Κρήτες φυγάδες στην Κύπρο από το αντιδικτατορικό κίνημα της Κρήτης.(1938)

 ...Άλλη φορά, όταν θα ταξιδεύεις στα νερά της Κύπρου, να πηγαίνεις από την άλλην μεριάν. Αυτό ισχύει και για σας, όταν θα κάνετε ξανά επανάστασιν... 

Κρήτες φυγάδες στην Κύπρο (1938)

Πέτρος Παπαπολυβίου
... Το αντιδικτατορικό κίνημα της Κρήτης της 29ης Ιουλίου 1938, ήταν η σοβαρότερη προσπάθεια που εκδηλώθηκε εναντίον του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου. Αν και αποδείχθηκε θνησιγενής, αφού κατέρρευσε την ίδια ημέρα, η παλλαϊκή εξέγερση και η κατάληψη της πόλης των Χανίων έστω και για λίγες ώρες, αποτελούσε ένα σημαντικό κτύπημα για το γόητρο της μεταξικής δικτατορίας. Στις 26 Οκτωβρίου 1938, αφού έζησαν ως φυγόδικοι για τρεις ολόκληρους μήνες στα κρητικά βουνά, κυνηγημένοι  από τα αποσπάσματα της Χωροφυλακής και του στρατού, που διηύθυνε  ο Στρατιωτικός Διοικητής Κρήτης στρατηγός Γεώργιος Τσολάκογλου, μια ομάδα δέκα Χανιωτών, μετά από ένα περιπετειώδες ταξίδι με καΐκι, αποβιβάστηκε στις ακτές του Ακάμα, στην περιοχή των «Λουτρών της Αφροδίτης» (τότε, τοποθεσία «Δυο Ποταμών» ή «Ποταμοί Τσιφλίκ»).

Ανάμεσά στους φυγάδες ήταν οι ηγέτες του κινήματος, και ηγετικές προσωπικότητες της πολιτικής ζωής στα Χανιά επί δημοκρατίας, Αριστομένης Μητσοτάκης, Μανούσος Βολουδάκης και ΕμμανουήλΜπακλατζής (βουλευτές της βενιζελικής και βενιζελογενούς παράταξης), και ο εκλεγμένος Δήμαρχος Χανίων Ιωάννης Μουντάκης. Και οι τέσσερις είχαν καταδικαστεί ερήμην σε θάνατο από το Στρατοδικείο. Μαζί τους ήταν και οι Εμμανουήλ Κοτζάμπασης, Ηρακλής Μπριλλάκης, Σταύρος Παπαδοκωνσταντάκης, ο απότακτος λοχαγός Ιωάννης Σιμιτόπουλος, και οι Ρούσος Τσιγγουνάκης και Βαγγέλης Χατζηαγγελής (οι δύο τελευταίοι, στελέχη του ΚΚΕ).Όπως περιγράφει με χιούμορ ένας φυγάς, ο Βαγγέλης Χατζηαγγελής, δεν γνώριζαν μετά την «απόβασή τους», εάν έφτασαν στις ακτές της Τουρκίας ή της Κύπρου. Στο πρώτο σπίτι που χτύπησαν, ρώτησαν τον αγουροξυπνημένο χωρικό: «Τι είναι εδώ; Τσιφλίκ, απαντά. Εσύ τι είσαι; Μωαμεθανός. Η έκπληξη τώρα από την πλευρά μας. Τουρκία ή Κύπρος;»

Μετά από τετράωρη πορεία οι φυγάδες οδηγήθηκαν στην Πόλη Χρυσοχούς. Σε ένα γαϊδουράκι είχαν φορτώσει τις λιγοστές αποσκευές τους. Εκεί ανακρίθηκαν από τον Αστυνόμο Καρεκλά, που τους τόνισε ότι ήταν φιλοξενούμενοι και όχι κρατούμενοι. Η συνέχεια, πάλι από το βιβλίο του Βαγγέλη Χατζηαγγελή:

«Την επομένη μας κάλεσε ο Καρεκλάς και μας δήλωσε πως η Διοίκηση μας χορηγεί άδεια να παραμείνουμε στην Κύπρο, αν όμως πρόκειται να μετακινηθούμε σε άλλη πόλη, να παίρνουμε άδεια. Μας ευχήθηκε καλή διαμονή, με το παρακάτω ανέκδοτο: Πριν από χρόνια περνούσε ένα καΐκι από την περιοχή μας και ναυάγησε πάνω στα βράχια, από την κακοκαιρία. Μέχρι που να σώσουμε τους ναυαγούς πνίγηκαν δύο αστυνομικοί δικοί μας. Όταν ήρθε ο καπετάνιος να με ευχαριστήσει, του είπα: -Άλλη φορά, όταν θα ταξιδεύεις στα νερά της Κύπρου, να πηγαίνεις από την άλλην μεριάν. Αυτό ισχύει και για σας, όταν θα κάνετε ξανά επανάστασιν… Όλραιτ. Στο καλόν.»

Στην Πάφο επιφυλάχθηκε θερμή υποδοχή στους Κρήτες φυγάδες, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στο ξενοδοχείο «Νέος Όλυμπος», στην κεντρική πλατεία. Οι Βρετανοί ζήτησαν από τους Κρήτες να αποφύγουν κάθε κίνηση εναντίον της ελληνικής κυβέρνησης και την ανάμειξη στην κυπριακή πολιτική, και να μην έχουν οποιαδήποτε επαφή με τον τύπο.
Οι εξόριστοι φιλοξενήθηκαν στο Κτήμα από τους Κυπρίους για μεγάλο διάστημα. Στην Πάφο οι (ελάχιστοι, πλέον) παλαιότεροι  κάτοικοι τους θυμούνται μέχρι και σήμερα. Μετά την γερμανική Κατοχή οι νεότεροι έσπευσαν να καταταχθούν στον ελληνικό στρατό στη Μέση Ανατολή. Ο Αριστ. Μητσοτάκης απεβίωσε στη Λευκωσία, τον Οκτώβριο του 1943. Ο Μπακλατζής, μετέπειτα υπαρχηγός του κόμματος του Νικόλαου Πλαστήρα, νυμφεύτηκε στην Κύπρο με την Μαρία Αρτέμη. Οι κομμουνιστές εξόριστοι, αλλά και ο Ι. Μουντάκης συνδέθηκαν με το παράνομο κομμουνιστικό κόμμα και αργότερα με το ΑΚΕΛ. Δυο εξόριστοι, οι Χατζηαγγελής και Σιμιτόπουλος, εξέδωσαν βιβλία κατά την παραμονή τους στη Λευκωσία.

Συγκεντρώνω εδώ και χρόνια στοιχεία για τους «Κρήτες εξορίστους του 1938» και ελπίζω σύντομα να τα δημοσιεύσω. Οι Κρήτες φυγάδες είχαν να ξεπεράσουν πολλά προβλήματα στην Κύπρο, οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά. Κυρίως τους έλειπαν οι οικογένειές τους και ο αέρας των Χανίων και των Λευκών Ορέων. Όμως, σύμφωνα με την έκφραση του Βαγγέλη Χατζηαγγελή, στην Κύπρο «συνάντησαν μιαν άλλη Κρήτη, την αδερφοχτή μας».

ΠΗΓΗ Αναδημοσίευση από το Περί Ιστορίας

Πέτρος Παπαπολυβίου

http://papapolyviou.com/2013/08/30/krites-figades-stin-kipro-1938/