Κουζουλάδες : Ζώμινθος

8 Φεβρουαρίου 2014

Ζώμινθος

Η Ζώμινθος ήταν ένας ακμαίος μινωικός οικισμός (1900-1400 π.Χ.) που βρίσκεται στον ορεινό όγκο του Ψηλορείτη στο κέντρο της Κρήτης. Ο αρχαιολογικός χώρος δεσπόζει στο ομώνυμο οροπέδιο της Ζωμίνθου σε υψόμετρο 1187μ., 7.5 χλμ. δυτικά από τα Ανώγεια στο δρόμο προς το οροπέδιο της Νίδας.

Στα μινωικά χρόνια από τη Ζώμινθο περνούσε ο ιερός δρόμος που ξεκινούσε από το ανάκτορο της Κνωσού και κατέληγε στο ιερό σπήλαιο Ιδαίο Αντρο. Η Ζώμινθος είναι μία σπουδαία ανακάλυψη του Καθηγητή Αρχαιολογίας κ. Γιάννη Σακελλαράκη. Το καλοκαίρι του 1982 ο Γιάννης Σακελλαράκης με τη σύντροφο του στις ανασκαφές και στη ζωή Έφη Σαπουνά Σακελλαράκη ξεκίνησαν μια συστηματική ανασκαφή στο Ιδαίο Αντρο, το ιερό σπήλαιο του Ψηλορείτη, λίγα χιλιόμετρα απόσταση από τη Ζώμινθο. Εκεί για πρώτη φορά άκουσε το όνομα Ζώμινθος από ένα βοσκό που του εξηγούσε πού έβοσκε τα ζώα του. Η κατάληξη –ινθος δηλώνει ότι το όνομα Ζώμινθος είναι προελληνικό κάτι που δεν άφησε αδιάφορο τον ανήσυχο αρχαιολόγο, που κατάλαβε αμέσως ότι είχε κάνει μία σημαντική ανακάλυψη. Το ίδιο καλοκαίρι του 1982 επισκέφτηκε την περιοχή, όπου με το έμπειρο μάτι του μπόρεσε να διαγνώσει ότι όντως η Ζώμινθος είναι ένας χώρος που δεν αγγίχτηκε από τον άνθρωπο τα τελευταία 1500 χρόνια και κρύβει σπουδαίες πληροφορίες για το απώτερο μινωικό παρελθόν.

Οι πρώτες ανασκαφές στη Ζώμινθο αν και μικρής κλίμακας έγιναν από το 1983 μέχρι το 1990 από τον Γιάννη και την Εφη Σακελλαράκη. Στη Ζώμινθο υπάρχει ένα νεοανακτορικό (περίπου 1600 π.Χ.) κτιριακό συγκρότημα με έντονα στοιχεία ανακτορικής αρχιτεκτονικής και μέγεθος τεράστιο για την εποχή του. Πρόκειται προφανώς για το διοικητικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής, που καταστράφηκε μαζί με τον γύρω οικισμό περίπου στα 1.400 π.Χ. από μεγάλο σεισμό και δεν ξανακατοικήθηκε από τότε. Το κεντρικό κτίριο, με ανακτορικό προσανατολισμό Βορρά- Νότο, καλύπτει μία έκταση περίπου 1600 τμ. και δεσπόζει στη δυτική πλαγιά του λόφου ελέγχοντας ολόκληρο το οροπέδιο. Διαθέτει επιβλητικές οδοντωτές προσόψεις χτισμένες από μεγάλα κομμάτια επεξεργασμένης ντόπιας πέτρας και οι τοίχοι του που σώζονται σε ύψος μέχρι και 3μ. ήταν επιχρισμένοι με πηλό για μόνωση και ήταν διακοσμημένοι με τοιχογραφίες. Αυτό το κτίριο με τα πολλά δωμάτια είχε τουλάχιστον 2 με 3 ορόφους που με τον σεισμό (περίπου 1400π.Χ.) ισοπεδώθηκαν και σήμερα βλέπουμε μόνο το ισόγειο. Στα βορειοδυτικό τμήμα του κεντρικού κτιρίου βρέθηκε εργαστήρι με κλίβανο και περισσότερα από 150 πήλινα αντικείμενα καθημερινής χρήσης.

