Κουζουλάδες : Το Ηράκλειο ως Μητρόπολη και τα Ενετικά τείχη . (Προτάσεις)

8 Μαρτίου 2016

Το Ηράκλειο ως Μητρόπολη και τα Ενετικά τείχη . (Προτάσεις)

Πρωτεύουσα του νομού Ηρακλείου συνολικής έκτασης 120Km2. Πρόκειται για την μεγαλύτερη πόλη της Κρήτης και την τέταρτη μεγαλύτερη πόλη της Ελλάδος. Η δημοτική ενότητα Ηρακλείου έχει πληθυσμό 127.341 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2011. Αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια της Μεσογείου.

Η πόλη του Ηρακλείου κτίστηκε το 824, όταν κατέλαβαν τις ακτές οι Σαρακηνοί πειρατές υπό τον Αμπού Χαφέζ. Έχτισαν μεγάλο οχυρό με μια περιμετρική μεγάλη τάφρο γύρω από την οποία και αναπτύχθηκε η πόλη που έλαβε και την αρχική ονομασία Χάνδαξ. Το 961 οι Βυζαντινοί επιτέθηκαν στην πόλη του Χάνδακα. Έσφαξαν τους Σαρακηνούς, τη λεηλάτησαν και την έκαψαν. Την ξανάκτισαν, απεκατέστησαν τη χριστιανική πίστη, την προσάρτησαν πλήρως στο Κράτος της Βασιλεύουσας και κράτησαν την κυριαρχία της για 243 χρόνια. Το 1204 η πόλη αγοράστηκε από τους Ενετούς. Οι Ενετοί βελτίωσαν τις οχυρώσεις της πόλης χτίζοντας ένα τεράστιο τείχος (πάχους μέχρι 40μ σε ορισμένα σημεία), του οποίου το μεγαλύτερο μέρος σώζεται μέχρι και σήμερα. Το όνομα της πόλης από Handaq έγινε Candia στα Ιταλικά. Το 1647 μ.Χ. ξεκίνησε η πολιορκία της πόλης από τους Οθωμανούς Τούρκους, η οποία κράτησε 22 χρόνια και κόστισε τη ζωή σε 30.000 Κρητικούς και 120.000 Τούρκους και εν τέλει έληξε με την κατάκτηση της πόλης το 1669, από τον Κιοπρουλού Φαζίλ Αχμέτ. Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας η πόλη έγινε γνωστή και ως “Μεγάλο Κάστρο” ή “Κάστρο”. Η πόλη ελευθερώθηκε το 1898 και μπήκε στην Κρητική Πολιτεία το 1908 που με τη σειρά της προσαρτήθηκε στην Ελλάδα το 1913. Κατά την απελευθέρωσή της η πόλη ονομάστηκε Ηράκλειο από τον Μινωικό οικισμό που υπήρχε στο σημείο, ήδη από τον 7ο π.Χ. αιώνα.

Το Ηράκλειο ως Μητρόπολη

Το σύγχρονο Ηράκλειο είναι μια επαρχιακή μεγαλούπολη η οποία συγκεντρώνει το 45% του πληθυσμού και των δραστηριοτήτων του Νομού και αναπτύσσεται γρήγορα και άναρχα. Η γρήγορη επέκταση της πόλης, δίχως την ταυτόχρονη βελτίωση των υποδομών και την ύπαρξη πολεοδομικού σχεδιασμού είχε φυσικά σαν αποτέλεσμα την προφανή υποβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος. Η περιοχή εντός των τειχών, το λεγόμενο “ιστορικό κέντρο” αποτελεί τον κεντρικό πυρήνα της πόλης ο οποίος συγκεντρώνει οικονομικές διοικητικές και άλλες δραστηριότητες.

“Ως μητρόπολη νοείται μια πόλη με σημαντική ακτινοβολία και ισχυρή επιρροή στις μικρότερες πόλεις.” (Αγγελίδης Μ. Χωροταξιικός Σχεδιασμός και Βιώσιμη Ανάπτυξη, σελ.111)

