Κουζουλάδες : Χαλικούτιδες, οι αφρικάνοι της Κρήτης στο Μεγάλο Κάστρο

7 Μαΐου 2015

Χαλικούτιδες, οι αφρικάνοι της Κρήτης στο Μεγάλο Κάστρο

Chalikoutes Η λέξη «Χαλικούτης», ακούγεται ελάχιστα, και υποτιμητικά, σε ορισμένες περιοχές της Κρήτης. Το «χαλικούτης» προέρχεται από το αφρικανικό Χαλ Ιλ Κούτι, δηλαδή «Άφησε κάτω το κιβώτιο», φράση συνηθισμένη ανάμεσα στους αφρικανούς αχθοφόρους.

Η πρώτη άφιξη Αφρικανών στην Κρήτη γίνεται το 1669 με την πτώση του Ηρακλείου απ’ τους Ενετούς. Τα σκλαβοπάζαρα γνωρίζουν άνθηση. Μαύροι σκλάβοι «εισάγονται» από την κεντρική Αφρική μέσω Καΐρου και λευκοί σκλάβοι από το Βορρά. Η μεγαλόνησος γίνεται σημείο πώλησης σκλάβων -στα Χανιά, επί της οδού Νοέλ, στο Ρέθυμνο και το Ηράκλειο, στο μεϊντάνι, δηλαδή την κεντρική αγορά.

Ενδιάμεσα θα υπάρξουν κι άλλες μεταφορές σκλάβων, όμως η δεύτερη μαζική μεταφορά θα γίνει κατά την περίοδο 1830-40 με την αιγυπτιοκρατία. Απελεύθεροι μαύροι που υπηρετούν στον στρατό του Μεχμέτ Αλή δημιουργούν χωριό έξω από τα τείχη των Χανίων, το Κουμ Καπί . ‘Όμως ανά τακτά χρονικά διαστήματα Αφρικανοί οικονομικοί μετανάστες έρχονται για ένα καλύτερο μέλλον. Τα σκλαβοπάζαρα παραμένουν στην Κρήτη ως την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα.

Οι Αφρικανοί “Χαλικούτες” ήταν φτωχοί μεροκαματιάρηδες, εργάτες κυρίως στο λιμάνι, αχθοφόροι, ιχθυοπώλες, γενικά έκαναν εργασίες που οι ντόπιοι αποστρέφονταν, όπως εκκενώσεις των βόθρων.

Η δουλειά της εκκένωσης των βόθρων γινόταν νύχτα. Δύο εργάτες περνούσαν ένα μακρύ ξύλο στους ώμους και στη μέση κρεμούσαν ένα μεταλλικό δοχείο, με το οποίο μετέφεραν το περιεχόμενο στη θάλασσα. Μερικές φορές μετέφεραν το περιεχόμενο των βόθρων σε βαρέλια, οπότε γινόταν πανδαιμόνιο στους καπλαντισμένους δρόμους.

Μιλούσαν αραβικά και ήταν Μουσουλμάνοι. Κυκλοφορούσαν ατημέλητοι, ντυμένοι φτωχικά, συχνά ξυπόλητοι και ζούσαν σε ταπεινά δωμάτια και παράγκες, γι’ αυτό κι η λέξη “χαλικούτης” κατάντησε συνώνυμη του απεριποίητου, “του λέτσου”, σε συνδυασμό με την ακαταλαβίστικη γλώσσα που μιλούσαν αδιάκοπα.

Η πρωτομαγιά των Χαλικούτηδων στο Μεγάλο Κάστρο

Μάη Κιου-Κιουρί»,«Γιαραγκό! Γιαραγκό! …

Το πρωί της πρωτομαγιάς οι ξένοι εργάτες ξυπνούσαν με εορταστική διάθεση.

Στο Ηράκλειο επίκεντρο των εορτασμών που γίνονταν το Μάη ήταν το ακέφαλο άγαλμα που βρίσκεται ακόμα στην ίδια θέση στην παλιά ενετική κρήνη , Κρήνη Μπέμπο, στη σημερινή πλατεία Κορνάρου.

Ο περιηγητής και φωτογράφος Γκερόλα φωτογραφίζει το άγαλμα βαμμένο μαύρο, μεταξύ 1900-1902.