Στην Ζώμινθο βρέθηκαν επίσης πολλά σημαντικά αντικείμενα χρηστικά και τελετουργικά από πολύτιμα και σπάνια υλικά, όπως η ορεία κρύσταλλος που οι Μινωίτες πίστευαν ότι είχε μαγικές ιδιότητες. Η προσεγμένη ισχυρή κατασκευή των κτιρίων στη Ζώμινθο, όπως επίσης και τα σπουδαία ευρήματα από την ανασκαφή (ίχνη από τοιχογραφίες, λεπτεπίλεπτα ζωγραφισμένα αγγεία από πολύτιμα υλικά, κοσμήματα και πλήθος άλλων ευρημάτων) υποδηλώνουν μία μινωική πολιτεία, δηλαδή ένα βιοτεχνικό, θρησκευτικό και διοικητικό κέντρο με υψηλή αισθητική, χτισμένη σε στρατηγικό σημείο για τον έλεγχο της περιοχής, ιδιαίτερα οργανωμένη και απόλυτα προσαρμοσμένη στις αντίξοες συνθήκες των Κρητικών βουνών. Να σημειωθεί ότι το μεγάλο υψόμετρο (1100 μέτρα περίπου) με τα χιόνια και το κρύο το χειμώνα δεν αποτέλεσε τροχοπέδη για την μόνιμη κατοίκηση, άρα μπορούμε να υποθέσουμε ότι οι Μινωίτες στη Ζώμινθο είχαν την τεχνολογία για να επιβιώσουν στις συνθήκες πολύ πιο αντίξοες από αυτές στα παράλια της Κρήτης. Η ιδιαιτερότητα της Ζωμίνθου έχει να κάνει με το ότι πρόκειται για μινωική πόλη στα βουνά, γεγονός αναπάντεχο καθώς είναι ο μοναδικός μέχρι στιγμής ανασκαμμένος ορεινός μινωικός οικισμός και μάλιστα τόσο ακμαίος.

Η Ζώμινθος βρίσκεται πάνω στο δρόμο προς το ιδιαίτερα σημαντικό ιερό σπήλαιο Ιδαίο Άντρο και απέχει ελάχιστα χιλιόμετρα από αυτό, άρα η πόλη αφενός εξυπηρετούσε σαν ταξιδιωτικός σταθμός αλλά και σαν θρησκευτικό κέντρο. Η Ζώμινθος βρίσκεται σε θέση ικανή να ελέγχει τους κύριους δρόμους διακίνησης αγαθών από και προς την ευρύτερη περιοχή, άρα είχε το ρόλο ενός οικονομικού κέντρου στον πλούσιο Ψηλορείτη. Στη Ζώμινθο γίνονταν η συλλογή των προϊόντων από τις πλαγιές του Ψηλορείτη (γεωργικά, κτηνοτροφικά προϊόντα και ξυλεία), που στη συνέχεια επεξεργάζονταν πριν καταλήξουν σε άλλα μινωικά κέντρα ή στα αμπάρια μινωικών πλοίων για εξαγωγή. Ένα εύλογο ερώτημα που προκύπτει είναι κατά πόσο η Ζώμινθος, λειτουργούσε αυτόνομα ή κάτω από την κεντρική εξουσία ενός από τα μεγάλα ανάκτορα, όπως το ανάκτορο της Κνωσού (πολιτικό-οικονομικό έλεγχο). Όπως έλεγε ο ίδιος ο Γιάννης Σακελλαράκης: «Η Ζώμινθος είχε την τύχη μετά την καταστροφή της να μείνει όπως έπεσε, χωρίς να χρησιμοποιηθεί ξανά το δομικό της υλικό ή να κατοικηθεί η περιοχή ξανά, ενώ δεν έπεσε θύμα σύλησης (λαθρανασκαφών). Συνεπώς η ανασκαφή θα φέρει όλο της τον πλούτο στην επιφάνεια. Από την άλλη η Ζώμυνθος βρίσκεται μακριά από κατοικημένη περιοχή σε ένα απολύτως φυσικό περιβάλλον που διατηρείται από την αρχαιότητα χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση. Δίνει την ευκαιρία λοιπόν να αναπλαστεί κατά το μέγιστο δυνατό η εικόνα της μινωικής εποχής».