Ο αστικός δημόσιος χώρος στο Ηράκλειο είναι σχεδόν ανύπαρκτος. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ευρωπαϊκού οργανισμού για το περιβάλλον, για το Ηράκλειο αντιστοιχούν μόλις 2 τ.μ. αστικού πρασίνου για κάθε κάτοικο της πόλης.Τα Ενετικά Τείχη του Ηρακλείου είναι ένα ογκώδες και επιβλητικό οχυρωματικό έργο συνολικού μήκους 7 χλμ., που καταλαμβάνει έκταση 200 στρεμμάτων, και περιβάλλει την παλιά πόλη του Ηρακλείου. Ο οχυρωματικός περίβολος, έχει σχήμα τριγώνου, με τη βάση προς τη θάλασσα, και αποτελεί ουσιαστικά ένα τεράστιο ανάχωμα. Τα τείχη αποτελούνται από επτά καρδιόσχημους προμαχώνες που ενώνονται με τα ευθύγραμμα τμήματα της περιτείχισης και περιβάλλονται από τάφρο πλάτους 40 –60μ. Τα τείχη που κάποτε αποτελούσαν το εξώτερο όριο και ταυτόχρονα ασπίδα προστασίας για τους κατοίκους της, από την αρχή του προηγούμενου αιώνα μέχρι τις μέρες μας αντιμετωπίζονται σαν στοιχείο που εγκλωβίζει, περιορίζει και δυσχεραίνει τη λειτουργία της σύγχρονης ζωής στην πόλη. Το 1977 – πριν από 30 δηλαδή χρόνια – και υπό την ευθύνη του Ε.Ο.Τ. εκπονείται μελέτη για την αξιοποίηση των τειχών και από το 1984 παραχωρείται η χρήση και η αξιοποίηση τους στον Δήμο της πόλης. Από το 1989 ξεκινάει σταδιακά την εφαρμογή της παραπάνω μελέτης που σαν κύρια χρήση του πάνω επιπέδου των τειχών ορίζει αυτή του ανοιχτού χώρου περιπάτου και πρασίνου που όμως στην πράξη δεν λειτουργεί.

Τα ιστορικής σημασίας Ενετικά Τείχη, δεν κατάφεραν ποτέ να ενσωματωθούν στον πολεοδομικό και κοινωνικό ιστό της πόλης. Σήμερα ο χώρος των Ενετικών Τειχών και της τάφρου αποτελεί ένα μεγάλο απόθεμα δημόσιου χώρου, που στο μεγαλύτερο μέρος του παραμένει αναξιοποίητο και ασύνδετο με την πόλη και τις λειτουργίες της. Η αξιοποίηση των χώρων αυτών και η απόδοσή τους στους κατοίκους είναι ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα για την πόλη του Ηρακλείου και επιτακτική ανάγκη απαραίτητη για την ομαλή λειτουργία της πόλης. Ο σχεδιασμός και η διαχείριση αυτού του πλεονάσματος χώρου με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά είναι μια μεγάλη αρχιτεκτονική πρόκληση, που αφορά στον επαναπροσδιορισμό πολύ βασικών στοιχείων και στην διερεύνηση νέων μορφών και τρόπων που να αποδίδουν στο χώρο αυτό νέο χαρακτήρα και στην πόλη νέα συμπεριφορά. (Κ. Γκολέμης , διάλεξή με τίτλο «Ηράκλειο και Ενετικά τείχη» ΤΟΜΕΑΣ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ Ε.Μ.Π.-Αθήνα 2008)

Προτάσεις…

Το μνημείο, ως αστική μνήμη και ως αστικό παρόν, πρέπει να λειτουργήσει μαζί με την πόλη που το περιέχει και τελικά πρέπει να συμβάλει στην ποιοτική αναβάθμιση της ποιότητας ζωής που δημιούργησε η αστική συγκέντρωση. Αυτό στο Ηράκλειο ΔΕΝ έγινε, ακόμα. Ίσως αυτή να είναι η μόνη εναλλακτική επιλογή που θα μπορούσε να έχει η πόλη ώστε να γίνει πιο βιώσιμη, φιλική και ανθρώπινη. (Κ. Γκολέμης , διάλεξή με τίτλο «Ηράκλειο και Ενετικά τείχη» ΤΟΜΕΑΣ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ Ε.Μ.Π.-Αθήνα 2008)

Ένας πόλος είναι το αποτέλεσμα των θετικών επιπτώσεων που έχει μία μονάδα, η οποία ενθαρρύνει ουσιαστικά τις μικρότερες μονάδες. (Αγγελίδης Μ. Χωροταξικός Σχεδιασμός και Βιώσιμη Ανάπτυξη, σελ.25)

Ορισμένα προβλήματα προκειμένου να επιλυθούν, επιβάλουν στρατηγικής και όχι ήπιας σημασίας παρεμβάσεις. Ο επανασχεδιασμός ορισμένων οικοδομικών τετραγώνων μπορεί να αποτελεί μια θετική επέμβαση αλλά δεν παύει να είναι μια αποσπασματική ήπια παρέμβαση, η οποία δεν θα λειτουργήσει παρά μόνον αν υπάρχει ένας συνδετικός ιστός και αυτός ο ιστός είναι το μητροπολιτικό πάρκο, ο πόλος πρασίνου. Μάλλον εδώ δεν ισχύει το ρητό «ένα βήμα την φορά». Στην περίπτωση αυτή δεν απαιτούνται βήματα. Απαιτείται να γίνει η εκτόξευση και ύστερα τα πράγματα θα μπουν σε τροχιά μόνα τους.

