Οι πρώτοι κρήτες τυπογράφοι

Το πρώτο ελληνικό χρονολογημένο βιβλίο τυπώθηκε το 1476 στο Μιλάνο από τον Κρητικό Δημήτρη Δαμιλά

Αλλά τι  Θαυμαίνω Κρητών φρένας;

Κρής γάρ ο τορνεύσας,

τα δε χαλκιά Κρής ο συνείρας,

Κρής ο καθ’ εν στίξας, Κρής ο μολυβδοχύτης,

και τελειώνει:

Κρήσιν ο Κρής ήπιος Αγίοχος

Ελληνική Τυπογραφία στη διαδρομή πέντε αιώνων.

Η γένεση της Τυπογραφίας

Στα μισά του ΙΕ’ αι. σε μια δύσκολη περίοδο για τον Ελληνισμό, όταν το Βυζάντιο έπεφτε στα χέρια των Τούρκων και η εξάπλωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έφτανε μέχρι τα Βαλκάνια, στη Δύση έχουμε τη γένεση της Τυπογραφίας.
Η μεγάλη και σημαντική αυτή εφεύρεση – προϊόν της οποίας είναι το έντυπο βιβλίο και οι εφημερίδες – έμελλε να φέρει την Αναγέννηση, πρώτιστα στον Ευρωπαϊκό χώρο και στην συνέχεια στην οικουμένη ολόκληρη. Η εφεύρεση αυτή ανήκει, όπως είναι γνωστό, στον Γιόχαν Γκούντενμπεργκ [Johannes Gensfleisch zur Laden zum Gutenberg], στα ελληνικά Ιωάννης Γουτεμβέργιος.
Ο σοφός αυτός άνθρωπος γεννήθηκε στη Μαγεντία [Μάιντς] της Γερμανίας το 1394/98, ήταν χαράκτης και χρυσοχόος στο επάγγελμα και άρχισε να πειραματίζεται στον χώρο της τυπογραφίας, όταν συνειδητοποίησε ότι: αν τα γράμματα της Αλφαβήτου, αντί να είναι χαραγμένα σε ξύλινες πλάκες, ήταν κομμένα ώστε να χρησιμοποιούνται πολλές φορές, θα υπήρχε τεράστιο όφελος ως προς την εκτύπωση βιβλίων.

Αφού πέρασε από πολλά στάδια αγωνίας, κοπώσεως και απογοητεύσεως κάνοντας διάφορους πειραματισμούς, κατάφερε να εφεύρει όλα τα απαραίτητα συστατικά της τυπογραφίας. Αυτά, ήταν οι μεταλλικές μήτρες για το καλούπωμα των στοιχείων, ένα πιεστήριο που ήταν σαν το πιεστήριο που έστιβαν τα σταφύλια και ένα λιποδιαλυτικό μελάνι. Έτσι, τελειοποίησε την τεχνική της Τυπογραφίας με την οποία θα μπορούσε να τυπώσει ένα βιβλίο, με τη μορφή που έχουν τα βιβλία ακόμη και σήμερα.

Ιωάννης Γουτεμβέργιος

Το πρώτο του βιβλίο τυπώθηκε το 1450. Ο Γουτεμβέργιος πέθανε στη Μαγεντία στις 3 Φεβρουαρίου 1468. Για να αντιληφθούμε τη σπουδαιότητα αυτής της εφευρέσεως, πρέπει να αναφέρουμε ότι στην προ τυπογραφίας εποχή, τα βιβλία που κυκλοφορούσαν ήταν χειρόγραφα. Υπήρχαν επαγγελματίες αντιγραφείς – κυρίως δάσκαλοι και καλόγηροι ασκούσαν το επάγγελμα αυτό – οι όποιοι ανελάμβαναν την αντιγραφή βιβλίων επιστημονικών, θρησκευτικών, εκπαιδευτικών και άλλων. Τα χειρόγραφα αυτά βιβλία είχαν μεγάλο κόστος και συνήθως προορίζονταν για πλούσιους που είχαν ενδιαφέρον για τα γράμματα και τις επιστήμες. Με την εμφάνιση της Τυπογραφίας, το έντυπο βιβλίο ήρθε να αντικαταστήσει το χειρόγραφο με χαμηλό κόστος. Εδώ πρέπει να αναφέρουμε ότι οι αντιγραφές βιβλίων συνεχίστηκαν και χρειάστηκαν περίπου εκατό χρόνια για να αντικατασταθούν πλήρως τα χειρόγραφα βιβλία από έντυπα, όταν πλέον η Τέχνη της Τυπογραφίας εξελίχθηκε και τελειοποιήθηκε.