Ένα όνειρο του Γιάννη Σακελλαράκη ήταν να δημιουργηθεί στο μέλλον αρχαιολογικός δρυμός στον Ψηλορείτη γύρω από τη Ζώμινθο. Δηλαδή τα αρχαία να παραμείνουν στη φυσική τους κατάσταση σε ένα περιβάλλον που δεν έχει υποστεί ανθρώπινη παρέμβαση από την αρχαιότητα, ώστε ο επισκέπτης να μπορεί να νιώσει τη «μινωική γαλήνη». Ζώμινθος: οι ανασκαφές συνεχίζονται ,από την Έφη Σαπουνά-Σακελλαράκη Η συστηματική ανασκαφή ξεκίνησε το 2004, ενταγμένη σε 5ετές πρόγραμμα επιστημονικής έρευνας υπό την αιγίδα της Αρχαιολογικής Εταιρίας και του Ινστιτούτου κλασικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Χαιδελβέργης. Με Επικεφαλής της ανασκαφής τον Γιάννη Σακελλαράκη και συνεργάτες του ο καθηγητής προϊστορικής αρχαιολογίας του πανεπιστημίου Χαιδελβέργης Διαμαντής Παναγιωτόπουλος και η επίτιμη έφορος αρχαιοτήτων Έφη Σαπουνά Σακελλαράκη. Στο επιτελείο της ανασκαφής στη Ζώμινθο συμμετέχουν επιστήμονες πολλών διαφορετικών κλάδων από πολλές χώρες Αρχαιολόγοι, τοπογράφοι, παλαιογεωγράφοι, αρχαιοζωολόγοι αρχαιοβοτανολόγοι, αρχιτέκτονες κ.α συνεργάζονται με σκοπό να αποδοθεί η Ζώμινθος όχι μόνο αρχαιολογικά αλλά και σε ότι αφορά το περιβάλλον (φυτά και ζώα), όπως επίσης και τη γεωλογική εξέλιξη της περιοχής. Το αποτέλεσμα αυτής της έρευνας θα δώσει πλήρη εικόνα της μινωικής φύσης στη Ζώμινθο.

Αυγούστος 2012 :Δεύτερη χρονιά μετά το θάνατο του Γιάννη Σακελλαράκη(1936 – 28 Οκτωβρίου 2010), η Έφη Σαπουνά-Σακελλαράκη διενεργεί μια από τις σημαντικότερες ανασκαφές, στον Ψηλορείτη και ασφαλώς την σημαντικότερη σήμερα στην Κρήτη. Όπως το οραματίστηκε ο Γιάννης Σακελλαράκης, η Ζώμινθος είναι ένας ιδιαίτερος χώρος. Στη θέση Άλωνες ο χώρος αυξάνεται σε πλάτος, βάθος και χρονολογία. Κάτω από ένα πλήθος ογκωδών λίθων αναδύεται ένα μεγαλόπρεπο και λαβυρινθώδες συγκρότημα με τεράστιες αίθουσες, κλίμακες, διαδρόμους και εργαστήρια. Σχεδόν όλα τα δωμάτια του πολυώροφου συγκροτήματος είναι τοιχογραφημένα ή σκεπασμένα με χρωματιστά κονιάματα. Τα ευρήματα είναι πολυάριθμα. Σφραγίδες, κοσμήματα χάλκινα και οστέινα ή ελεφάντινα, καθώς και χάλκινα ειδώλια άριστης τέχνης δείχνουν την άλλη διάσταση της μινωικής Κρήτης, πέρα από τη θαλασσοκρατία, δηλαδή τη διάσταση των βουνών και ιδιαίτερα του Ψηλορείτη. Γιατί το συγκρότημα της Ζωμίνθου (οι ανασκαφείς Γιάννης και Έφη Σακελλαράκη αποφεύγουν τον όρο ανάκτορο, προσφιλής όρος των σύγχρονων ανασκαφέων) δεν αποτελεί μία από τις συνήθεις επαύλεις που εξυπηρέτησαν γύρω στο 1700 π.Χ τις οικονομικοπολιτικές ανάγκες των κεντρικών ανακτόρων που διήρκεσαν περίπου έναν αιώνα. Το συγκρότημα της Ζωμίνθου όπως δείχνουν οι νέες ανασκαφές χτίστηκε μαζί με τα πρώτα ανάκτορα γύρω στο 2000 π.Χ και έχει μεγάλη διάρκεια. Η περιοχή ακμάζει και στα μυκηναϊκά χρόνια στο χώρο που βρίσκεται περίπου 100 μ. από το κεντρικό συγκρότημα και ακόμη υπάρχουν λείψανα όλων των ιστορικών χρόνων μέχρι τη Ρωμαϊκή περίοδο, άλλη μεγάλη περίοδο ακμής. Η διάσταση αυτής της εγκατάστασης στον συγκεκριμένο τόπο μελετάται από την ανασκαφέα πριν εκφράσει το τελικό συμπέρασμα. Παράλληλα με την ανασκαφή γίνεται η συντήρηση των τοίχων κτιρίου και η αποκάλυψη των τοιχογραφιών από ειδικούς τεχνίτες. Επιπλέον, μια σειρά από ψηφιακές εφαρμογές επιτρέπουν την αρτιότερη τεκμηρίωση και κατανόηση των αρχαιολογικών δεδομένων…