Η ανακατασκευή του Τείχους και η μετατροπή των 350 περίπου στρεμμάτων σε μητροπολιτικό πάρκο είναι αυτή που θα φέρει την «πόλωση». Και δεν είναι μόνον τα 15.000 δέντρα που θα παρέχουν οξυγόνο και που θα βοηθούν στην ρύθμιση του μικροκλίματος. Το σημαντικότερο αποτέλεσμα είναι ότι μόνον έτσι οι κάτοικοι του Ηρακλείου θα συμφιλιωθούν με την έννοια «δημόσιος χώρος» και αυτή η έννοια θα μετατραπεί σε βίωμα. Η κουλτούρα των κατοίκων θα αλλάξει, θα μάθουν να μοιράζονται, να συμβιώνουν, να αποφασίζουν για το κοινό καλό του τόπου τους. Τότε μόνον θα μπορούν να δημιουργούν και να συντηρούν, όχι με την οικονομική έννοια αλλά την κοινωνική, νέους δημόσιους χώρους, οι οποίοι θα αποτελέσουν το δίκτυο πρασίνου, πολιτισμού, αθλητισμού και αναψυχής στην πόλη.

Γραμμικά πάρκα..παγκόσμια πρωτοτυπία???

Turia River Park – Βαλένθια – Ισπανία: Στην Βαλένθια η κοίτη του ποταμού Τουρία μήκους εννέα χιλιομέτρων μεταμορφώθηκε σε ένα αστικό πολιτιστικό πάρκο μετά από απόφαση για αλλαγή της φυσικής διαδρομής του ποταμού, που πάρθηκε το 1957 εξαιτίας των επαναλαμβανόμενων πλημμυρών και των καταστροφών που αυτές επέφεραν στην πόλη.

Rose Kennedy Greenway – Βοστώνη – Μασαχουσέτη: Το πάρκο Rose Kennedy στην Βοστώνη της πολιτείας της Μασαχουσέτης προέκυψε όταν το 1991 αποφασίστηκε να υπογειοποιηθεί ο βασικός οδικός άξονας κυκλοφορίας, ο οποίος διερχόταν μέσα από το κέντρο της Βοστώνης. Έτσι η Βοστώνη βρέθηκε με έναν ανοικτό δημόσιο χώρο προς εκμετάλλευση και μια ευκαιρία για βελτίωση της ποιότητας ζωής και της ποιότητας του περιβάλλοντος της Βοστώνης. Ήταν μια ευκαιρία για εξισορρόπηση της φυσικής ομορφιάς και του αστικού περιβάλλοντος σε μία σύγχρονη πόλη του 21ου αιώνα. Το Greenway έχει έκταση 60702.8τ.μ. και μήκος 2414.02μ. Ανοίκει στην πολιτεία της Μασαχουσέτης και διοικείται από μη κερδοσκοπική οργάνωση.Το 60% των απαιτούμενων κεφαλαίων για την συντήρηση του πάρκου προέρχονται από ιδιωτικά κεφάλαια (δωρεές) και μόνο το 40% από τον κρατικό προϋπολογισμό.

High Line Park – Νέα Υόρκη – Νέα Υόρκη: Το High Line, στο δυτικό τμήμα του Μανχάταν της Νέας Υόρκης είναι ένα δημόσιο πάρκο χτισμένο πάνω στις εναέριες γραμμές του τρένου. Όταν οι ιστορικές γραμμές ήταν υποψήφιες για κατεδάφιση, μία ομάδα πολιτών πάλεψε για την διατήρησή τους και την μετατροπή τους σε ανοικτό δημόσιο χώρο. Το έργο παραδόθηκε σε χρήση τμηματικά το 2009 και το 2011.

Promenade Plante – Παρίσι – Γαλλία: Πρόκειται για μία πράσινη ζώνη, η οποία ακολουθεί την παλαιά σιδηροδρομική γραμμή, στο 12ο διαμέρισμα του Παρισιού με μήκος 4.7χλμ. και έκταση 37.000τμ. Πρόκειται για τον πρώτο πράσινο υπερυψωμένο δημόσιο χώρο, ο οποίος σχεδιάστηκε σταδιακά από το 1988. Προσφέρει ένα βουκολικό μονοπάτι μακριά από τα αυτοκίνητα, όπου οι πεζοί μπορούν να απολαύσουν μία βόλτα ανάμεσα στα κτήρια της πόλης, σε ένα πιο υπερυψωμένο επίπεδο.

Επίλογος

Το αστικό κενό που σήμερα αποτελεί το Ενετικό Τείχος αποτελεί στην πραγματικότητα ένα μεγάλο απόθεμα δημόσιου χώρου ικανού να μετατρέψει, εάν σωστά αποδοθεί, την πόλη του Ηρακλείου από παράδειγμα προς αποφυγήν σε πολεοδομικό παράδειγμα προς μίμηση. (Κ. Γκολέμης , διάλεξή με τίτλο «Ηράκλειο και Ενετικά τείχη» ΤΟΜΕΑΣ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ -Αθήνα 2008)

ομάδα μελέτης : Μπαλντά Δώρα, Marco Piras

είδος μελέτης : διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός ιδεών

εργοδότης : ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ Α.Ε.

στάδιο μελέτης : προμελέτη

ΠΗΓΗ

Αναδημοσίευση από

http://www.dorabalnta.gr/#!/projects/44