Κουζουλάδες : Η ταχυδρομική ιστορία της Kρήτης

21 Απριλίου 2015

Η ταχυδρομική ιστορία της Kρήτης

Η σειρά γραμματοσήμων των ξένων Ταχυδρομείων στην Κρήτη

Η ταχυδρομική ιστορία της Kρήτης ξεκινά στο τέλος της τρίτης δεκαετίας του 19ου αιώνα. Aπό το 1837 μέχρι και το 1862 (Προγραμματοσημική περίοδος) την πρώτη οργανωμένη ταχυδρομική υπηρεσία ασκούν στην Kρήτη και προς το εξωτερικό το Aυστριακό LLOYD, με την ίδρυση πρακτορείων στο Hράκλειο, τα Xανιά και το Pέθυμνο.
Kατά την Kλασική περίοδο της Tαχυδρομικής Iστορίας της Kρήτης λειτούργησαν στο νησί Aυστριακό, Tουρκικό, Eλληνικό, Γαλλικό, Iταλικό, Aγγλικό και Pωσικο Tαχυδρομείο. Στη συνέχεια, από το 1900 έως το 1913 , η Kρήτη γίνεται αυτόνομο κράτος και ιδρύεται η Kρητική Tαχυδρομική Yπηρεσία, από τη οποία εκδόθηκαν και τα πρώτα κρητικά γραμματόσημα. Παράλληλα, λειτούργησαν Aυστριακό, Γαλλικό και Iταλικό Tαχυδρομείο, τα οποία όμως εξέδιδαν μόνο ειδικά γραμματόσημα. Aπό το 1913, αφού ενώθηκε η Kρήτη με την Eλλάδα κυκλοφορούν στο νησί τα ελληνικά γραμματόσημα, ενώ τα ξένα ταχυδρομεία έκλεισαν ένα χρόνο μετά από την Ένωση.

Γραμματόσημα για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκαν στην Κρήτη κατά τη Β΄ περίοδο της Τουρκικής Κυριαρχίας, το 1863, από τα Αυστριακά Ταχυδρομεία (γραμματόσημα Λομβάρδο-Βενετίας). Από το έτος αυτό χρησιμοποιήθηκαν ακόμη τα εξής γραμματόσημα:

Αυστριακά γραμματόσημα:Μητροπολιτικά, Levant και ειδικά για την Κρήτη (1863-1914).

Τουρκικά γραμματόσημα: Μητροπολιτικά (1870-1898).

Ελληνικά γραμματόσημα: Μητροπολιτικά (1881-1885).

Γαλλικά γραμματόσημα:Μητροποιλτικά, Levant και ειδικά για την Κρήτη (1897-1914).

Ιταλικά γραμματόσημα:Μητροπολιτικά και ειδικά για την Κρήτη (1900-1914).

Γραμματόσημα, ειδικά για την Κρήτη εκδόθηκαν για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια της Διεθμούς Εντολής από τους Βρετανούς στο Ηράκλειο (1898-1899) και τους Ρώσους στο Ρέθυμνο (1899).
Για τα γραμματόσημα αυτά δεν έχει τεκμηριωθεί η πραγματική ταχυδρομική χρήση τους. Στη συνέχεια κυκλοφόρησαν γραμματόσημα ειδικά για την Κρήτη από τους Ιταλούς (1900-1914), τους Γάλλους (1902-1914), τους Αυστριακούς (1903-1914) και από την Ανεξάρτητη Κρητική Πολιτεία (1900-1912).

ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΝΤΟΛΗ

Η τελευταία φάση της μακραίωνης Οθωμανικής κατοχής στην Κρήτη χαρακτηρίζεται από τις συχνές επαναστάσεις των Κρητών και τα αιματηρά κατασταλτικά μέτρα των Τούρκων. Οι Μεγάλες Δυνάμεις τελικά αποφάσισαν να επέμβουν και να καταλάβουν την Κρήτη.Στις 3/15 Φερβουαρίου 1897 μια μικτή ναυτική δύναμη από Βρετανικά, Γαλλικά, Γερμανικά, Ιταλικά, Αυστριακά και Ρωσικά πολεμικά πλοία αποβίβασαν αγήματα στις κυριότερες πόλεις της Κρήτης. Πριν δυο μέρες (1/13 Φεβρουαρίου 1897) ένα μικρό εκστρατευτικό στρατιωτικό σώμα υπό τον συνταγματάρχη Τιμολέοντα Βάσσο με εντολή της Ελληνικής Κυβέρνησης είχε αποβιβαστεί στο Κολυμπάρι κοντά στα Χανιά.Στις 9/21 Μαρτίου 1897 οι Μεγάλες Δυνάμεις επέβαλαν τον αποκλεισμό της Κρήτης, με σκοπό να εμποδίσουν την άφιξη νέων τουρκικών ή ελληνικών ενισχύσεων, να αναγκάσουν το συνταγματάρχη Βάσσο με το στράτευμα του να αποχωρήσει από την Κρήτη και να σταματήσουν τις συγκρούσεις μεταξύ των Κρητών και των Τούρκων. Ο στόχος αυτός επιτεύχθηκε σ' ένα μεγάλο βαθμό.Τα αγήματα των Αυστριακών και Γερμανών έμειναν στην Κρήτη για πολύ μικρό χρονικό διάστημα.

Οι 4 Μεγάλες Δυνάμεις που παρέμειναν στην Κρήτη διαίρεσαν τη μεγαλόνησο σε 4 τομείς και κάθε τομέα σε διαμερίσματα. Η διαίρεση αυτή είναι αντίστοιχη των σημερινών νομαρχιών και επαρχιών της Κρήτης.

Ο έλεγχος του τομέα των Χανίων ανατέθηκε στους Ιταλούς, ο τομέας του Ρεθύμνου στους Ρώσους, ο τομέας του Ηρακλείου στους Άγγλους και ο τομέας του Λασιθίου στους Γάλλους. Το ανώτατο συμβούλιο των 4 ναυάρχων εγκαταστάθηκε στα Χανιά.

Η πολιτική και στρατιωτική εξουσία μεταβιβάστηκε βαθμιαία από τις δυνάμεις της Διεθνούς Εντολής στη νεοσύστατη ανεξάρτητη Κρητική Πολιτεία.

2. Η άφιξη του πρίγκιπα Γεώργιου στην Κρήτη ως αρμοστή. Στην πλώρη
της βάρκας που τον μεταφέρει διακρίνεται η σημαία της Κρητικής Πολιτείας

Κατά τη διάρκεια της Διεθνούς Εντολής σε ταχυδρομικές ανάγκες εξυπηρετήθηκαν από:

1.Την Αυστριακή Ταχυδρομική Υπηρεσία, που αρχικά ως πρακτορείο (1837) και αργότερα ως ταχυδρομικά πρακτορεία και ταχυδρομεία συνέχισαν τη λειτουργία τους, χωρίς διακοπή, από το 1837 μέχρι το 1914.

2.Τα Γαλλικά Ταχυδρομεία που άνοιξαν το Μάϊο του 1897 και λειτούργησαν μέχρι την 31η Οκτωβρίου 1914. Τα τρία Γαλλικά Ταχυδρομεία στο νομό Λασιθίου λειτούργησαν μόνο από το 1897 μέχρι το 1899.

3.Το Ιταλικό Ταχυδρομείο που ιδρύθηκε στα Χανιά και λειτούργησε από το 1900 έως το τέλος του 1914.

Η Αγγλική Διοίκηση στο Ηράκλειο και η Ρωσική Διοίκηση στο Ρέθυμνο (1898-1899) σχεδίασαν να ανοίξουν και να λειτουργήσουν "ταχυδρομεία" και εξέδωσαν τοπικά γραμματόσημα. Όμως η επίσημη ταχυδρομική χρήση των γραμματοσήμων αυτών δεν έχει τεκμηριωθεί.