Μετά την εφεύρεση της Τυπογραφίας, όταν άρχισαν οι ιδέες και οι γνώσεις να διαχέονται μέσω των εντύπων βιβλίων, εύκολα και οικονομικά στο ευρύτερο κοινό και δεν ανήκαν μόνο σε λίγους, τότε, άνθισαν οι τέχνες και τα γράμματα, η ανθρωπότητα δέχθηκε μια πνευματική καλλιέργεια και η μεγάλη ανάπτυξη των επιστημών που δημιουργήθηκε ήταν προς όφελός της. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα πρώτα πενήντα χρόνια από την εφεύρεση, πραγματοποιήθηκαν 35.000 εκδόσεις που αντιπροσώπευαν 15-20 εκατομμύρια αντίτυπα. Δίκαια για τους λόγους αυτούς η Τυπογραφία θεωρήθηκε ως ένα από τα πολυτιμότερα αγαθά του πολιτισμού στον κόσμο και ο Αδαμάντιος Κοραής πολύ αργότερα, στον ΙΘ’ αι. θα την χαρακτηρίσει «Θείο δώρο».

Η Ελληνική τυπογραφία

Η ευλογημένη αυτή εφεύρεση έρχεται σε μια κρίσιμη περίοδο για τον Ελληνισμό. Βρισκόμαστε μετά την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως, οι περισσότεροι Έλληνες λόγιοι, είτε διωκόμενοι είτε οικειοθελώς, εγκατέλειψαν τη σκλαβωμένη πατρίδα και εγκαταστάθηκαν διάσπαρτα σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Δύσης, αλλά και οι απόγονοι αυτών, αγκάλιασαν την τυπογραφία με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και ασχολήθηκαν με την τέχνη αυτή ερασιτεχνικά ή επαγγελματικά περισσότερο από κάθε άλλο λαό, γιατί πίστεψαν ότι θα γίνει το μετερίζι απ’ όπου θα μπορούσαν να διατηρήσουν την Ελληνική γλώσσα και την ορθόδοξη πίστη και να πολεμήσουν για τον ξεσκλαβωμό του Ελληνικού Έθνους.

Οι Έλληνες που ασχολήθηκαν με την τυπογραφία – όταν αυτή ήταν ακόμη στο ξεκίνημά της – αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες. Μετά από επίμονες και επίπονες προσπάθειες και αφού τυπώθηκαν σποραδικά αρκετά ελληνικά έντυπα, μπορεί να θεωρηθεί ότι το πρώτο ελληνικό χρονολογημένο βιβλίο τυπώθηκε το 1476 στο Μιλάνο από τον Κρητικό Δημήτρη Δαμιλά σε συνεργασία με τον Ιταλό Παραβίτσινο. Το βιβλίο αυτό ήταν η γραμματική του μεγάλου δασκάλου της Αναγέννησης Κωνσταντίνου Λασκάρεως και έφερε τον τίτλο «Η Επιτομή των οκτώ του λόγου μερών».

