Της Ευγενίας Λαγουδάκη - Σασλή*
Μέρος 3ο
Επειδή η οριστική εκκαθάριση των περιουσιών των ομοεθνών που είχαν εγκαταλειφθεί στην Τουρκία από τη Μικτή Επιτροπή καθυστερούσε, η Δ΄ των Ελλήνων Συντακτική Συνέλευση με ψήφισμά της, στις 7/4/1925, «Περί ιδρύσεως Διοικητικών Επιτροπών προς έλεγχον δηλώσεων εγκαταλειφθεισών εν Τουρκία περιουσιών υπό ανταλλάξιμων ομογενών και καταβολής ποσοστού» αποφάσισε τη σύσταση πρωτοβαθμίων εκτιμητικών επιτροπών (Κοινοτικές Επιτροπές ), μία για καθεμιά κοινότητα από αυτές που υπήρχαν στην Τουρκία ώστε να ελέγξουν τη δήλωση που υπέβαλε ο ανταλλακτέος και να εκτιμήσουν προσωρινά την περιουσία που είχε εγκαταλειφθεί στην Τουρκία και δευτεροβαθμίων ( Επαρχιακών Επιτροπών), μία για κάθε Μητροπολιτική Επαρχία στην Τουρκία, στις οποίες μπορούσαν να προσφύγουν οι ανταλλακτέοι, αν θεωρούσαν τους εαυτούς τους αδικημένους από τις πρωτοβάθμιες επιτροπές.
Με διάφορες αποφάσεις του
Υπουργού Γεωργίας το Ηράκλειο ορίστηκε έδρα των τριμελών Κοινοτικών Επιτροπών
των κοινοτήτων των Αλατσάτων, του Οβατζικίου,5 του Νυμφαίου,6 και των Βουρλών,7
των πενταμελών Κοινοτικών Ε-πιτροπών των κοινοτήτων Περγάμου, Κινικίου,
Χριστιανοχωρίου, Σαντζήδες, Κάλαργας, Κλησέκιοϊ, Τσανταρλί, Ατζανού, Δικελί,
Καμπακούμ Ισμαϊλάρ, Μακαρονίας, Καρααγάτς, Κεμερίου, Ντερέκιοϊ, Φρένελι,
Αδραμυττίου, Ζεϊτενλί, Γκιουρέ, Ταχτάκιοϊ, Αβζηλάρ 8 και της κοινότητας της
Αλικαρνασσού .9
Αυτές άρχισαν τον έλεγχο των
δηλώσεων τον Σεπτέμβριο του 1925. Η Κοινοτική Επιτροπή των Αλατσάτων4 ήλεγχε
τις δηλώσεις στην Καινούργια Πόρτα, της Περγάμου και του Αδραμυττίου στους 3
Μαγαζέδες, στο Βαλιδέ Τζαμί, και του Οβατζικίου και της Κρήνης στην είσοδο της
Νομαρχίας.
Βάσει των αποφάσεων των
επιτροπών αποζημιώθηκαν οι αστοί πρόσφυγες. Από την καταβολή ποσοστού
εξαιρέθηκαν όσοι έτυχαν αγροτικής εγκατάστασης.
Μετά την έκδοση της δεύτερης
σειράς των ομολογιών για την πληρωμή των αποζημιώσεων των αστών προσφύγων
τέθηκε το ζήτημα αποζημίωσης των αγροτών.
Τον Μάρτιο του 1928
υπογράφτηκε η σχετική σύμβαση και το προσχέδιο νόμου, κατά το 1930 με
σοβαρότερες τροποποιήσεις ψηφίστηκε ο νόμος περί αποζημιώσεως των αγροτών
προσφύγων. Για όσους από τους αγρότες πρόσφυγες προέκυπτε, μετά τον συμψηφισμό,
χρεωστικό υπόλοιπο εξοφλούνταν σε 15 χρόνια προς 3%. Για όσους προέκυψε
πιστωτικό υπόλοιπο καταβλήθηκαν ομολογίες του ελληνικού δημοσίου προ 6%.
Οι υπηρεσίες της Ε.Α.Π, μετά
την παραχώρηση των κλήρων στους αγρότες πρόσφυγες, προέβησαν στην εκτίμησή
τους, ώστε να γίνει η ανάλογη χρέωση. Η εκτίμηση έγινε χωρίς επιτόπια έρευνα
από τους υπαλλήλους της Υπηρεσίας Εποικισμού ώστε να ληφθεί υπόψη το είδος του
αμπελιού (σουλτανί, ταχτάς), το μέγεθός του, η κατά τόπους ποιότητα των
αγροκτημάτων και ακάλυπτων γαιών, το είδος και το μέγεθος των ελαιοδέντρων, το
είδος του αγρού (κανονικού ή προ-ερχόμενου από εκχέρσωση).