Η ταχυδρομική ιστορία της Κρήτης ουσιαστικά αρχίζει στο τέλος της τρίτης δεκαετίας του 19ου αιώνα (1837), με την ίδρυση των Αυστριακών Ναυτιλιακών Γραμμών Lloyd (Austriaco), που άρχισαν να διέρχονται και από τα λιμάνια της Κρήτης.

Διακινούσαν οι γραμμές αυτές και την αλληλογραφία της εποχής στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι πρώτες κρητικές σφραγίδες που χρησιμοποιήθηκαν για την αλληλογραφία από το Αυστριακό Lloyd είναι χαρακτηριστικού οβάλ σχήματος και θεωρούνται οι πρόδρομοι των μετέπειτα αυστριακών ταχυδρομικών σφραγίδων της Κρήτης.

Από το 1862 έως το 1900.λειτουργούν στην Κρήτη τα εξής ξένα ταχυδρομεία:

1. Αυστριακό Ταχυδρομείο (1837-1914):

Με την αναβάθμιση σε αυστριακά ταχυδρομεία των πρακτορείων Lloyd στην Κρήτη μετά το 1860 αρχίζει να λειτουργεί το Αυστριακό Ταχυδρομείο με τρία γραφεία. Την κλασική περίοδο χρησιμοποιήθηκαν από το Αυστριακό Ταχυδρομείο Κρήτης γραμματόσημα της Λομβαρδοβενετίας και γραμματόσημα του Αυστριακού Levant. Τα ίδια χρησιμοποιήθηκαν την εποχή αυτή γενικά και σ” όλο το χώρο της Ανατολικής Μεσογείου. Το ταχυδρομείο αυτό ήταν το ασφαλέστερο, γι” αυτό, εξ άλλου μ” αυτό διακινείται σχεδόν εξ ολοκλήρου η αλληλογραφία της Κρήτης στο εξωτερικό.

2. Τούρκικο Ταχυδρομείο (1862-1898):
Τα μοντέλα των ταχυδρομικών σφραγίδων που χρησιμοποιήθηκαν στην Κρήτη κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας,

Το Ταχυδρομείο αυτό ίδρυσε πολλά γραφεία στην Κρήτη, πολλά πιθανόν να μην λειτουργούσαν και άλλα να διακίνησαν ελάχιστη αλληλογραφία, γιατί δεν ενέπνεαν

Ταχυδρομικές σφραγίδες στην Οθωμανική Κρήτη

εμπιστοσύνη στους κατοίκους που προτιμούσαν να διαβιβάζουν την αλληλογραφία τους στο εσωτερικό ιδιωτικά. Τα τρία κεντρικά ταχυδρομικά γραφεία ήταν και πάλι στις πόλεις Χανιά, Ρέθυμνο και Ηράκλειο.Γραμματόσημα κρητικά τούρκικου ταχυδρομείου δεν κυκλοφόρησαν. Αυτά που χρησιμοποιούσαν ήταν τα Μητροπολιτικά Τούρκικα γραμματόσημα με κρητικές, όμως, σφραγίδες.

Ταχυδρομικές σφραγίδες στην Οθωμανική Κρήτη

3. Ελληνικό Ταχυδρομείο (1881-1885):

Το Ταχυδρομείο αυτό λειτούργησε για μικρό χρονικό διάστημα με έδρα τα γραφεία των Ελληνικών προξενείων των πόλεων Χανίων, Ρεθύμνης και Ηρακλείου. Η αλληλογραφία που προωθούσε ήταν των Ελλήνων πολιτών που βρισκόταν στα προξενεία χρησιμοποίησε δε γραμματόσημα που την εποχή αυτή κυκλοφορούσαν στην Ελεύθερη Ελλάδα (Μεγάλες Κεφαλές Ερμού).

