Η Ιστορία του «Επαναστατικού Αρχείου Επιτροπής Αμύνης Αρχανών»

Για όσους δε γνωρίζουν, το σημαντικότερο επαναστατικό κέντρο της Ανατολικής Κρήτης κατά την Επανάσταση του 1897 υπήρξε η κωμόπολη των Αρχανών. Οι Αρχάνες ήταν το μέρος εκείνο, όπου οργανώθηκε από τον Φεβρουάριο του 1897 η «επί της Αμύνης Επιτροπή των Αρχανών», η οποία ανέλαβε το βάρος του συντονισμού των πολεμικών επιχειρήσεων στην ευρύτερη περιοχή και στην Ανατολική Κρήτη
και αντιμετώπισε με αξιοθαύμαστη γενναιότητα τις λυσσώδεις επιθέσεις των Τουρκοκρητικών και του τακτικού Τουρκικού Στράτου. Και δεν πρέπει να λησμονούμε σήμερα, πως ουσιαστικά το πολεμικό μέρος του Κρητικού Ζητήματος κρίθηκε στην περιοχή του Ηρακλείου, με κέντρο την κωμόπολη Αρχανών, ένα μέρος που εξαιτίας της γεωλογικής του διάταξης αποτελεί φυσικό οχυρό, ιδανικό, όπως αποδείχτηκε στη συνέχεια, να γίνει το επίκεντρο των αγωνιστών. Ωστόσο 113 χρόνια μετά την Επανάσταση, πολλά θέματα της Κρητικής ιστορίας παραμένουν ακόμη άγνωστα ή είναι ανεπαρκώς γνωστά, όπως λ.χ. η εσωτερική κατάσταση στην Κρήτη, οι πολιτικές θέσεις και αντιπαραθέσεις των πολιτικών και στρατιωτικών αρχηγών, η διπλωματική διαχείριση του Κρητικού Ζητήματος, η λύση της αυτονομίας, οι πολεμικές συγκρούσεις, οι ληστρικές επιδρομές των Τουρκοκρητικών στα χριστιανικά χωριά, η δράση των τοπικών αρχηγών και οπλαρχηγών, οι παρεμβάσεις των δυνάμεων της Διεθνούς Προστασίας.

«Το Ιστορικό Αρχείο του Δήμου Αρχανών το οποίο εκτείνεται σε 4.464 σελίδες, περιλαμβάνει το τεράστιο υλικό της αλληλογραφίας και των πεπραγμένων της «Εν Αρχάνες επί της Αμύνης Επιτροπής» από τον Φεβρουάριο του 1897 έως τον Νοέμβριο 1898, με όλη την αλληλογραφία της Επαναστατικής Επιτροπής, τις δραστηριότητες, τις ενημερώσεις, τις περιγραφές μαχών, τις συγκέντρωσης τροφίμων για τους μαχόμενους, καθώς και την τροφοδοσία όπλων και φυσιγγίων, αλλά και μια σειρά άλλων θρυλικών στοιχείων της Επανάστασης. Καταρτίσθηκε το 1938, 41 χρόνια μετά την Επανάσταση και λίγο πριν την κήρυξη του Ιταλογερμανικού πολέμου, από τον τότε Δήμαρχο Αρχανών, Ξενοφών Χοχλιδάκη, με απόφαση του Κοινοτικού Συμβουλίου των Αρχανών εκείνης της εποχής, όπου αποφασίστηκε η χρονολογική ταξινόμηση διάσπαρτων έγγραφων, καθώς και η επιμελής αντιγραφή όσων είχαν παρουσιάσει σημαντικές φθορές και κινδύνευαν με καταστροφή.

Το αρχείο ταξινομήθηκε και βιβλιοδετήθηκε σε οκτώ (8) ογκώδεις τόμους και φυλάχτηκε για αρκετές δεκαετίες, ενώ κατάφερε να διασωθεί μέσα από τα δαιδαλώδη και αβέβαια περάσματα των εξελίξεων της Ελληνικής και Κρητικής Ιστορίας που εκτυλίχτηκαν τα τελευταία 113 χρόνια. Η βιβλιοδεσία του αρχείου έγινε μετά από πρόταση του Μενέλαου Λαμπράκη και γιου της Αρχανιώτισσας Καπετάνισσας Μαριγώς Λαμπράκη. Η ταξινόμηση ανατέθηκε στον Υπομοίραρχο Μιχ. Ν. Καλοχριστιανάκη, ο οποίος εργάστηκε νυχθημερόν, για ολόκληρους μήνες και μάλιστα αμισθί. Πλήθος σημαντικών χειρογράφων, τόσο εισερχόμενων όσο και εξερχόμενων καθώς και αντίγραφα των φθαρμένων εγγράφων, μαζί με 1245 ιστορικά έγγραφα αποτελούν το περιεχόμενο ενός αρχείου, γεμάτο ιστορία, δόξα πατριωτισμό και καρτερία των αγωνιστών εκείνης της εποχής για την πολυπόθητη λευτεριά. Ζωντανές, άρτιες, γλαφυρές περιγραφές από Διοικητές, Καπεταναίους, Επισκόπους και άλλους εμπλεκόμενους σε μια διαδικασία που αποτέλεσε την αφετηρία για την Απελευθέρωση του Νησιού από τον Τουρκικό Ζυγό. Το πλούσιο υλικό του Αρχείου δεν έχει ακόμη επιστημονικώς ερευνηθεί και το περιεχόμενο του παραμένει σχεδόν άγνωστο. Από τους ιστορικούς της Κρήτης μόνον ο Ι. Μουρέλλος φαίνεται να το συμβουλεύτηκε και δημοσίευσε επιλεκτικώς μερικά έγγραφα. Η αξία όμως του Αρχείου είναι πολύ μεγαλύτερη από όσο μπορεί κανείς να εικάσει από τις πληροφορίες του Μουρέλλου.

