 |
| Στη φωτογραφία, το πέρασμα στο
Σελινάρι, το 1929. Οι περισσότεροι προτιμούσαν να το ανεβαίνουν με τα πόδια,
παρά να διακινδυνεύουν με το αυτοκίνητο! |
Το ταξίδι
* Ύστερα από δεκαπέντε ώρες ταξίδι από τον Πειραιά, αφού πλεύσαμε γύρω απ' τα Κυκλαδίτικα νησιά της Μήλου και της Αντιμήλου, φάνηκε το μακρύ ορεινό περίγραμμα της Κρήτης.
* Η Κρήτη έχει μήκος 257 χιλιόμετρα. Θα μπορούσε να τη διασχίσει κανείς πολύ εύκολα με το σιδηρόδρομο, σε λίγες ώρες το πολύ, αν υπήρχε σιδηρόδρομος στο νησί. Τώρα, όμως, χρειάζονται πολλές ημέρες για να καλυφθεί οδικώς η Κρήτη από τη μια της άκρη μέχρι την άλλη.
* Σήμερα, για να φτάσει ο ταξιδιώτης στις πιο απομακρυσμένες περιοχές, θα πρέπει να εμπιστευτεί τα παραδοσιακά μέσα μεταφοράς - γαϊδούρια ή μουλάρια — που περνούν μέσα από αφιλόξενα περάσματα και μονοπάτια. Κι αν είναι απαραίτητο να εξοικειωθεί με την κούραση και τις ανάγκες των ζώων αυτών, είναι επίσης σημαντικό να λάβει σοβαρά υπόψη του την απέχθεια των Κρητικών να ταξιδεύουν νύχτα!
* Περπατώντας από κατηφορικό μονοπάτι, βλέπαμε ξαφνικά να απλώνονται μπροστά μας μεγάλα οροπέδια, όπως αυτό του Λασιθίου, που στο παρελθόν ήταν λίμνη. Πάλι όμως έπρεπε να ακολουθήσουμε κάποιο κακοτράχαλο μονοπάτι με πολλές στροφές, όπου ακόμα και τα μουλάρια γλιστρούσαν και σκόνταφταν. Οι οπλές των ζώων που είχαν περάσει παλιότερα από κει είχαν αφήσει έντονα τα ίχνη τους και η διάβαση γινόταν επικίνδυνη.
* Φτάνοντας σε ένα φαρδύ, ψηλότερο πέρασμα, βλέπαμε που και που τους ανεμόμυλους, είκοσι ή και πιο πολλούς ακόμα, σε μακριά σειρά. Κάθε ανεμόμυλος ήταν χτισμένος σε ιδιαίτερα προνομιακή θέση, έτσι ώστε να εκμεταλλεύεται όλη τη δύναμη του ανέμου που τα μεγάλα φτερά του χρειάζονταν για να κινηθούν
* Στις απότομες πλαγιές των βουνών, ήταν χτισμένοι οι νερόμυλοι, μέσα σε χαράδρες και σε ρέματα. Οι νερόμυλοι δούλευαν μόνο το χειμώνα, διότι κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού συνήθως δεν βρέχει για να έχουν νερό.
* Πού και πού συναντούσαμε κάποιον αγρότη που γύριζε στο χωριό του, κουβαλώντας πάνω στο κεφάλι ένα ξέχειλο κοφίνι με σταφύλια. Θα σταματούσε οπωσδήποτε να διαλέξει τα πιο καλά τσαμπιά και να μας τα προσφέρει με συγκινητική απλότητα. Μόλις κάναμε δεκτή την προσφορά του, έδειχνε την ευχαρίστηση του με ένα δυνατά γέλιο.
* Η άρδευση γίνεται με έξυπνο τρόπο: με μεγάλους ανεμόμυλους, που ανεβάζουν το νερό, ή με μαγκανοπήγαδα, τα οποία περιστρέφονται ανυψώνοντας το νερό που αντλείται με κουβάδες.
* Ενώ η απειλή της πειρατείας έχει από καιρό εκλείψει, πενήντα χρόνια πριν οι Τούρκοι καταπίεζαν τους παράκτιους οικισμούς με τη δικαιολογία ότι έπαιρναν μέτρα προστασίας για το λαθρεμπόριο. Το πρώτο σπίτι στον Άγιο Νικόλαο χτίστηκε το 1870. Σήμερα η πόλη έχει 1.200 κατοίκους και είναι εξαγωγικό λιμάνι.