Οι αγρότες πρόσφυγες του
νομού Ηρακλείου είχαν επισημάνει από το 1928, όταν ανακινήθηκε από την τότε
κυβέρνηση το θέμα της χρέωσης του κλήρου, την υπερβολική χρέωσή τους και είχε
δοθεί υπόσχεση για τη διευθέτηση του ζητήματος.
Με τις συμβάσεις που
συνάφθηκαν κατά το 1930 ανάμεσα στην Ελληνική Κυβέρνηση και την Ε.Α.Π. τέθηκαν
ορισμένες βάσεις για τον καθορισμό της αξίας των αγροτικών κλήρων. Ως μέσος
όρος τιμής στρέμματος καλλιεργήσιμης γης ορίστηκε ποσό 400 δρχ., για τις
φυτείες δε καθορίστηκε έκπτωση 27-50ο/ο από την αγοραία τιμή τους.
Ενώ λοιπόν αναμενόταν μια
δίκαιη και επιεικής εκτίμηση των κλήρων του Ηρακλείου με τις νέες συμβάσεις, οι
αγρότες διαπίστωσαν πως κατά τον συμψηφισμό της αξίας του κλήρου τους που
επακολούθησε ώστε να λάβουν την αποζημίωσή τους, λήφθηκε υπόψη η πρώτη υπέρογκη
εκτίμηση και έτσι χρεώθηκαν με το τίμημα που καθορίστηκε από την τότε εκτίμηση.
Μετά τον συμψηφισμό που έγινε για την αξία των κλήρων ώστε να πάρουν την
αποζημίωση, παρέμειναν σχεδόν όλοι βεβαρημένοι με χρεωστικά υπόλοιπα προς την
Αγροτική Τράπεζα, ως εκπρόσωπο του Ελληνικού Δημοσίου και διάδοχο της Ε.Α.Π.
Με υπομνήματά τους ο
Σύνδεσμος Αγροτών προσφύγων νομού Ηρακλείου και τα διοικητικά συμβούλια πολλών
προσφυγικών ομάδων του νομού (της Παλιάς και της Νέας
Φορτέτσας, του Ατσαλένιου, του Αγίου Ιωάννη, της Xρυσοπηγής, του Αρκαλοχωρίου,
της Αλιτζανής, του Γασίου, των Πουλιών, της Ζίντας, του Στείρωνα, των Γουρνιών,
των Κελιών, των Φιλίσων, του Αστριτσίου, των Ρουσοχωριών, του Καλού Χωριού, της
Γαρίπας, του Αποσελέμι, της Αγίας Σεμνής, του Λαρανίου, των Δαμανίων, του
Τσιφούτ Καστελίου, του Δουλίου, της Γέννας, των Ακρίων, των Ινίων, των Μουλίων,
της Μεγάλης Βρύσης, της Κουτού και του Ρουκανίου) εξέφρασαν τη
διαμαρτυρία τους για την υπερβολική τιμή των καλλιεργήσιμων αγρών και φυτειών
κατά στρέμμα, αιτούμενοι τη διενέργεια ριζικής αναθεώρησης των γενομένων
εκτιμήσεων και την αναστολή των τοκοχρεολυτικών δόσεων μέχρις ότου καθοριστούν
οι δόσεις από την επανεκτίμηση.
Το πρόβλημα αναγνώρισε και ο
Γενικός Διοικητής Κρήτης που ζήτησε την παρέμβαση του Υπουργού Γεωργίας για την
επανεκτίμηση των κλήρων στις περι-φέρειες του Ηρακλείου και του Ρεθύμνου.
Το κράτος, με ειδικά
συνεργεία, προέβη στην επανεκτίμηση της αξίας κάθε κλήρου βάσει της οποίας
χρεώθηκε καθένας από τους αγρότες πρόσφυγες στην Αγροτική Τράπεζα.
Βασικό αίτημα του προσφυγικού
πληθυσμού ήταν η απόκτηση του τίτλου κυριότητας του κλήρου και κατέβαλε μεγάλες
προσπάθειες για αυτό μέσω των προσφυγικών ομάδων, των αγροτικών συλλόγων και
των γεωργικών συνεδρίων.
Έπρεπε όμως πρώτα να γίνει η
κτηματογράφηση των κλήρων, ακολούθως ο καθορισμός της έκτασης που έπρεπε να
παραχωρηθεί από τις Επιτροπές Απαλ-λοτριώσεων για την αποκατάσταση, ο έλεγχος
της οριστικής διανομής από τις Επιτροπές Ελέγχου οριστικών διανομών και τέλος η
κύρωση της οριστικής διανομής από τον Υπουργό Γεωργίας.
Οι βάσεις των εργασιών της
αρχικής εγκατάστασης των προσφύγων ήσαν πλημμελείς γιατί η διανομή των γαιών
κατά κλήρους στους πρόσφυγες δεν έγινε από την Εποικιστική Υπηρεσία και επί τη
βάσει ορισμένου ενιαίου συστήματος, αλλά από τα διοικητικά συμβούλια των
προσφυγικών ομάδων και παρουσιάστηκε διανομή μεροληπτική, άνιση και άδικη.