Το περιεχόμενο και η αξία των εγγράφων του Αρχείου

Μέσα από τις κιτρινισμένες σελίδες ενός αιώνα και πλέον που κρατούν όμως ζωντανές τις μνήμες μιας δοξασμένης εποχής, διαφαίνεται ολόκληρη η σημασία αλλά και η αξία της Επανάστασης του 1897 για την Κρήτη. Μέσα εκεί βρίσκεται όλο το πάθος, ο αγώνας και η λαχτάρα όχι μόνο των Αρχανιωτών, αλλά και όλων των μελών του Τάγματος των Επιλέκτων Κρητών από την υπόλοιπη Ελλάδα καθώς και των εθελοντών αγωνιστών από τις Ανατολικές Επαρχίες της Κρήτης, αφού είχαν να παλέψουν με τον κατακτητή που επί αιώνες καταδυνάστευε την Ελλάδα και την Κρήτη. Και φυσικά ο Τουρκικός ζυγός, δεν ήταν ο μόνος εχθρός, αντίπαλοι ήταν και οι κακουχίες, η πείνα, το κρύο, οι στερήσεις. Μάλιστα στο Αρχείο γίνεται εκτενής αναφορά σε περιστατικά όπως η προσπάθεια για έρανο συγκέντρωσης τροφίμων για τους αγωνιστές που διέμεναν στις Αρχάνες με το διοικητή τους Ιωάννη Νταφώτη, αλλά για τις προσπάθειες προμήθειας όπλων και πολεμοφοδίων τόσο εντός όσο και εκτός Κρήτης.

Υπάρχουν έγγραφα με απολογισμούς νεκρών και τραυματιών, το σχεδιασμό διάταξης των μαχόμενων δυνάμεων σε διάφορα οχυρά ή και αιτήματα προς τον Αρχηγό Στρατού Κατοχής Κρήτης, να αποστείλουν στην Επιτροπή Αρχανών λεπτομερείς εκθέσεις μαχών ή ακόμα και αλληλογραφία προς την Κεντρική Επιτροπή Κρητών Αθήνας, προκειμένου να συνδράμει στον αγώνα. Πιο συγκεκριμένα υπάρχει έγγραφο με το οποίο ο Αρχιμανδρίτης Σοφρώνιος, έξαρχος του Παναγίου Τάφου στέλνει στην Επιτροπή Αμύνης Αρχανών μήνυμα για τη διαφύλαξη τριών κιβωτίων και τριών σάκων με κειμήλια της Ιεράς Μονής Γκουβερνιώτισσας στις Ποταμιές μέχρι τη διέλευση από τις Αρχάνες, του Θεοφιλεστάτου επισκόπου Ρεθύμνης Διονύσιος Καστρινογιαννάκης. Σημαντικό ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης και οι επιστολές που υπάρχουν, του Αριστοτέλη Κόρακα, γιου του Καπετάνιου της Μεσαράς Μιχάλη Κόρακα αλλά και του Διοικητού και Φρούραρχου των Αρχανών Ιωάννη Νταφώτη, αξιωματικών και Καπεταναίων των άλλων Επαρχιών της Κρήτη καθώς και του Άγγλου Υποπρόξενου Λυσίμαχου Καλοκαιρινού που σφαγιάστηκε στο μέγαρό του, το σημερινό Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, μαζί με μέλη της οικογένειάς του κατά την απάνθρωπη σφαγή του 1898 στο Ηράκλειο. Τέλος, και χωρίς φυσικά να εξαντλείται η θεματολογία και το επιστημονικό όσο και ιστορικό ενδιαφέρον του Αρχείου, υπάρχουν σημαντικά ντοκουμέντα όπως επιστολές σε παράγοντες της εποχής αλλά και προσκλήσεις προσωπικοτήτων για τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου στο μόνο ελεύθερο μέρος της Κρήτης, τις Αρχάνες, γεγονός που γιορτάστηκε με λαμπρότητα στην κωμόπολη το 1897, φυσικά δίχως την παρουσία στρατευμάτων Τουρκικής Κατοχής.