* Το Ηράκλειο κοντεύει να ξεπεράσει σε πληθυσμό τους 40.000 κατοίκους. Τα προάστια με τα κατάλευκα σπίτια τους εκτείνονται πέρα από τα παλιά οχυρά της.
* Τα παράκτια χωριά είναι πολύ απομονωμένα. Μόλις και μετά βίας διακρίνονται την ημέρα, ενώ τη νύχτα δεν φαίνονται καθόλου, αφού δεν διαθέτουν τον παραμικρό φωτισμό. Μοιάζουν να έχουν «ριχτεί στη θάλασσα» από το βουνό που φράζει το πέρασμα προς το εσωτερικό. Βρίσκονται στο έλεος των δυνατών νότιων καταιγίδων που, εκτός των άλλων, τους αποστερούν και την επικοινωνία με τον έξω κόσμο.
* Οι καινούργιες οδοί που έχουν κατασκευαστεί διευκόλυναν τη χρήση του αυτοκινήτου, αλλά συχνά θα δει κανείς αυτοκίνητο κι εκεί όπου δεν υπάρχουν ακόμα δρόμοι. Λίγο η λάσπη των μουλαρόδρομων, λίγο οι πέτρες και οι θάμνοι, όποιος ταξιδεύει με αυτοκίνητο δεν ξέρει πότε ή εάν θα φτάσει στον προορισμό του, παρόλο που το όχημα του, σε πινακίδα με μεγάλα γράμματα, γράφει: «Εξπρές».
Tα προϊόντα
* Η σταφίδα παίζει σημαντικό ρόλο στην οικονομία της Κρήτης. Φτάνοντας στη Σητεία, στην ανατολική Κρήτη, βρήκαμε τεράστιες ποσότητες ξανθής σταφίδας που στέγνωναν στον ήλιο, απλωμένες παντού πάνω στις αποβάθρες, πριν συσκευαστούν σε κιβώτια προς εξαγωγή.
* Η Αλεξάνδρεια απέχει μόνο 36 ώρες από το Ηράκλειο, και μικρά ατμόπλοια φορτωμένα με κοφίνια γεμάτα σταφύλια πηγαινοέρχονται συνεχώς το Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο.
* Η Κρήτη κατέχει εξέχουσα θέση μεταξύ των ελαιοπαραγωγών περιοχών. Το λάδι βγαίνει με τη βοήθεια πρωτόγονων πιεστηρίων που τα χειρίζονται οι ίδιοι οι αγρότες και, σε μεγαλύτερες ποσότητες, στα εργοστάσια. Αρκετό από το παραγόμενο επιτραπέζιο λάδι καταναλώνεται στην Αμερική.
* Φυσική εξέλιξη αυτής της βιομηχανίας είναι και η παραγωγή του πυρηνελαίου, που αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη σπουδαιότητα για την οικονομία του νησιού. Το πυρηνέλαιο συλλέγεται με δεύτερη σύνθλιψη του πολτού που απέμεινε μετά την πρώτη, η οποία δίνει το επιτραπέζιο λάδι. Από δύο περίπου κιλά ελιές μπορούμε να παραγάγουμε μισό κιλό επιτραπέζιο λάδι και ένα κιλό πολτό, που αποδίδει το 10% του βάρους του σε πυρηνέλαιο.
* Από τα πιο ενδιαφέροντα αγροτικά προϊόντα της Κρήτης είναι τα κίτρα. Στα περίχωρα πολλών λιμανιών και παραθαλάσσιων περιοχών μπορεί κανείς να δει μεγάλα ανοιχτά βαρέλια γεμάτα θαλασσινό νερό όπου επιπλέουν κίτρα κομμένα στη μέση
* Από τα πιο φημισμένα προϊόντα του νησιού, επίσης, είναι το δίκταμο, ένα βότανο που φύεται στο όρος Δίκτη. Στο Μεσαίωνα απέδιδαν σε αυτό το βότανα σχεδόν θαυματουργές ιαματικές ιδιότητες. Το δίκταμο θεωρήθηκε αποτελεσματικό και σε τραυματισμούς ανθρώπων.
* Οι καπνοκαλλιέργειες της Κρήτης έχουν σημειώσει αλματώδη αύξηση τα τελευταία χρόνια. Με την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας ο επαναπατρισμός Ελλήνων έφερε και στο νησί της Κρήτης αρκετούς έμπειρους καπνοπαραγωγούς από τη Μικρά Ασία.
