Το τελευταίο ταξίδι των Εβραίων της Κρήτης

Από τότε που εγκαταστάθηκαν οι Εβραίοι στην Κρήτη και ως το 1941 υπήρχαν 364 Εβραίοι στα Χανιά, 1 στο Ρέθυμνο και 7 στο Ηράκλειο, μία μόνο κοινότητα απέμενε και αυτή ήταν των Χανίων.

Υπήρχαν δύο συναγωγές που χρονολογούνταν από τον Μεσαίωνα η Μπεθ Σαλόμ και η Καλ Καντός Ετζ Χαγίμ. Το 1941 οι τρεις μεγάλες πόλεις της Κρήτης  βομβαρδίστηκαν ανελέητα κατά τη διάρκεια των βομβαρδισμών, Η Beth Shalom Synagogue καταστράφηκε ολοσχερώς στο βομβαρδισμό των Χανίων. Βρισκόταν στην Κονδυλάκη . και ήταν στην πραγματικότητα η Μεσαιωνική Συναγωγή των Χανίων είχε ανακαινιστεί πλήρως το 1888.

Η  ¨Οβραϊκή¨ συνοικία στα Χανιά.

Με την κατάκτηση του νησιού από τους Ναζί τουφεκίζονται 8 Εβραίοι και βομβαρδίζεται η συναγωγή του Ηρακλείου. Τα εβραϊκά νεκροταφεία του Ηρακλείου, των Χανίων και του Ρεθύμνου, συλήθηκαν και καταστράφηκαν.Στο Ηράκλειο η εβραϊκή κοινότητα αριθμεί 28 άτομα κάποιοι διέφυγαν στην Μ Ανατολή, ενώ οι περισσότεροι εκτελέστηκαν σε δύο μαζικά αντίποινα το καλοκαίρι του 1943.
Τα χαράματα της 20ης Μαΐου του 1944, στην Τρίτη επέτειο της επιχείρησης «Ερμής», σε όλα τα Εβραϊκά σπίτια δόθηκε σε φωτοτυπία η εξής διαταγή, γραμμένη στα Ελληνικά:
«Εσείς, οι οικογένειές σας και οι φίλοι σας Εβραίοι, προκειμένου να μεταφερθείτε πρέπει να προετοιμαστείτε αμέσως για αναχώρηση. Έχετε 46 λεπτά. Εσείς και οι συγγενείς σας πρέπει να πάρετε μαζί.....»Μέχρι το βράδυ, οι Ναζιστές συνέλαβαν περίπου 300  άτομα στα Χανιά και 26 στο Ηράκλειο.

 Την επομένη (21/5/1944) η τοπική εφημερίδα 

Η αλληλογραφία του αφανισμού μεταξύ ελληνικών 

αρχών και γερμανικού στρατού κατοχής.

«Παρατηρητής» Σεένα αφιέρωμα μόλις 7 γραμμών  με τον ευφημιστικό  τίτλο «Μετοικεσία Εβραίων», γράφει : «Εν τω πλαισίω της γενικής διαταγής περί μεταφοράς των Εβραίων της Ελλάδος , συγκεντρώθηκαν χτες την πρωίαν πάντες οι εν τη πόλει μας διαμένοντες Ισραηλίται προκειμένου να μεταφερθούν και μετοικήσουν εις την ηπειρωτικήν Ευρώπην». Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι στην εφημερίδα «Παρατηρητής» για την δημιουργία αντισημιτικού κλίματος δημοσιεύονται εμπρηστικά άρθρα μετά την απομάκρυνση των εβραίων...
Οι άνθρωποι αυτοί μεταφέρθηκαν στης φυλακές της Αγγιάς  των Χανίων εκεί περίμεναν δεκαπέντε ημέρες χωρίς  φαγητό και ρούχα  μέχρι τις 3 Ιουνίου και την επόμενη μέρα στις 4/Ιουνίου/1944 μεταφέρθηκαν στην στοά Μακάση, στο Ηράκλειο. Μία από τις πολλές στοές των ενετικών τειχών   η  οποία  μετατράπηκε σε μια ανήλια φυλακή από τους Γερμανούς κατακτητές Εκεί συγκεντρώθηκαν και οι λίγοι Εβραίοι που υπήρχαν διάσπαρτοι στην υπόλοιπη Κρήτη. Κάποιες πηγές μιλούν για ένα σύνολο 350 Εβραίων.