Η κ. Ειρήνη Ταχατάκη, που αφιέρωσε τη ζωή της στα γράμματα και τον πολιτισμό του τόπου μας, ασχολήθηκε και με τη μελέτη του Ιστορικού Αρχείου των Αρχανών, και μας μεταφέρει, σήμερα, μερικές πολύτιμες πληροφορίες από τις πλούσιες, όσο και αυθεντικές πληροφορίες για τα ιστορικά θέματα που αναφέρονται εκεί και που καθόρισαν την έκβαση μαχών, την απελευθέρωση των Αρχανών και στη συνέχεια όλης της υπόλοιπης Κρήτης. Η κ. Ειρήνη Ταχατάκη, αναφέρει πάντως με βαθειά συγκίνηση, το δέος και παράλληλα ρίγος που ένιωσε βλέποντας για πρώτη φορά το αρχείο. Συναισθήματα που την ακολούθησαν και τη δεύτερη ή τρίτη φορά που το είδε και μάλιστα η ίδια ανέλαβε να εντοπίσει στο αρχείο όλες τις σφραγίδες που συνόδευαν τα σημαντικά αυτά έγγραφα, ενώ ο Καθηγητής κ. Θ. Δετοράκης έχει εκδόσει μαζί με πολύτιμους επιστημονικούς σχολιασμούς, δύο τόμους με της σφραγίδες της Επανάστασης. Παράλληλα η κ. Ταχατάκη εκφράζει σήμερα την ανησυχία της αναφορικά με το ενδεχόμενο απώλειας ή καταστροφής του συγκεκριμένου ιστορικού θησαυρού παρά το γεγονός ότι θεωρεί πως τόσο η πρώην Δήμαρχος Αρχανών, κ. Μαρία Πλουμίδου, φρόντισε κατά τη διάρκεια της θητείας της στο Δήμο για τη διαφύλαξή του, όσο και ο πρώην Δήμαρχος Αρχανών κ. Νίκο Καλοχριστιανάκης, ο οποίος συνέβαλε ώστε το αρχείο να φωτογραφηθεί σε μικροφίλμ (αντίγραφα της φωτογράφησης υπάρχουν σήμερα στα αρχεία του Ελληνικού Στρατού, στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και στη Βικελαία Βιβλιοθήκη). Παρόλα αυτά η επιστημονική έρευνα στο Αρχείο των Αρχανών σήμερα δεν είναι ευχερής. Πρώτη και επιτακτική επιστημονική ανάγκη είναι η οργάνωση ενός ευρετηρίου, με σύντομη αναγραφή των στοιχείων και του περιεχομένου των εγγράφων του Αρχείου, αφού μόνο τότε θα φανεί το περιεχόμενο και η αξία των ιστορικών εγγράφων του Αρχείου.

Είναι δύσκολο για το σημερινό άνθρωπο να διανοηθεί το γεγονός ότι η Επιτροπή Αμύνης του 1897 δεν είχε στη διάθεσή της τα μέσα αποστολής και επικοινωνίας που υπάρχουν σήμερα και πως κάθε ένα από αυτά τα χιλιάδες έγγραφα του Αρχείου, δεν ήταν εύκολο να σταλούν από το ένα σημείο στο άλλο, αλλά και πως η διανομή στον προορισμό τους, ήταν από μόνη της μια ακρότατη πράξη ηρωισμού των εκάστοτε αγγελιοφόρων που με το όραμα για μια ελεύθερη πατρίδα, ρίσκαραν νυχθημερόν τη ζωή τους, προκειμένου να μεταφέρουν τις πολύτιμες εκείνες πληροφορίες που θα έκαναν το όραμα πραγματικότητα. Και το πέτυχαν! Για το λόγο αυτό κάθε κομμάτι χαρτιού από το Ιστορικό Αρχείο Αρχανών, είναι ιερό σήμερα και έχουμε χρέος να γνωρίζουμε και διασώσουμε μέσω των στοιχείων αυτών, την ουσία και τα ιδανικά που μας κληροδότησαν οι πρόγονοι μας, αξίες που είναι ουσιώδεις και απαραίτητες στη σημερινή εποχή, όπου οι «εχθροί» της εθνικής και ιστορικής μας κληρονομιάς είναι κεκαλυμμένοι ή ακόμα χειρότερα δεν έχουν όνομα ή πρόσωπο, για να μπορούν να μας διαβρώνουν εκ των έσω και χωρίς αντίσταση. Ίσως γι’ αυτό το λόγο η αξία του Αρχείου να είναι επίκαιρη, γιατί μέσα από τις κιτρινισμένες του σελίδες, χιλιάδες αγωνιστές και οραματιστές ενός καλύτερου μέλλοντος φωνάζουν ένα αιώνα και πλέον, στο σύγχρονο άνθρωπο, να μη σκύβει το κεφάλι σε κανένα δυνάστη, αλλά να ζητά, να σχεδιάζει και να παλεύει για ένα καλύτερο μέλλον….

ΠΗΓΗ
http://leregardcretois.blogspot.gr/2011/12/1897.html