Τα διοικητικά συμβούλια κατά
περιφέρειες έλαβαν διαφορετικές αποφάσεις. Αλλού η διανομή έγινε επί τη βάσει
του αριθμού των προσφυγικών οικογενειών στο συνοικισμό, χωρίς να ληφθεί υπόψη ο
αριθμός των δικαιούχων κλήρου σε κάθε οικογένεια ούτε ο αριθμός των μελών της
οικογένειας, και αλλού επί τη βάσει των ατόμων κάθε προσφυγικής οικογένειας.
Επίσης τα διοικητικά συμβούλια σε άλλους κληρούχους παραχώρησαν την έκταση και
σε άλλους τις φυτείες που υπήρχαν σ’ αυτήν, με αποτέλεσμα να υπάρχουν πολλοί
ιδιοκτήτες στην ίδια ιδιοκτησία. Με το σύστημα αυτό πολλοί απέκτησαν υπεραρκετό
κλήρο, άλλοι μη βιώσιμο κλήρο και άλλοι παρέμειναν τελείως αναποκατάστατοι.
Για τη διευθέτηση των
εκκρεμών προσφυγικών ζητημάτων ο Γενικός Διευθυντής Κρήτης πρότεινε στον
Υπουργό Γεωργίας: α) την άμεση αποστολή τεσσάρων τουλάχιστον τοπογραφικών
συνεργείων, ώστε να γίνει κτηματογράφηση των κλήρων που κατείχαν οι πρόσφυγες
και απεικόνιση της υφισταμένης πραγματικής κατάστασης σε κάθε τμήμα, β) την
αποστολή τεσσάρων γεωπόνων για να μελετήσουν την υφιστάμενη κατάσταση σε κάθε
προσφυγικό κλήρο από γεωργοοικονομικής άποψης, ώστε να καθοριστεί ο βιώσιμος
κλήρος γιατί έτσι μπορεί να εξακριβωθεί ο πραγματικός αριθμός των στρεμμάτων
που θα απαιτηθούν για συμπλήρωση των ελλειπόντων κλήρων, γ) την ανταλλαγή ίσης
κατ’ αξία έκτασης από τα αδιάθετα κτήματα της τέως Ε.Α.Π. με τα κτήματα της
Εθνικής Τράπεζας για συμπλήρωση των κλήρων, δ) την εκδίκαση, βάσει των παραπάνω
στοιχείων, από τις Επιτροπές Απαλλοτριώσεων των ανταλλάξιμων κτημάτων και
τελικά τον καθορισμό των κληρούχων καθώς και τον κλήρο του καθενός.
Το 1932 στάλθηκαν δύο
τοπογραφικά συνεργεία για την αποτύπωση των κλήρων. Εξαιτίας των παλινωδιών των
κυβερνήσεων που πότε έστελναν τα τοπογραφικά συνεργεία και πότε τα απέσυραν
αλλά και του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η αποτύπωση των αγροκτημάτων του νομού Ηρακλείου
διήρκεσε 29 χρόνια ( 1932 – 1961) .
4. Μέλη της επιτροπής οι:
Αλέξανδρος Δανδάλης, Γεώργιος Ροζακής και Αντώνιος Θεόδωρος Μπι-τζές.
5 . Μέλη της επιτροπής οι:
Γεώργιος Καγιαλής, Γεώργιος Γκολέμης και Γεώργιος Δραμισιώτης.
6. Μέλη της επιτροπής οι:
Δημοσθένης Δημόπουλος, Νικόλαος Κεχαγιαδάκης και Αντώνιος Δημόπουλος.
7. Μέλη της επιτροπής ο:ι
Κόκκος Κωνσταντινίδης, Ιωάννης Βαϊκούσης και Γεώγιος Χριστοφίδης.
8. Μέλη της επιτροπής οι:
Αλέξανδρος Καλουμενίδης, Αρτέμιος Κιοσκλής, Μιχαήλ Ι. Μαλίδης, Αθανάσιος
Μπακιρτζής και Σαράντης Κλησεκιοϊλού.
9. Μέλη της επιτροπής οι:
Μιχαήλ Ελευθεριάδης, Σταύρος Σταυρίδης, Θεοδ. Χατζηλουκάς, Γεώργιος Σταμπουλής
και Δημήτριος. Δημητριάδης.
Το κείμενο στηρίζεται σε
άρθρο μου που έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό Παλίμψηστον, τεύχη 19/20, Ηράκλειο
2004-2006.
* Η Ευγενία Λαγουδάκη Σασλή είναι εκπαιδευτικός και
συγγραφέας
ΠΗΓΗ
ΠΗΓΗ
Αναδημοσίευση από την εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Μην πυροβολείτε ασκόπως