Το απόγευμα της 7ης Ιουνίου, οι περίπου 350 Εβραίοι, μαζί με 250  Κρητικούς κρατούμενους από διάφορες φυλακές της Κρήτης μαζί με 192 άλλους φυλακισμένους  (48 Έλληνες και 112 αιχμάλωτους Ιταλούς στρατιώτες  και 32 Γερμανούς),η  600 Έλληνες και Ιταλούς αιχμαλώτους ) κατά άλλους υποχρεώθηκαν να επιβιβαστούν στο εμπορικό πλοίο Τάναϊς. Προορισμός του πλοίου ήταν ο Πειραιάς και από εκεί…
Η γερμανική φρουρά της Κρήτης ΣΚΟΠΙΜΑ ανάφερε με τον ασύρματο στην λιμενική αρχή του Πειραιά ΧΩΡΙΣ να χρησιμοποιήσει κρυπτογραφικό κώδικα, την αναχώρηση του πλοίου «Τάναϊς» , η «παράληψη» έγινε προκειμένου να ειδοποιηθούν οι βρετανικές αρχές για το είδος της μεταφοράς και να αφήσουν το πλοίο να περάσει του αποκλεισμού, το «Τάναϊς» ήταν ένα από τα τελευταία διαθέσιμα πλοία και οι γερμανοί ήθελαν να το διαφυλάξουν .  

«Α/Π Τάναϊς»

Το ΤΑΝΑΪΣ ως HOLLYWOOD

Το φορτηγό πλοίο ΤΑΝΑΪΣ.  που επιβιβάστηκαν οι Κρητικοί και οι Εβραίοι ήταν πλοιοκτησίας Στέφανου Παν. Συνοδινού. Αγοράστηκε το 1935 αντί του ποσού των 3800 λιρών Αγγλίας ήταν ναυπηγημένο το 1907 στο SUNDERLAND, 1546 κόρων και μήκους περ. 80 μέτρων.  . Ονομάστηκε Τάναϊς (πρώην HOLLYWOOD)  από τον πλοιοκτήτη που του άρεσε να ονοματίζει τα καράβια του με ονόματα ποταμών της Ρωσίας. Με την έναρξη του Ελληνοιταλικού πολέμου, επιτάχθηκε τον Νοέμβριο του 1940 στο Ναύπλιο Με πλοίαρχο το Μιλτιάδη Νικ. Παπαγγελή, την 17η Μαΐου 1941 είχε καταπλεύσει στην Σούδα με φορτίο ξυλείας προερχόμενο από τον Πειραιά. Την 26η Μαΐου εξακολουθούσε να παραμένει αγκυροβολημένο στη Σούδα, όταν τις πρωινές ώρες της ημέρας αυτής βομβαρδίστηκε από γερμανικά αεροπλάνα και βυθίστηκε σε πολύ μικρό βάθος. Στη συνέχεια το πλοίο ανελκύστηκε και επισκευάστηκε από τους γερμανούς και χρησιμοποιείτο για δικές τους μεταφορές με το ίδιο όνομα Τάναϊς. Το γερμανικό όμως κόλπο της ειδοποίησης των συμμάχων δεν πέτυχε, διότι απ ότι φαίνεται οι συμμαχικές υπηρεσίες που παρακολουθούσαν δεν ενημέρωσαν έγκαιρα τις ναυτικές μονάδες που ήταν ανοικτά της Κρήτης, η γερμανική «διαρροή» επιβεβαιώθηκε από την συνέντευξη του διευθυντή του μετεωρολογικού σταθμού του ναυτικού στα Χανιά HKolle.
Οι Γερμανοί (έχοντας ανάγκη και το μικρότερο πλοίο) ήθελαν το πλοίο να φθάσει πάση θυσία ασφαλώς στον Πειραιά και είχαν διαδώσει με όλους τους τρόπους το «μυστικό» φορτίο. ΄Έκαναν όσο το δυνατόν φανερές τις μετακινήσεις των κρατουμένων, ώστε μέσω της κατασκοπίας των Συμμάχων να μαθευτεί το «φορτίο» και να μην κτυπηθεί το πλοίο από τα Βρετανικά Υ/Β που αλώνιζαν εκείνη την εποχή στη Μεσόγειο. Έφθασαν ακόμα και στο σημείο να «παραλείψουν» να κρυπτογραφήσουν σχετικό σήμα της φρουράς Κρήτης προς τον Πειραιά, ώστε να διαδοθούν σίγουρα τα νέα.
Όμως, αυτό δεν συνέβη! Είτε γιατί η κατασκοπία δεν ενημέρωσε το Βρετανικό Ναυτικό, είτε γιατί κάποιος κυβερνήτης λειτούργησε αυτοβούλως είτε γιατί για τους Συμμάχους η βύθιση του πλοίου ήταν σημαντικότερη από την τυχόν απώλεια των επιβαινόντων σε αυτό.

