα), 15) Φιλαδέλφειας-Κασαμπά και 16) Προύσας.

Όσοι πρόσφυγες κατάγονταν από το ίδιο χωριό κλήθηκαν για την ανάδειξη πενταμελών επιτροπών των προσφυγικών ομάδων, με μυστική ψηφοφορία. Οι επιτροπές αυτές, σε συνεργασία με την Υπηρεσία Εποικισμού, θα αναλάμβαναν τη διάθεση ελαιοδέντρων και ασκεπών γαιών τις οποίες επρόκειτο να παραχωρήσει συνολικά η Υπηρεσία Εποικισμού στις ομάδες για διανομή.

Οι εκλογές πραγματοποιήθηκαν στις 14 και 21 Σεπτεμβρίου του 1924 στο θέατρο «Πουλακάκη», στον κινηματογράφο «Αγλαΐα», στο Πρωτοδικείο, στη Νομαρχία και στο γραφείο του Νομογεωπόνου.

Οι εκπρόσωποι των προσφυγικών οργανώσεων συνέστησαν στα μέλη τους να μη συμμετάσχουν στην εκλογική διαδικασία και με επιστολή τους στον τοπικό τύπο κατάγγειλαν τη συμμετοχή αστών προσφύγων σ’ αυτήν, τον τρόπο που διενεργήθηκε η ψηφοφορία, τις παρεμβάσεις του Κ. Μαλούχου και την ανάμειξη αναξιόπιστων προσώπων στις εκλογές.

Η στάση που τήρησε στο θέμα αυτό ο Νικόλαος Αργυράκης, πρόεδρος του Συνδέσμου Μικρασιατών Προσφύγων, είχε ως συνέπεια να καταποντιστεί ο συνδυασμός του στις εκλογές του Δεκεμβρίου του 1924. Εκλέχτηκε ο συνδυασμός του Ιωάννη Βαϊκούση με τη συμμετοχή εκατοντάδων προσφύγων στις εκλογές που κινητοποιήθηκαν από τον κρατικό μηχανισμό (στις εκλογές παρευρισκόταν ο Παναγιώτης Φιωτάκης, αναπληρωτής του Νομάρχη, και υπάλληλοι της Νομαρχίας).

Οι εκλεγμένες πενταμελείς επιτροπές συναντήθηκαν με τους Κ. Μαλούχο, Γεώργιο Σεβράκη και Ανδροκλή Ξανθουδίδη και συζητήθηκαν οι λεπτομέρειες της διανομής των λιόδεντρων και των γαιών του Τοπ Αλτί. Οι επιτροπές ανέλαβαν να εξετάσουν τη διανομή των αμπελιών, να καταρτίσουν πίνακες αγροτών προσφύγων που δικαιούνταν αγροτικής εγκατάστασης και να διαθέσουν, με κλήρο, μεταξύ των μελών των ομάδων τους, τα λιόδεντρα και τις ασκεπείς γαίες. Όσοι αποκτούσαν κλήρο όφειλαν να εγκαταλείψουν την πόλη και να κατοικήσουν στα τέως μουσουλμανικά οικήματα που υπήρχαν στο Τοπ Αλτί. Σε όσους δυστροπούσαν θα αφαιρούνταν ο κλήρος.

Επειδή τα κτήματα της περιοχής ήσαν πολύ γόνιμα λήφθηκε ως βάση για τις τοποθεσίες που ήταν κοντά στην πόλη 60 λιόδεντρα, 3 στρέμματα αμπελιών και 6 στρέμματα για καπνοκαλλιέργεια, κατά οικογένεια, για δε τις απομακρυσμένες από την πόλη τοποθεσίες 80 λιόδεντρα, 3 στρέμματα αμπελιών και 8 στρέμματα γης. Οι πολυμελείς οικογένειες, οι απροστάτευτες χήρες και τα ορφανά περιλήφθηκαν στην πρώτη κατηγορία.

Όταν όμως ελέγχθηκαν από την Υπηρεσία Εποικισμού τα λιόδεντρα, τα αμπέλια και οι καλλιεργήσιμες γαίες βρέθηκαν λιγότερα και δεν επαρκούσαν να συμπληρωθεί ο κλήρος που είχε οριστεί για κάθε προσφυγική οικογένεια. Κάποιες προσφυγικές ομάδες έπρεπε να μετοικήσουν στο Μονοφάτσι, όπου υπήρχε αδιάθετος κλήρος, ώστε να αυξηθεί ο κλήρος στους εναπομείναντες. Καμιά όμως από τις προσφυγικές ομάδες που είχαν κριθεί να εγκατασταθούν στο Τοπ Αλτί δε δεχόταν να μεταβεί στο Μονοφάτσι ή αλλού.