4. Γαλλικό ταχυδρομείο (1897-1914):

Την κλασική περίοδο, μέχρι το 1900, λειτουργούσε το γαλλικό ταχυδρομείο, με την ίδρυση γραφείων στα Χανιά, Ρέθυμνο, Ηράκλειο, Άγιο Νικόλαο, Σητεία και Ιεράπετρα. Το 1899 έκλεισαν τα ταχυδρομικά γραφεία του ν. Λασιθίου (Αγ. Νικόλαος, Σητεία και Ιεράπετρα) παρέμειναν τα τρία μεγάλα γραφεία Χανίων, Ηρακλείου και Ρεθύμνου, που διατηρήθηκαν και λειτουργούσαν και μετά το 1900 μέχρι το 1914. Τη κλασική περίοδο η αλληλογραφία γινόταν βασικά με χρησιμοποίηση Μητροπολιτικών Γαλλικών γραμματοσήμων ή γραμματοσήμων Γαλλικού Levant. Η στρατιωτική αλληλογραφία περνούσε από τα ταχυδρομικά γραφεία και εσφραγίζετο με ατέλεια.

5. Ιταλικό ταχυδρομείο (1897-1914):

Με την εγκατάσταση των Ιταλών στο νομό Χανίων λειτούργησε το ιταλικό ταχυδρομείο στο νομό με την ίδρυση γραφείων εκεί. Η αλληλογραφία γινόταν βασικά την κλασική περίοδο με χρησιμοποίηση μητροπολιτικών ιταλικών γραμματοσήμων.
Αλληλογραφία επίσης διενεργείται από τα πληρώματα των λιμενισμένων ιταλικών πλοίων με χρησιμοποίηση ιταλικών γραμματοσήμων σφραγισμένων με τις σφραγίδες των πλοίων.

6. Αγγλικό ταχυδρομείο (1898-1899):

Η αγγλική διοίκηση του Ηρακλείου της Κρήτης κατά την μεταβατική περίοδο 1898-99 ίδρυσε στο νομό Ηρακλείου ταχυδρομική υπηρεσία με Κεντρικό Ταχυδρομείο στο Ηράκλειο. Έκδωσε δε τοπικά γραμματόσημα. Ξεχωρίζουμε το περίφημο χειροποίητο 20 παράδες χωρίς οδόντωση, χρώματος μωβ, γραμματόσημο του Αγγλικού ταχυδρομείου το 1898, που θεωρείται το πρώτο κρητικό γραμματόσημο, γιατί είναι το πρώτο που φέρει ελληνικά γράμματα. Η αλληγογραφία του ταχυδρομείου αυτού ήταν περιορισμένη. Το Αγγλικό ταχυδρομείο εκτός του γραφείου στο Ηράκλειο ίδρυσε και τα εξής γραφεία με τις αντίστοιχες ορθογώνιες – επιμήκεις σφραγίδες στο εσωτερικό του νομού Ηρακλείου: Αρχάναις, Αγ. Μυρών, Μοίρες, Χάρακας, Αγ. Θωμάς, Καστέλι, Επισκοπή, Μοχός, Χερσόνησος.

7. Ρώσικο ταχυδρομείο (1899):

Το ταχυδρομείο αυτό ιδρύθηκε, λειτούργησε και έκλεισε το 1899 από τη Ρωσική διοίκηση στο διαμέρισμα του νομού Ρεθύμνης. Κεντρικό ταχυδρομείο ορίσθηκε το Ρέθυμνο.
Το ταχυδρομείο αυτό έκδωσε και κυκλοφόρησε τοπικά γραμματόσημα. Η αλληλογραφία του ταχυδρομείου αυτού όπως και του αγγλικού του Ηρακλείου ήταν περιορισμένη. Το μεγαλύτερο μέρος των γραμματοσήμων, που διατέθηκαν, χρησιμοποιήθηκαν από τους φιλοτελιστές (όπως και του Αγγλικού). Στο εσωτερικό του νομού Ρεθύμνης, άνοιξαν τα παρακάτω ταχυδρομεία με τις αντίστοιχες σφραγίδες: Άγιος Γαλήνης, Αμάρι, Ανώγια, Γαράζο, Δαμάστα, Καστέλι, Σπήλι, Μαργαρίταις, Μελαμπές, Πηγή, Ρούστικα, Σέλια και Φόδελε.
Οι σφραγίδες αυτές όπως και του Αγγλικού ταχυδρομείου ήταν ορθογώνιες επίμηκες.