Ενδεικτικά αναφέρουμε περιγραφές:

Μανόλης Δερμιτζάκης.«…Στην ίδια αμμουδιά και Χαλιχούτες, μαύροι καστρινοί μουσουλμάνοι, εκείνο τον καιρό από τα παλαιότερα ακόμη χρόνια ώς λίγο καιρό ακόμα μετά την αυτονόμησιν της Κρήτης, εξετέλευαν τη θρησκευτική τους πορεία προς την ακρογιαλιάν της Τρυπητής, να γιορτάζανε το «Μάη Κιου-Κιουρί», όπως ονομάζονταν η εορτή ετούτη κάθε 21η του παραπάνω μήνα. Την πορεία αυτήν την αποτελούσανε οι καστρινοί Χαλικούτες, μαύροι Άραβες, ξεκινώντας την ημέραν της γιορτής τις πρωινές ώρες από τα χεντέκια της Χανιώπορτας με επικεφαλής τον αψηλόσωμο αράπη σημαιοφόρο με την πράσινη θρησκευτική τους σημαία και με το διπλανό του ομόθρησκο, που, ως χτυπώντας ρυθμικά τις παλάμες των χεριών του ξεφωνίζοντας σύγκαιρα και ρητά ίσως από το Κοράνι ή και προσευχή τους, εκανόνιζε το ρυθμό με το βήμα που θα ακολουθούσαν ξωπίσω οι άλλοι ξεφωνίζοντας και τούτοι κάθε τόσο: «Γιαραγκό! Γιαραγκό! Γιαραγκό!…»

Παύλος Βλαστος: «…..Οι Αράπηδες λεγόμενοι , διαμένοντες εν Κρήτη, εορτάζουν την Πρωτομαγιά ήν ονομάζουσι Μαγιοσουρού. Εξερχόμενοι άπαντες μετά των γυναικών και τέκνων αυτών έξω των φρουρίων , μετά ροπάλων , τυμπάνων και άλλων οργάνων, εστολισμένοι προ πάντων λευκά , άδουσι , χορεύουσι …»

Στ. Ξανθουδίδου: « Η μνημειώδης και ωραία κρήνη σώζεται και μέχρι σήμερον , όπως και το άγαλμα, το οποίον οι Αιθίοπες του Ηρακλείου προ δεκάδων ετών έβαψαν μαύρον, και δημιουργήσαντες περί αυτού παράδοσιν θρησκευτικήν το ελάτρευον κατ΄έτος τον Μάιον συναγειρόμενοι προ αυτού εν χοροίς και άσμασιν»

Μίνωα Νικολακάκη: «Στα Χανιά , ως το 1923 που έφυγαν με τον «περί ανταλλαγής των πληθυσμών» νόμο, από κοντά μας οι Αραπάδες του Κουν Καπιού , γινόταν με δαύτους στην αμμούτσα της Καινούριας Χώρας κάθε Πρωτομαγιά εν αληθινό μεγάλο πανηγύρι, που παρακολουθούσε πάντοτε με αδιάπτωτο ενδιαφέρον όλος σχεδόν ο εδώ χριστιανικός κόσμος…..»

Στέλιος Σπανάκης «Το άγαλμα της κρήνης, τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας το είχαν βάψει μαύρο οι Αραπάδες, και το λάτρευαν, δημιουργήσαντες περί αυτού παράδοσιν θρησκευτικήν κατ’ έτος τον Μάϊον, συναγειρόμενοι προ αυτού εν χοροίς και άσμασιν»…»

Κάποιοι υποστηρίζουν πως η γιορτή αυτή των Xαλικούτηδων γινόταν την 1η του Μάη ,άλλοι στις 14 ή και στις 21

ΚΡΗΝΗ ΜΠΕΜΠΟ

Η μνημειώδης κρήνη Μπέμπο. Το όνομά της το πήρε από τον Ενετό Γενικό Προβλεπτή Κρήτης Gian Matteo Bembo, ο οποίος την έχτισε το 1552-1554. Τότε ήταν η πρώτη φορά που οι Ηρακλειώτες είδαν τρεχούμενο νερό στην πόλη, γεγονός που σηματοδοτεί την αξία της κρήνης