Η ύπαιθρος
* Η φιλοξενία στην ελληνική ύπαιθρο αποτελεί μακραίωνη παράδοση, και η Κρήτη δεν αποτελεί εξαίρεση στον κανόνα. Όποτε φτάναμε σε κάποιο χωριό, νεαρά κορίτσια με λευκές μαντίλες έβγαιναν έξω να μας προϋπαντήσουν και, πιάνοντας μας απ' το χέρι, μας συνόδευαν στα σπίτια τους.
* Ολόγυρα στο δωμάτιο υπάρχουν φωτογραφίες νεαρών ζευγαριών, όπου πάντοτε ο άντρας είναι καθιστός, ενώ η γυναίκα στέκεται δίπλα του όρθια. Κάτι που ποτέ δεν λείπει από το σπίτι είναι η ρομαντική φωτογραφία ενός αδελφού ή συγγενή, με ξυρισμένο πρόσωπο. Φωτογραφία σταλμένη συχνά από την Αμερική από κάποιον Κρητικό που έφυγε κάποτε για να κάνει την τύχη του στο Νέο Κόσμο και που συνήθως επιστρέφει για να πεθάνει στην πατρίδα. Εξαιτίας της αποδημίας αυτής, η αγγλική γλώσσα μιλιέται σε αρκετά χωριά της Κρήτης, ακόμα και στα πλέον απομακρυσμένα.
Εδώ τελειώνει η περιγραφή. Θεωρώ ότι είναι μια από τις καλύτερες μαρτυρίες που έχουμε για την Κρήτη αυτής της εποχής. Πόσο άλλαξαν από τότε τα πράγματα, αλλά –το σπουδαιότερο- πόσο θα αλλάξουν τα επόμενα χρόνια, αν δεν κάνουμε κάτι για το περιβάλλον που κάθε μέρα κάθε βάναυσα κακοποιούμε.
Λεωνίδας Κλώντζας
* Ύστερα από δεκαπέντε ώρες ταξίδι από τον Πειραιά, αφού πλεύσαμε γύρω απ' τα Κυκλαδίτικα νησιά της Μήλου και της Αντιμήλου, φάνηκε το μακρύ ορεινό περίγραμμα της Κρήτης.
* Η Κρήτη έχει μήκος 257 χιλιόμετρα. Θα μπορούσε να τη διασχίσει κανείς πολύ εύκολα με το σιδηρόδρομο, σε λίγες ώρες το πολύ, αν υπήρχε σιδηρόδρομος στο νησί. Τώρα, όμως, χρειάζονται πολλές ημέρες για να καλυφθεί οδικώς η Κρήτη από τη μια της άκρη μέχρι την άλλη.
* Σήμερα, για να φτάσει ο ταξιδιώτης στις πιο απομακρυσμένες περιοχές, θα πρέπει να εμπιστευτεί τα παραδοσιακά μέσα μεταφοράς - γαϊδούρια ή μουλάρια — που περνούν μέσα από αφιλόξενα περάσματα και μονοπάτια. Κι αν είναι απαραίτητο να εξοικειωθεί με την κούραση και τις ανάγκες των ζώων αυτών, είναι επίσης σημαντικό να λάβει σοβαρά υπόψη του την απέχθεια των Κρητικών να ταξιδεύουν νύχτα!
* Περπατώντας από κατηφορικό μονοπάτι, βλέπαμε ξαφνικά να απλώνονται μπροστά μας μεγάλα οροπέδια, όπως αυτό του Λασιθίου, που στο παρελθόν ήταν λίμνη. Πάλι όμως έπρεπε να ακολουθήσουμε κάποιο κακοτράχαλο μονοπάτι με πολλές στροφές, όπου ακόμα και τα μουλάρια γλιστρούσαν και σκόνταφταν. Οι οπλές των ζώων που είχαν περάσει παλιότερα από κει είχαν αφήσει έντονα τα ίχνη τους και η διάβαση γινόταν επικίνδυνη.
* Φτάνοντας σε ένα φαρδύ, ψηλότερο πέρασμα, βλέπαμε που και που τους ανεμόμυλους, είκοσι ή και πιο πολλούς ακόμα, σε μακριά σειρά. Κάθε ανεμόμυλος ήταν χτισμένος σε ιδιαίτερα προνομιακή θέση, έτσι ώστε να εκμεταλλεύεται όλη τη δύναμη του ανέμου που τα μεγάλα φτερά του χρειάζονταν για να κινηθούν
* Στις απότομες πλαγιές των βουνών, ήταν χτισμένοι οι νερόμυλοι, μέσα σε χαράδρες και σε ρέματα. Οι νερόμυλοι δούλευαν μόνο το χειμώνα, διότι κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού συνήθως δεν βρέχει για να έχουν νερό.