Ο Κ. Μαλούχος επισκέφτηκε ξανά το Ηράκλειο, τον Νοέμβριο του 1924, για την ορθή διαρρύθμιση του ζητήματος της διανομής των αγροκτημάτων του Τοπ Αλτί. Με την παρέμβασή του κλήθηκαν τα μέλη των πενταμελών επιτροπών των διαφόρων περιφερειών της Μικράς Ασίας και οι πρόεδροι όλων των προσφυγικών ομάδων εγκατεστημένων στα οικήματα του Τοπ Αλτί και εξέλεξαν οκταμελή επιτροπή (έναν εκπρόσωπο από τα Βουρλά, έναν από τα Αλάτσατα, έναν από τα Καράμπουρνα, έναν από το Νυμφαίο, έναν από τη Φώκαια, έναν από τη Σμύρνη, έναν από τον Τσεσμέ και από ένα για όλες τις εγκατεστημένες σε οικήματα ομάδες στο Τοπ Αλτί ), η οποία ανέλαβε την περαιτέρω εκκαθάριση των προσφυγικών ομάδων. Αποφάσισε να εξαιρεθούν του γεωργικού κλήρου: α) όσοι κατάγονταν από περιφέρειες της Μικράς Ασίας στις οποίες δεν καλλιεργούνταν αμπέλια και ελιές β) όλοι οι αστοί γ) οι αγρότες που είχαν αστική εργασία δ) αγρότες που τα μέλη των οικογενειών τους είχαν αστική εργασία ε) οι χήρες χωρίς παιδιά στ) οι άνδρες και οι γυναίκες υπερήλικες και ανίκανοι για εργασία και ζ) οι χήρες με παιδιά κάτω των δεκαπέντε ετών.

Η διανομή του κλήρου από τα διοικητικά συμβούλια των προσφυγικών ομάδων δημιούργησε ανισότητες γιατί η διανομή των γαιών δεν έγινε επί τη βάσει ορισμένου ενιαίου συστήματος και οι συνέπειες φάνηκαν αργότερα

Στo Τοπ Αλτί ιδρύθηκαν οι αγροτικοί προσφυγικοί συνοικισμοί: Παλιάς Φορτέτσας, Νέας Φορτέτσας, Μακρύ Τοίχου, Χανιαλή Τεκέ, Αγίου Ιωάννη, Νέων Φωκών (Μπεντεβή), Μασταμπά, Παλιού Ατσαλένιου, Νέου Ατσαλένιου, Χρυσοπηγής, Νέων Βουρλών (Κατσαμπά), Φοινικιάς και Γουρνών.

Το 1951 με την υπ’ αριθμ. 71550/11/4/51 απόφαση του Υπουργού Γεωργίας κυρώθηκε η διανομή (1939-1945) του αγροκτήματος Τοπ Αλτί και αφορούσε τις περιοχές: Μαλάδες, Γάζι, Τσαλικάκη Μετόχι, Αμπεδίν Βέη, Ζερβού Μετόχι, Μασταμπά, Παλιά Φορτέτσα, Νέα Φορτέτσα, Χανιαλή Τεκέ, Άγιο Ιωάννη, Γούρνες, Ατσαλένιο, Μπεντεβή και Τοπ Αλτί (=Νέες Κλαζομενές).

Στο τέλος του 1952 απεστάλησαν οι τίτλοι των κληρούχων στο Υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας Ηρακλείου προκειμένου να αποσταλούν στον Δήμο Ηρακλείου και τις κοινότητες, ώστε να ελέγξουν οι δημότες την ακρίβεια των ονοματεπωνύμων τους και τους αποβιώσαντες. Επειδή όμως δεν κατέστη δυνατή η συμβολή του Δήμου Ηρακλείου στον έλεγχο και στην πιστοποίηση των ταυτοτήτων, οι αιτήσεις υποβλήθηκαν αυτοπροσώπως στην Τράπεζα. Βάσει των στοιχείων αυτών εγκαταστάθηκαν 1113 κληρούχοι στην περιοχή του Τοπ Αλτί.

Οι κληρούχοι του Τοπ Αλτί, μετά από 28 χρόνια προσωρινής εγκατάστασης, εγκαταστάθηκαν οριστικά, έγιναν κύριοι των τεμαχίων του κλήρου τους. Έπαυσε έτσι η ανησυχία ότι θα τους αφαιρεθεί ο κλήρος για οποιοδήποτε λόγο από την υπηρεσία γιατί, κατά το άρθρο 189 του Αγροτικού Κώδικα, από τη δημοσίευση της υπουργικής απόφασης αυτοί απέκτησαν αυτοδίκαια την κυριότητα στα τεμάχια του κλήρου τους. Μπορούσαν να έχουν την πεποίθηση ότι στο εξής ο κλήρος κληρονομείται είτε από διαθήκη είτε εξ αδιαθέτου κατά τις σχετικές διατάξεις του Αστικού Κώδικα. Επίσης μπορούσαν να ζητούν δικαστική προστασία δια των αρμοδίων ποινικών δικαστηρίων.

Από το 1952 και εξής, με εντατικότερη διαδικασία, κυρώθηκαν και οι οριστικές διανομές των αγροκτημάτων των υπολοίπων προσφυγικών συνοικισμών του νομού.

Το κείμενο στηρίζεται σε άρθρο μου που έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό Παλίμψηστον, τεύχη 19/20, Ηράκλειο 2004-2006.

Της Ευγενίας Λαγουδάκη - Σασλή εκπαιδευτικός και συγγραφέας

Η αγροτική εγκατάσταση των Μικρασιατών προσφύγων στο νομό Ηρακλείου

ΠΗΓΗ

Αναδημοσίευση αποσπασμάτων από την εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ

http://www.patris.gr/articles/100743?PHPSESSID=#.V1G62yExER8

http://www.patris.gr/articles/100862?PHPSESSID=#.V1G7WiExER8