Στις 9/6/1944 χαράματα το πλοίο βυθίστηκε

Υπάρχει βέβαια και η άλλη άποψη…βαθειά ριζωμένη στους Κρητικούς: και ειδικά εκείνη την εποχή  ότι, δηλαδή, το πλοίο το βούλιαξαν μόνοι τους οι Γερμανοί για να εξοντώσουν τους επιβαίνοντες Κρητικούς (Χριστιανούς και Εβραίους).
Οι Γερμανοί είχαν συγκεντρώσει τους Εβραίους της Κρήτης με προορισμό τα στρατόπεδα.Υπήρχαν τότε αρκετές φήμες που κυκλοφορούσαν σχετικά με την τύχη της Εβραϊκής κοινότητας και των άλλων κρατουμένων στα αμπάρια του , το μόνο που ήταν γνωστό για πολλά χρόνια ήταν ότι ποτέ δεν έφτασε στον προορισμό του, στο λιμάνι του Πειραιά Ήταν μόλις μετά το 1950 όταν  τα πραγματικά περιστατικά κατέστησαν σαφές και εξακριβώθηκε ότι οι Εβραίοι της Κρήτης είχαν πνιγεί όταν το πλοίο μεταφοράς τους στην Αθήνα Τάναϊς, τορπιλίστηκε κοντά στην Μήλο από ένα βρετανικό υποβρύχιο.

Πρόσφατη μελέτη αποδεικνύει οριστικά από αρχεία του Βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού καθώς και του Γραφείου Ασφάλειας Ναυσιπλοΐας του Ελληνικού Υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας ότι το πλοίο «Τάναϊς» βυθίστηκε από Βρετανικό υποβρύχιο «Vivid», 33 μίλια βορειοανατολικά του Ηρακλείου και βυθίστηκε μέσα σε 15 λεπτά.

Αποδεικτικά στοιχεία έχει  εκδώσει το Foreign Office στο Λονδίνο ότι στην πραγματικότητα λόγο σοβαρών  προβλημάτων όρασης βρετανικό υποβρύχιο χτύπησε το Ταναϊς με δυο τορπίλες broadsides και βυθίστηκε μέσα σε 15 λεπτά).
Η αναφορά του βρετανού πλοιάρχου του υποβρυχίου VIVID Μπάρλεϋ. (το πρωτότυπο της αναφοράς υπάρχει στο Βρετανικό αρχηγείο Ναυτικού) αναφέρει:
«Το υποβρύχιό ανήκε στο Βρετανικό στόλο της Ανατολικής Μεσογείου. Εκείνη την ημέρα περιπολούσε στο Νοτιοανατολικό Αιγαίο. Το Τάναις απέπλευσε από το λιμάνι του Ηρακλείου το πρωί της 9ης Ιουνίου 1944 στις 8.32 η ώρα, συνοδεία τριών σκαφών. Στις 2.31 μετά το μεσημέρι έγινε αντιληπτό από το υποβρύχιο VIVID. Στις 3.12 το υποβρύχιο είχε πάρει την σωστή θέση σκόπευσης. Η απόσταση μεταξύ του VIVID και του Τάναϊς ήταν 2300-2700 μέτρα. Το στίγμα του ήταν 35ο – 40΄ Βόρειο και 25ο – 11΄ Ανατολικό. Το VIVID εκτόξευσε τέσσερις τορπίλες. Τον στόχο βρήκαν οι δύο από τις τέσσερις. Μετά την βύθιση του Τάναϊς το VIVID καταδύθηκε στα 80 πόδια, (σε βάθος 24 μέτρων). Εκεί, σε κατάσταση κατάδυσης παρέμεινε μέχρι τις 5.30 η ώρα το απόγευμα. Σαράντα πέντε λεπτά μετά τον τορπιλισμό του ακούστηκαν τέσσερις δυνατές εκρήξεις. Ίσως από το πολεμικό υλικό που μετέφερε στα αμπάρια του το πλοίο. Από την βυθομέτρηση που έκανε ο πλοίαρχος του υποβρυχίου Μπάρλεϋ, το Τάναϊς βυθίστηκε σε βάθος 1858 μέτρων. Το πλήρωμα του πλοίου που το αποτελούσαν Έλληνες και Γερμανοί βρέθηκε στη θάλασσα. Τα συνοδευτικά σκάφη περισυνέλεξαν τους ζωντανούς».
Οι Βρετανοί εξηγώντας την ενέργειά τους μιλούν για «μεγάλη τραγωδία», οι γερμανοί όμως άλλα σχεδίαζαν.