* Πού και πού συναντούσαμε κάποιον αγρότη που γύριζε στο χωριό του, κουβαλώντας πάνω στο κεφάλι ένα ξέχειλο κοφίνι με σταφύλια. Θα σταματούσε οπωσδήποτε να διαλέξει τα πιο καλά τσαμπιά και να μας τα προσφέρει με συγκινητική απλότητα. Μόλις κάναμε δεκτή την προσφορά του, έδειχνε την ευχαρίστηση του με ένα δυνατά γέλιο.
* Η άρδευση γίνεται με έξυπνο τρόπο: με μεγάλους ανεμόμυλους, που ανεβάζουν το νερό, ή με μαγκανοπήγαδα, τα οποία περιστρέφονται ανυψώνοντας το νερό που αντλείται με κουβάδες.
* Ενώ η απειλή της πειρατείας έχει από καιρό εκλείψει, πενήντα χρόνια πριν οι Τούρκοι καταπίεζαν τους παράκτιους οικισμούς με τη δικαιολογία ότι έπαιρναν μέτρα προστασίας για το λαθρεμπόριο. Το πρώτο σπίτι στον Άγιο Νικόλαο χτίστηκε το 1870. Σήμερα η πόλη έχει 1.200 κατοίκους και είναι εξαγωγικό λιμάνι.
* Το Ηράκλειο κοντεύει να ξεπεράσει σε πληθυσμό τους 40.000 κατοίκους. Τα προάστια με τα κατάλευκα σπίτια τους εκτείνονται πέρα από τα παλιά οχυρά της.
* Τα παράκτια χωριά είναι πολύ απομονωμένα. Μόλις και μετά βίας διακρίνονται την ημέρα, ενώ τη νύχτα δεν φαίνονται καθόλου, αφού δεν διαθέτουν τον παραμικρό φωτισμό. Μοιάζουν να έχουν «ριχτεί στη θάλασσα» από το βουνό που φράζει το πέρασμα προς το εσωτερικό. Βρίσκονται στο έλεος των δυνατών νότιων καταιγίδων που, εκτός των άλλων, τους αποστερούν και την επικοινωνία με τον έξω κόσμο.
* Οι καινούργιες οδοί που έχουν κατασκευαστεί διευκόλυναν τη χρήση του αυτοκινήτου, αλλά συχνά θα δει κανείς αυτοκίνητο κι εκεί όπου δεν υπάρχουν ακόμα δρόμοι. Λίγο η λάσπη των μουλαρόδρομων, λίγο οι πέτρες και οι θάμνοι, όποιος ταξιδεύει με αυτοκίνητο δεν ξέρει πότε ή εάν θα φτάσει στον προορισμό του, παρόλο που το όχημα του, σε πινακίδα με μεγάλα γράμματα, γράφει: «Εξπρές».
Tα προϊόντα
* Η σταφίδα παίζει σημαντικό ρόλο στην οικονομία της Κρήτης. Φτάνοντας στη Σητεία, στην ανατολική Κρήτη, βρήκαμε τεράστιες ποσότητες ξανθής σταφίδας που στέγνωναν στον ήλιο, απλωμένες παντού πάνω στις αποβάθρες, πριν συσκευαστούν σε κιβώτια προς εξαγωγή.
* Η Αλεξάνδρεια απέχει μόνο 36 ώρες από το Ηράκλειο, και μικρά ατμόπλοια φορτωμένα με κοφίνια γεμάτα σταφύλια πηγαινοέρχονται συνεχώς το Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο.
* Η Κρήτη κατέχει εξέχουσα θέση μεταξύ των ελαιοπαραγωγών περιοχών. Το λάδι βγαίνει με τη βοήθεια πρωτόγονων πιεστηρίων που τα χειρίζονται οι ίδιοι οι αγρότες και, σε μεγαλύτερες ποσότητες, στα εργοστάσια. Αρκετό από το παραγόμενο επιτραπέζιο λάδι καταναλώνεται στην Αμερική.