Τυπογραφικό εργαστήριο

Μάρκος Μουσούρος

Ακολούθησαν και άλλες εκδόσεις Γραμματικών και Λεξικών γιατί θεωρήθηκαν ως απαραίτητα σύνεργα για την εκμάθηση της Ελληνικής Γλώσσας. Σταθμός όμως στην Ιστορία των Ελληνικών λεξικών είναι το έτος 1499. Στο χρόνο αυτό, εκδόθηκε στην Βενετία το «Ετυμολογικόν Μέγα». Αυτό το λεξικό το αποκάλεσαν «αριστούργημα της Τυπογραφίας» και έχει ιδιαίτερη σημασία, γιατί είναι έργο συλλογικής προσπάθειας από επώνυμους Έλληνες συντελεστές όπως: ο Ζαχαρίας Καλλιέργης, ο Νικόλαος Βλαστός, ο Μάρκος Μουσούρος και άλλοι.

Παραθέτω απόσπασμα από στίχους που προτάσσονται στο λεξικό από τον Μάρκο Μουσούρο:

 Αλλά τι  Θαυμαίνω Κρητών φρένας;

Κρής γάρ ο τορνεύσας,

τα δε χαλκιά Κρής ο συνείρας,

Κρής ο καθ’ εν στίξας, Κρής ο μολυβδοχύτης,

και τελειώνει:

Κρήσιν ο Κρής ήπιος Αγίοχος (χορηγός)

Με πολύ καμάρι γράφει ο Μουσούρος αυτούς τους στίχους γιατί είναι και αυτός Κρητικός.

Άλδος Μανούτιος

Στη συνέχεια η «Ελληνική Τυπογραφία» θα έχει μια λαμπρή και θαυμαστή πορεία και η μεγάλη Ελληνική εκδοτική δραστηριότητα – τουλάχιστον τους τρεις πρώτους αιώνες – θα αναπτυχθεί έξω από τον Ελλαδικό χώρο και κατά τους ΙΕ’ και ΙΣΤ’ αιώνες σχεδόν όλες οι εκδόσεις εντοπίζονται στις μεγάλες ιταλικές πόλεις όπως: η Βενετία, η Ρώμη, η Φλωρεντία και το Μιλάνο από τις οποίες θα ξεκινήσει και θα ριζώσει η Ελληνική εκδοτική παραγωγή.

Η Βενετία θα είναι για μεγάλη χρονική περίοδο το κατ’ εξοχήν Ελληνικό Τυπογραφικό κέντρο. Εκεί στον ΙΣΤ’ αι. ο φιλέλληνας Άλδος Μανούτιος, με συνεργάτη και επιμελητή τον Έλληνα λόγιο Μάρκο Μουσούρο, θα εκδώσει βιβλία που θα αναφέρονται σε όλους τους αρχαίους κλασσικούς όπως: ο Αριστοτέλης, ο Θεόκριτος, ο Πλάτων και γενικά σε ό,τι λαμπρότερο έχει να επιδείξει η αρχαία Ελληνική Γραμματεία. Ο Μάρκος Μουσούρος σε όλες αυτές τις εκδόσεις δεν παραλείπει να περνάει, με τη μορφή προλόγων και αφιερώσεων, την αγωνία των Ελλήνων της διασποράς για τον ξεσκλαβωμό του Ελληνικού Γένους.

Όμως από τα τέλη περίπου του ΙΗ’ αι., την σκυτάλη στην «Ελληνική Τυπογραφία» θα την πάρει η Βιέννη και θα αντικαταστήσει τη Βενετία η οποία ήταν για 300 περίπου χρόνια το παραδοσιακό Τυπογραφικό κέντρο.

ΠΗΓΗ

Αναδημοσίευση αποσπάσματος από

ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ARGOLIKOS ARCHIVAL LIBRARY HISTORY AND CULTURE

http://argolikivivliothiki.gr/2011/01/31/%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CF%84%CF%85%CF%80%CE%BF%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%AF%CE%B1-%CF%83%CF%84%CE%B7-%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CE%B4%CF%81%CE%BF%CE%BC%CE%AE-%CF%80%CE%AD%CE%BD/