(πρωτότυπο της αναφοράς)   
HMS Vivid (P 77)

9 Ιουνίου 1944
HMS Vivid (υπολοχαγός JC Varley, RN), τορπιλίζει και βυθίζει το γερμανικό εμπορικό Τάναϊς (1545 ΚΟΧ, κατασκευής 1906) από την Κρήτη στη θέση 35 º 35'Β, 25 ° 11'E.
ώρα 0.231, (ζώνη ώρας -2) εντοπισμός πλοίου που ταυτίστηκε με το Τάναϊς συνοδευόμενο από τρία ή τέσσερα μικρότερα σκάφη.
ώρα 0.308, ενώ ο στόχος ήταν στα 3500  μέτρα ο υπολοχαγός Verley βυθίστηκε για να κάνει επίθεση με τορπίλες .
ώρα 0.312, εξαπολύθηκαν τέσσερις τορπίλες στα 2400 μέτρα . 95 δευτερόλεπτα μετά την εκτόξευση της πρώτης τορπίλης ακούστηκε έκρηξη 12 δευτερόλεπτα αργότερα ακολούθησε μια δεύτερη έκρηξη.

Μετά της εκρήξεις ο υπολοχαγός Varley βούτηξε το Vivid έως τα 91,44 μ., αλλά δεν δέχτηκε καμία αντεπίθεση.

 Ώρα 0.509 Vivid ήρθε στο βάθος περισκόπιο, δεν υπήρχε τίποτα στον ορίζοντα.  
Το Γερμανικό Υπουργείο Εξωτερικών θέλησε να εκμεταλλευτεί το γεγονός και πρότεινε «…να αξιοποιηθεί προπαγανδιστικά το γεγονός της εξολόθρευσης μερικών εκατοντάδων Εβραίων από τον εχθρό…»
Για το γεγονός της βύθισης του Τάναϊς υπάρχει και ένα έγγραφο του Κούρτ – Φριτς Φον Γκρέβενιτς υπεύθυνου αξιωματικού αντικατασκοπίας της Γερμανίας προς το υπουργείο Εξωτερικών, με ημερομηνία 28 Ιούνη 1944.
« Σύμφωνα με αναφορά του διοικητή ασφαλείας πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια μεταφοράς όλων των Ελλήνων Εβραίων από την Ελλάδα στις 21 αυτού του μήνα η τελευταία αποστολή. Μ’ αυτήν μεταφέρθηκαν στο Ράιχ πάνω από 2000 Εβραίοι, από τους οποίους οι 1900 προέρχονται από την Κέρκυρα. Οι πριν λίγο συγκεντρωθέντες Έλληνες Εβραίοι της Κρήτης περισσότερες εκατοντάδες, χάθηκαν στον δρόμο από την Κρήτη στην Ηπειρωτική Ελλάδα από εχθρική ενέργεια ».
Απόσπασμα του πολεμικού ημερολογίου Δ/νσης ναυτικών μεταφορών Πειραιά, στη τελευταία σειρά αναφέρεται η βύθιση του πλοίου από τορπίλη.
09.06.44 Im Hafen von Piräus befinden sich zwei für Kretaeinsatz geeignete Motorsegler von 290 ts Ladefähigkeit, die auf Land größere Reparaturen durchgeführt haben. Diese Schiffe sind seit etwa 10 Tagen fertig zum Absetzen ins Wasser. Für diesen Zweck wird der Kran Cyklops benötigt. Trotz wiederholter Anforderung der Mittelmeer-Reederei beim Oberwerftstab ist bisher noch nichts erfolgt. Der Kran Cyklops soll z.Zt. für wichtige Arbeiten in Skaramanga beschäftigt sein.
Πολλοί σκέφτηκαν ότι το πλοίο βούλιαξαν οι ίδιοι οι Γερμανοί και γράφτηκαν πολλά πράγματα προς αυτή την κατεύθυνση.