* Φυσική εξέλιξη αυτής της βιομηχανίας είναι και η παραγωγή του πυρηνελαίου, που αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη σπουδαιότητα για την οικονομία του νησιού. Το πυρηνέλαιο συλλέγεται με δεύτερη σύνθλιψη του πολτού που απέμεινε μετά την πρώτη, η οποία δίνει το επιτραπέζιο λάδι. Από δύο περίπου κιλά ελιές μπορούμε να παραγάγουμε μισό κιλό επιτραπέζιο λάδι και ένα κιλό πολτό, που αποδίδει το 10% του βάρους του σε πυρηνέλαιο.
* Από τα πιο ενδιαφέροντα αγροτικά προϊόντα της Κρήτης είναι τα κίτρα. Στα περίχωρα πολλών λιμανιών και παραθαλάσσιων περιοχών μπορεί κανείς να δει μεγάλα ανοιχτά βαρέλια γεμάτα θαλασσινό νερό όπου επιπλέουν κίτρα κομμένα στη μέση
* Από τα πιο φημισμένα προϊόντα του νησιού, επίσης, είναι το δίκταμο, ένα βότανο που φύεται στο όρος Δίκτη. Στο Μεσαίωνα απέδιδαν σε αυτό το βότανα σχεδόν θαυματουργές ιαματικές ιδιότητες. Το δίκταμο θεωρήθηκε αποτελεσματικό και σε τραυματισμούς ανθρώπων.
* Οι καπνοκαλλιέργειες της Κρήτης έχουν σημειώσει αλματώδη αύξηση τα τελευταία χρόνια. Με την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας ο επαναπατρισμός Ελλήνων έφερε και στο νησί της Κρήτης αρκετούς έμπειρους καπνοπαραγωγούς από τη Μικρά Ασία.
Η ύπαιθρος
* Η φιλοξενία στην ελληνική ύπαιθρο αποτελεί μακραίωνη παράδοση, και η Κρήτη δεν αποτελεί εξαίρεση στον κανόνα. Όποτε φτάναμε σε κάποιο χωριό, νεαρά κορίτσια με λευκές μαντίλες έβγαιναν έξω να μας προϋπαντήσουν και, πιάνοντας μας απ' το χέρι, μας συνόδευαν στα σπίτια τους.
* Ολόγυρα στο δωμάτιο υπάρχουν φωτογραφίες νεαρών ζευγαριών, όπου πάντοτε ο άντρας είναι καθιστός, ενώ η γυναίκα στέκεται δίπλα του όρθια. Κάτι που ποτέ δεν λείπει από το σπίτι είναι η ρομαντική φωτογραφία ενός αδελφού ή συγγενή, με ξυρισμένο πρόσωπο. Φωτογραφία σταλμένη συχνά από την Αμερική από κάποιον Κρητικό που έφυγε κάποτε για να κάνει την τύχη του στο Νέο Κόσμο και που συνήθως επιστρέφει για να πεθάνει στην πατρίδα. Εξαιτίας της αποδημίας αυτής, η αγγλική γλώσσα μιλιέται σε αρκετά χωριά της Κρήτης, ακόμα και στα πλέον απομακρυσμένα.
Εδώ τελειώνει η περιγραφή. Θεωρώ ότι είναι μια από τις καλύτερες μαρτυρίες που έχουμε για την Κρήτη αυτής της εποχής. Πόσο άλλαξαν από τότε τα πράγματα, αλλά –το σπουδαιότερο- πόσο θα αλλάξουν τα επόμενα χρόνια, αν δεν κάνουμε κάτι για το περιβάλλον που κάθε μέρα κάθε βάναυσα κακοποιούμε.
Λεωνίδας Κλώντζας
ΑΡΘΡΑ στην "ΑΝΑΤΟΛΗ"
που δημοσιευθηκαν στην εφημεριδα
"ΑΝΑΤΟΛΗ" του Αγιου Νικολαου Κρητης
ΠΟΛΥ ΩΡΑΙΑ ΑΝΑΡΤΗΣΗ !!!
ΑπάντησηΔιαγραφήΕυχαριστώ , αλλά τα εύσημα αξίζουν κυρίως στον δημιουργό της Λεωνίδα Κλώντζα και την ιστοσελίδα του ΑΡΘΡΑ στην "ΑΝΑΤΟΛΗ" όπως παραπάνω αναφέρω .
ΑπάντησηΔιαγραφήΜε την ευκαιρία να σε συγχαρώ για το πολύ καλό ιστολόγιο σου
«προβλέπεται παρέα και συγκρητισμός »