Η οικογένεια Ιωσήφ Βεντούρα  χάθηκαν και αυτοί στο τελευταίο ταξίδι του Τάναϊς.

Έζησε κανείς από αυτό το ναυάγιο; Υπάρχει μια αναφορά στο Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας της χώρας μας με αριθμό 44489/2841/564/7 του Οκτώβρη του 1946. Μιλά για 50 διασωθέντες, 20 Έλληνες και 30 Γερμανούς όλους άντρες. Δεν αναφέρει καμιά γυναίκα.. Όλοι ήταν μέλη του πληρώματος. Από τους Εβραίους τους Κρήτες και τους Ιταλούς που ήταν κλειδωμένοι στα αμπάρια δεν σώθηκε κανείς.
Ο Γιάννης Μουρέλλος ισχυρίζεται ότι το πλοίο βούλιαξαν οι ίδιοι οι Γερμανοί. Την ίδια γνώμη έχει και ο Ρεθύμνιος ιστορικός ερευνητής Μάρκος Πολιουδάκης.
Ο Μάρκος Πολιουδάκης αναφέρει ότι ο Μπρόγερ, αργότερα όταν δικαζόταν, στην απολογία του είπε ότι συνέλαβαν 300 Εβραίους τους οποίους έβαλαν στα αμπάρια του πλοίου ΤΑΝΑΪΣ μαζί με 200 Κρητικούς. Είπε ακόμη ότι το πλοίο βυθίστηκε αύτανδρο και ότι για την σύλληψη και καταβύθιση των Εβραίων της Κρήτης εκδόθηκε απόφαση στη δίκη της Νυρεμβέργης και αντί του Χίμλερ καταδικάστηκε ο Κρόζενμπεργκ.
Ο Γεώργιος Κάβος πιστεύει κι αυτός ότι το πλοίο Τάναϊς το βούλιαξαν οι ίδιοι οι Γερμανοί και το αναφέρει στο βιβλίο του «Γερμανοϊταλική Κατοχή και Αντίσταση Κρήτης».
Ο Χρήστος Ντούνης στο βιβλίο του «τα ναυάγια στις Ελληνικές Θάλασσες» αναφέρει για πρώτη φορά ότι το Τάναϊς βούλιαξε «…περί ώρα 03.00 και βυθίστηκε από το βρετανικό υποβρύχιο VIVID σε στίγμα 35ο – 40΄ Βόρειο και 25ο – 11΄ Ανατολικό».
Το 1956 υπήρχαν μόνο δύο οικογένειες στα Χανιά. 

Σήμερα, “επισήμως”, δεν κατοικεί κανένας Εβραίος στην Κρήτη.

Το εσωτερικό της συναγωγής των Χανίων .

ΠΗΓΕΣ:
Συναγωγή Etz – Hayyim των Χανίων : http://www.etz-hayyim-hania.org
Η εξόντωση των Εβραίων της Κρήτης : http://www.etz-hayyi....org/shoah.html
Κατάλογος των θυμάτων της Εβραϊκής κοινότητας των Χανίων : http://www.etz-hayyi...victimlist.html
Συνοπτική παρουσίαση των Εβραίων της Κρήτης : http://www.nyloo.com...031.2.asp?mid=1
Άρθρο του κ. Γιώργου Καλογεράκη στην εφημερίδα «ΠΑΤΡΙΣ» του Ηρακλείου (3-2-2004) http://www.patris.gr/articles/26818.
HMS Vivid (P 77) : http://uboat.net/all.../ship/3595.html

http://www.jewishmuseum.gr/

http://blogthea.gr/